Objawy chorób skóry – zmiany skórne, wykwity skórne

Badanie dermatologiczne

Badanie dermatologiczne powinno obejmować ocenę skóry całego ciała, nie tylko wykwitów wskazanych przez pacjenta. Zwraca się uwagę na umiejscowienie zmian skórnych (czy obejmują całe ciało, czy np. wyłącznie skórę twarzy lub dłoni), ich układ na skórze (czy są rozproszone po całym ciele, czy skupione w jednym miejscu, czy może układają się w określony kształt) oraz wygląd (np. czy są wypukłe, czy płaskie, jaki mają kształt, kolor, wielkość, fakturę, konsystencję).

Rodzaje zmian – pierwotne i wtórne

Prawidłowe nazewnictwo zmian skórnych umożliwia sprawną komunikację pacjenta z lekarzem, szczególnie w sytuacjach, kiedy ewoluują one w czasie. Prawdopodobieństwo postawienia trafnej diagnozy lekarskiej zdecydowanie wzrasta, kiedy pacjent potrafi opisać swoje objawy. Wśród wykwitów wyróżnia się pierwotne, będące bezpośrednim wynikiem procesu chorobowego w skórze, oraz wtórne, rozwijające się na podłożu wykwitów pierwotnych.

Płaski, niewyczuwalny w dotyku wykwit nazywamy plamką (gdy średnica nie przekracza 1 cm) lub plamą (powyżej 1 cm). W zależności od przyczyny ich powstania tego rodzaju wykwity mogą mieć różne barwy. Przykładowo, rumień pojawiający się wskutek podrażnienia skóry czy oparzenia słonecznego oraz rumień wędrujący w boreliozie mają barwę różową, a tzw. siniak, powstały pod wpływem urazu, przyjmuje barwę fioletową, z czasem zaś zielonkawą. W bielactwie na skórze widoczne są jasne plamy.

Wśród wykwitów pierwotnych wypukłych i wyczuwalnych dotykiem wyróżnia się: grudki, guzy i guzki, pęcherze, pęcherzyki, krosty oraz bąble.

• Grudka jest wypukłą zmianą na skórze o średnicy poniżej 1 cm, spowodowaną pogrubieniem warstwy naskórka lub komórek/depozytów skóry właściwej. Jeżeli średnica wykwitu przekracza 1 cm, używa się terminu „tarczka”/„blaszka”. Bardzo dobrym przykładem grudek są znamiona barwnikowe, potocznie nazywane pieprzykami, brodawki wirusowe (tzw. kurzajki) lub grudki/tarczki łuszczycowe, czyli wypukłe, odgraniczone zmiany pokryte srebrzystą łuską.
• Terminy „guz” i „guzek” często są używane przez pacjentów w mowie potocznej, nie zawsze w prawidłowy sposób. W dermatologii nazwy te dotyczą wykwitów wypukłych, dobrze odgraniczonych, obejmujących głębsze warstwy skóry, tj. warstwę skóry właściwej i/lub tkankę podskórną. Często spotykanym przykładem guzka/guza jest tłuszczak, czyli łagodny nowotwór skóry powstający w wyniku nagromadzenia się komórek tkanki tłuszczowej w tkance podskórnej. Tłuszczaki są miękkie, przesuwalne względem podłoża, a pokrywająca je skóra jest niezmieniona. Innym, powszechnie znanym przykładem guzka jest kaszak (torbiel gruczołu łojowego), będący niebolesnym, miękkim, przesuwalnym względem podłoża guzkiem o barwie skóry (rzadziej o barwie białawej lub żółtawej). Powstaje wskutek zaczopowania ujścia gruczołów łojowych i blokowania uwalniania łoju na powierzchnię włosa.
• Innym dobrze znanym pacjentom wykwitem są bąble pokrzywkowe, czyli szybko powstające i równie szybko ustępujące wyniosłe, wyraźnie odgraniczone wykwity będące efektem obrzęku skóry właściwej. Bąble pokrzywkowe są silnie swędzące, a ich najczęstszą przyczyną jest pokrzywka.
• Na skórze mogą występować też wykwity wypełnione płynną treścią, wśród których wyróżnia się pęcherzyki/pęcherze lub krosty. Pęcherzyki/pęcherze są wyniosłymi, dobrze odgraniczonymi wykwitami wypełnionymi przejrzystym płynem surowiczym, czasem podbarwionym krwią. Dobrym przykładem takich zmian skórnych są pęcherze powstające na stopach w wyniku noszenia niewygodnego obuwia lub pod wpływem oparzenia. Pęcherzyki mogą być też objawem chorób wirusowych, takich jak ospa wietrzna, półpasiec, opryszczka wargowa, lub innych stanów chorobowych, jak np. pemfigoid, pęcherzyca, reakcje polekowe. Krosty, w przeciwieństwie do pęcherza, wypełnione są treścią ropną. Mogą występować w przebiegu zapalenia mieszków włosowych albo u pacjentów z trądzikiem. Krosty mogą powstawać z pęcherzy, kiedy te ulegną nadkażeniu bakteryjnemu, lub jako wykwit pierwotny, np. w łuszczycy krostkowej.

Opisane powyżej wykwity pierwotne pod wpływem czynników fizycznych, termicznych i innych mogą przekształcać się we wtórne.

• Często spotykanym przykładem wykwitów wtórnych są nadżerki, będące ubytkiem naskórka lub powierzchownych warstw błony śluzowej i powstające przez uszkodzenie pokrywy pęcherzy lub krost. Nadżerki z czasem pokrywają się skorupą utworzoną przez zaschnięty płyn surowiczy z resztkami powłok pęcherza/krosty, krwinek czy bakterii i wówczas powstaje strup.
• Innym rodzajem ubytku naskórka jest owrzodzenie. W przeciwieństwie do nadżerek dotyczy ono całej jego grubości, a czasem nawet głębszych warstw skóry. Owrzodzenie może powstać m.in. w konsekwencji niewydolności żylnej, jako powikłanie nieleczonej stopy cukrzycowej czy odleżyn. Kiedy dojdzie do niedokrwienia tkanek, ulegają one martwicy, przyjmując zabarwienie od czarnego przez fiolet aż do szarobiałego.
• Wskutek drapania skóry niezmienionej chorobowo dochodzi do linijnych ubytków powierzchownych warstw naskórka (przeczosy). W miejscach narażonych na napinanie, rozciąganie mogą powstawać pęknięcia (szczeliny), będące linijnym ubytkiem naskórka. Kiedy sięgają głębiej, do skóry właściwej, nazywane są rozpadlinami, które po zagojeniu pozostawiają po sobie bliznę.

W wyniku niepełnego oddzielania się powierzchownych, zrogowaciałych warstw naskórka (potocznie łuszczenia się) na skórze obserwuje się łuskę. Powszechnymi chorobami, w których typowo występuje łuska, są: łupież, łupież różowy Giberta i łuszczyca.

Ewolucja zmian skórnych

Niektóre choroby skóry cechują się typową ewolucją wykwitów, co oznacza, że zmieniają się one wraz z upływem czasu, przechodząc przez kolejne stadia. Przykładowo, w przebiegu ospy wietrznej występuje charakterystyczna wysypka, w której w jednym czasie na skórze można odnaleźć wykwity w różnych stadiach. Zmiany skórne ewoluują w czasie: od rumieniowej plamy przez grudkę do pęcherzyka, którego treść następnie ulega zmętnieniu, a w ciągu kilku dni pokrywa się strupem. Podobna sekwencja występuje w półpaścu czy opryszczce zwykłej. Ma to ogromne znaczenie przy określaniu np. zakaźności choroby – w każdym z wyżej wymienionych schorzeń zakaźność wyraźnie spada, gdy pęcherzyki przysychają i pokrywają się strupem.

Piśmiennictwo:

1. Bolognia JL, Schaffer JV, Cerroni L. Dermatologia. Tom 1. Medipage, Warszawa 2022.
2. Nowicki RJ, Majewski S. Dermatologia i choroby przenoszone drogą płciową. PZWL, Warszawa 2019.