Szacowany czas czytania: 6 minut
Kaszak
Kaszak – podstawowe informacje i przyczyny powstawania
Kaszak, nazywany również torbielą (cystą) łojową lub zastoinową, jest łagodną zmianą skórną. Powstaje wówczas, gdy dojdzie do zablokowania ujścia kanalika gruczołu łojowego zlokalizowanego w sąsiedztwie mieszka włosowego przez złuszczające się komórki naskórka. W wyniku blokady stale produkowany, ale nie transportowany na powierzchnię skóry łój (sebum) oraz złuszczone komórki tworzą serowatą masę wypełniającą torbiel.
Ze względu na związek zmiany z mieszkami włosowymi najczęstsze lokalizacje kaszaków to okolice bogato owłosione – skóra głowy, szyja, plecy i klatka piersiowa, doły pachowe, a u mężczyzn również skóra twarzy. Znacznie rzadziej kaszaki występują na kończynach oraz w owłosionych okolicach krocza.
Wśród przyczyn kaszaków wymienia się nadmierną produkcję sebum, nieprawidłową higienę skóry, stosowanie kosmetyków „zatykających pory”, o ciężkiej konsystencji, spożywanie produktów wysokoprzetworzonych.
Epidemiologia kaszaków
Nie ma jednoznacznych i pełnych danych mówiących o częstości występowania kaszaków, ale szacuje się, że mogą one dotyczyć nawet 1 na 10 osób. Częściej obserwuje się je u nastolatków z uwagi na znaczne nasilenie w tym okresie pracy gruczołów łojowych oraz u dorosłych, dwukrotnie częściej u mężczyzn. Kaszaki bardzo rzadko występują u dzieci.
Profilaktyka kaszaków
U osób z nadmierną produkcją łoju podstawą profilaktyki jest prawidłowo dobrana pielęgnacja, w tym utrzymywanie prawidłowego nawilżenia skóry oraz stosowanie preparatów złuszczających, takich jak delikatne peelingi. U pozostałych osób w ramach profilaktyki powinno się stosować standardowe zasady higieny, w tym codzienne zmywanie makijażu i oczyszczanie skóry. Wybierając kosmetyki, należy sięgać po te opisane jako „niekomedogenne” lub „niezatykające porów”. Kolejnym ważnym elementem jest unikanie częstego dotykania skóry (zwłaszcza skóry twarzy), drapania, „wyciskania”. Należy regularnie stosować filtry przeciwsłoneczne oraz wystrzegać się spożywania produktów wysokoprzetworzonych i zawierających substancje konserwujące, które prowadzą do nadmiernej produkcji sebum.
Podkreślić należy jednak, że nie ma gwarancji, że przestrzeganie powyższych zaleceń w pełni zapobiegnie powstawaniu kaszaków, ale może istotnie zmniejszyć ryzyko ich wystąpienia.
Kaszak - objawy
Kaszak najczęściej przyjmuje postać podskórnego, miękkiego guzka, przesuwalnego względem głębiej położonych tkanek. Na jego szczycie zaobserwować można ujście mieszka włosowego, a skóra nad niezakażonym kaszakiem jest niezmieniona. Choć kaszaki rosną stosunkowo wolno, to nieleczony kaszak może osiągnąć średnicę nawet kilku centymetrów.
W przypadku zakażenia kaszaka (najczęściej na skutek manipulacji w jego obrębie w niejałowych warunkach) pojawia się miejscowy stan zapalny. Obszar wokół kaszaka jest zaczerwieniony i bolesny w dotyku, występuje miejscowy obrzęk, a przy długotrwającym zakażeniu może dojść do powstania ropnia łojowego, który poza sebum i martwymi komórkami wypełnia się ropą zawierającą bakterie i komórki układu odpornościowego. W przypadku ciężkiego zapalenia kaszaka może pojawić się gorączka.
Rozpoznanie
Rozpoznanie opiera się na badaniu lekarskim i stwierdzeniu opisanych powyżej cech morfologicznych. W wyjątkowych sytuacjach (zmian wyjątkowo dużych, nietypowo zlokalizowanych) w celu postawienia diagnozy można posłużyć się badaniem ultrasonograficznym (USG) zmienionej okolicy. Ostateczne potwierdzenie jest możliwe po usunięciu zmiany, która – jeśli wzbudzi niepokój chirurga – powinna zostać oddana do badania histopatologicznego.
Leczenie kaszaków
Jak pozbyć się kaszaka, czy kaszak może sam zniknąć? Jedynie kaszaki niewielkie i krótko występujące mogą zniknąć samoistnie na skutek „odblokowania” ujścia gruczołu łojowego i ewakuacji zgromadzonej treści. Pozostałe kaszaki wymagają usunięcia zabiegowego. Czy kaszaka trzeba usunąć? Nie ma konieczności usuwania kaszaków małych rozmiarów, o typowej budowie, choć im mniejsza zmiana, tym efekt kosmetyczny zabiegu jest lepszy. Wskazaniami do leczenia są: duży rozmiar kaszaka, jego widoczny wzrost oraz nawet najmniejsze cechy zakażenia w jego obrębie.
Podstawową metodą leczenia kaszaków jest interwencja chirurgiczna obejmująca ewakuację treści torbieli oraz całkowite usunięcie jej torebki, aby uniknąć nawrotu zmiany. Jeśli rozwinie się zapalenie, konieczne może być zastosowanie antybiotykoterapii.
Małe kaszaki próbuje się usuwać laserem oraz za pomocą krioterapii. Postępowanie takie budzi jednak wątpliwości z uwagi na niemożność uzyskania materiału do badania histopatologicznego w przypadku zmian o wątpliwym charakterze.
Absolutnie niezalecane jest „wyciskanie”, „nakłuwanie” oraz „masowanie” kaszaków w warunkach domowych. Takie manipulacje dają niewielką szansę na całkowitą ewakuację treści patologicznej, uniemożliwiają usunięcie torebki i drastycznie zwiększają ryzyko zakażenia kaszaka, co wymaga pilnego usunięcia chirurgicznego i nierzadko zastosowania antybiotyku.
Nie istnieją również skuteczne maści „leczące” kaszaki. Prawidłowo dobrane kosmetyki mogą natomiast zapobiegać ich powstawaniu lub zmniejszyć ryzyko ich powstawania.
Piśmiennictwo
- American Academy of Dermatology. Sebaceous Cysts (Including Epidermal Inclusion Cysts). https://www.aad.org/public/diseases/a-z/sebaceous-cysts [dostęp: 15.06.2023].
- James WD, Berger TG, Elston DM. Disorders of Sebaceous and Apocrine Glands. W: Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology. 12th edition. Elsevier Saunders, Philadelphia 2016.
- Zito PM, Scharf R. Epidermoid Cyst. 2023 Mar 7. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan.