Łupież pstry. Łupież różowy (Giberta)

Łupież pstry. Łupież różowy - informacje podstawowe

Łupież pstry (łac. versicolor) i łupież różowy (łac. pityriasis rosea) to łagodne, powierzchowne zakażenia skóry o charakterze najczęściej samoograniczającym się lub wymagającym jedynie miejscowego leczenia. Spowodowane są one przez zakażenie grzybicze (łupież pstry) lub wirusowe (łupież różowy), najczęściej nie powodują inwazyjnych zakażeń i nie są groźne dla organizmu. Z uwagi na ich zakaźny charakter istotne jest ich odpowiednie rozpoznanie i stosowanie środków profilaktycznych ograniczających rozprzestrzenianie się patogenów.

Łupież pstry. Łupież różowy - przyczyny

Łupież pstry spowodowany jest zakażeniem grzybami z gatunku drożdżopodobnych Malassezia, najczęściej Malassezia furfur. Patogeny te przyczyniają się do rozwoju powierzchownej, przewlekłej grzybicy skórnej powodującej miejscowe uszkodzenie płytko położonych warstw skóry. Zasiedlają one skórę zdrowych osób i stanowią fizjologiczną florę skóry, szczególnie skóry owłosionej – przede wszystkim głowy, karku i barków. Grzyby te wykorzystują naturalnie złuszczający się naskórek oraz wydzielany łój jako składniki niezbędne do rozwoju i zwiększania liczebności. W sprzyjających warunkach – przy dużej wilgotności oraz przetłuszczaniu skóry – dochodzi do bardziej intensywnego rozmnażania grzyba, co powoduje występowanie charakterystycznych zmian skórnych i objawów choroby. Duże nasilenie zmian chorobowych obserwuje się szczególnie u biorców przeszczepów oraz u osób zakażonych wirusem HIV. Rozpoznanie najczęściej opiera się na ocenie klinicznej oraz badaniach laboratoryjnych. Potwierdza je wynik badania mykologicznego bezpośredniego (z KOH 10%); nie wykonuje się hodowli grzyba. Łupieżem pstrym można się zakazić np. na basenie, saunie, u fryzjera czy w gabinecie kosmetycznym, jednak zakaźność w przypadku tego rodzaju grzybicy jest istotnie niższa w porównaniu z innymi grzybicami skóry i paznokci.

Patogenem powodującym łupież różowy (Giberta są prawdopodobnie herpeswirusy typów 6 i 7., choć dokładna patogeneza choroby wciąż stanowi przedmiot dyskusji. Powyższe wirusy to patogeny powszechnie występujące w środowisku; do zakażenia dochodzi prawdopodobnie przez bezpośredni kontakt. Innymi przyczynami wystąpienia objawów potencjalnego łupieżu różowego mogą być: wirus Epsteina-Barr (EBV), a także leki zawierające bizmut, barbiturany, kaptopryl, klonidyna, złoto, organiczne związki rtęci, promazyna, metronidazol, D-penicylamina, izotretynoina, chlorowodorek tripelenaminy, ketotifen, labetalol i salwarsan. Łupież różowy jest łagodną osutką, która zazwyczaj ustępuje samoistnie po upływie kilku–kilkunastu tygodni i nie powoduje trwałych następstw ani zmian ogólnonarządowych. Do ustalenia rozpoznania łupieżu różowego nie jest konieczne wykonanie biopsji skóry ani badania histologicznego, a rozpoznanie potwierdza się na podstawie badania klinicznego i typowego przebiegu choroby.

Łupież pstry. Łupież różowy - epidemiologia

Łupież pstry częściej występuje u mieszkańców obszarów tropikalnych – ma to związek z wysokimi temperaturami i dużą wilgotnością powietrza, które sprzyjają jego rozmnażaniu. Częściej pojawia się także u osób młodych (zwłaszcza mężczyzn) w okresie dojrzewania, pacjentów otyłych, z zaburzeniami wydzielania gruczołów łojowych, z niedoborami witamin, u osób leczonych immunosupresyjnie i przewlekle przyjmujących glikokortykosteroidy, chorych długotrwale leczonych antybiotykami, a także osób nieprzestrzegających zasad higieny osobistej. Częstość występowania jest duża w obszarach tropikalnych (nawet do 40%), w Europie waha się od 1% do 4%.

Łupież Giberta dotyczy głównie dzieci od 10. roku życia oraz młodych dorosłych (do 35. roku życia). Choroba występuje sezonowo, częściej w okresie jesienno-zimowym i wiosną. Częstość występowania ocenia się na około 1,3%, ale biorąc pod uwagę występowanie postaci nietypowych i nierozpoznawanych przez lekarzy niedermatologów, ta liczba jest prawdopodobnie niedoszacowana. Najczęściej zachorowania stwierdza się w skupiskach ludzi; choroba częściej występuje u ciężarnych.

Łupież pstry. Łupież różowy - objawy

Do objawów łupieżu pstrego zaliczamy przede wszystkim charakterystyczne zmiany skórne pojawiające się w obszarach z nadmiernym rozwojem grzyba. Nie powoduje on najczęściej uszkodzeń narządowych i objawów ogólnych zakażenia. Charakterystycznymi zmianami są plamy o różnym zabarwieniu: początkowo różowym, następnie żółtobrunatnym i brunatnym, które pod wpływem zwiększonej wilgotności i temperatury, a także po ekspozycji na słońce stają się białe i dobrze odgraniczone. Brak wytwarzania pigmentu przez skórę jest wynikiem zahamowania wytwarzania melaniny przez kwas azelainowy, który wydzielają grzyby z rodzaju Malassezia. Zmiany najczęściej lokalizują się na karku, ramionach, plecach, klatce piersiowej. Charakterystyczną cechą wykwitów jest ich delikatne powierzchowne złuszczanie i obecność drobnych łusek. Często obserwuje się nawroty choroby (nawet u 60–80% chorych), a choroba ma najczęściej charakter przewlekły.

Wystąpienie wysypki w przebiegu łupieżu różowego może być poprzedzone niespecyficznymi objawami (tzw. objawy prodromalne). Należą do nich: osłabienie, nudności, brak apetytu, trudności w koncentracji, rozdrażnienie, objawy ze strony układu pokarmowego i górnych dróg oddechowych, bóle stawowe, powiększenie węzłów chłonnych, ból gardła i łagodna gorączka. U 70% chorych można zaobserwować tzw. zmianę pierwotną (blaszkę macierzystą) umiejscowioną na tułowiu (w blisko 50%), ramionach, szyi lub udach. Blaszka macierzysta może mieć ok. 3 cm średnicy lub więcej, ma kształt owalny, z rumieniowymi, nieco uniesionymi drobno łuszczącymi się brzegami, a środek zmiany jest jaśniejszy i nieco zagłębiony. Zmiana pierwotna może stanowić jedyny skórny objaw choroby w pierwszym okresie (nawet do 2 tygodni). Następnie po kilku dniach lub tygodniach (do 6 tygodni) pojawia się uogólniona wysypka na tułowiu i kończynach – są to zmiany podobne do zmiany pierwotnej, ale mniejsze i zlokalizowane symetrycznie i podłużnie wzdłuż linii fałdowania (na kształt choinki). Zazwyczaj nie występują na błonach śluzowych. W postaciach atypowych mogą występować wykwity pęcherzykowe, plamicze lub krwotoczne, a także pokrzywkowate. Średni czas utrzymywania się wysypki wynosi 45 dni, ale może ona się utrzymywać nawet do 12 tygodni. U części pacjentów występuje świąd o umiarkowanym lub dużym nasileniu. Nawroty łupieżu Giberta są rzadkie (u ok. 2,8% przypadków), zwykle dochodzi do nich w ciągu kilku lub kilkunastu miesięcy po pierwszym epizodzie. W przypadku nawrotu najczęściej nie występuje blaszka macierzysta, a zmiany skórne mogą być mniejsze niż podczas pierwszego epizodu.

Łupież pstry. Łupież różowy - leczenie

W leczeniu łupieżu pstrego stosuje się przede wszystkim miejscowe leki o charakterze grzybobójczym stosowane w formie kremów lub szamponów – tj.: ketokonazol, klotrimazol, ekonazol, oktopiroks, siarczek selenu, pirytonian cynku. Szampon po spienieniu należy pozostawić na powierzchni skóry na kilka minut, a następnie spłukać. W celu unikania nawrotów wskazane jest okresowe stosowanie szamponów o działaniu przeciwgrzybicznym. W przypadku bardziej nasilonych zmian skórnych stosuje się preparaty grzybobójcze o działaniu ogólnoustrojowym, tj. flukonazol lub itrakonazol, przez 10–14 dni.

Łupież różowy to choroba samoograniczająca. Najlepszym leczeniem jest uspokojenie pacjenta i pozostawienie go bez interwencji. Stwierdzono niewystarczającą skuteczność emolientów, miejscowych leków przeciwhistaminowych i kortykosteroidów, światła słonecznego, leczenia sztucznym promieniowaniem ultrafioletowym, ogólnie stosowanych leków przeciwhistaminowych i glikokortykosteroidów, leków przeciwwirusowych oraz dożylnej glicyryzyny. Wykazano pewną skuteczność doustnej erytromycyny, która może skracać czas choroby i łagodzić świąd. W większości przypadków choroba ustępuje jednak bez jakichkolwiek działań leczniczych.

Łupież pstry. Łupież różowy - profilaktyka

Nie ma swoistych metod zapobiegania zakażeniom wywołującym łupież pstry i łupież różowy. Istotne jest dbanie o prawidłową kondycję skóry oraz odpowiednią higienę osobistą ciała i odzieży, co pozwala na ograniczanie rozwoju i rozprzestrzeniania się grzyba oraz wirusów.

Piśmiennictwo

1. Framil VM i wsp. New aspects in the clinical course of pityriasis versicolor. An Bras Dermatol 2011; 86(6): 1135–1140.
2. Gupta AK, Foley KA. Antifungal treatment for pityriasis versicolor. J Fungi (Basel) 2015; 1(1): 13–29.
3. Gaitanis G i wsp. The Malassezia genus in skin and systemic diseases. Clin Microbiol Rev 2012; 25(1): 106–141.
4. Drago F i wsp. Pityriasis rosea during pregnancy: major and minor alarming signs. Dermatology 2018; 234(1–2): 31–36.
5. Drago F, Broccolo F, Rebora A. Łupież różowy: aktualizacja danych z krytyczną oceną możliwej etiologii herpeswirusowej. Dermatol Dypl 2010; 1(1): 34–51.
6. Drago F i wsp. The efficacy of macrolides and acyclovir in pityriasis rosea. Ind J Dermatol Venereol Leprol 2015; 81(1): 56.
7. Villalon-Gomez JM. Pityriasis rosea: diagnosis and treatment. Am Fam Physician 2018; 97(1): 38–44.
8. Urbina F, Das A, Sudy E. Clinical variants of pityriasis rosea. World J Clin Cases 2017; 5(6): 203-211.