Zwężenie zastawki aortalnej – przyczyny, objawy, leczenie

Wróć do listy Data:

Zwężenie zastawki aortalnej, czyli jej stenoza, jest najczęstszą nabytą wadą zastawkową serca, a w krajach wysoko rozwiniętych również trzecią co do częstości występowania chorobą serca (po nadciśnieniu tętniczym i chorobie niedokrwiennej serca). Dotyczy ona przede wszystkim osób starszych po 75. roku życia. 

Główną przyczyną powstawania stenozy są procesy degeneracyjne, ściśle związane ze starzeniem się organizmu. Ciężka, nieleczona postać zwężenia zastawki aortalnej prowadzi do uszkodzenia lewej komory serca, niewydolności tego narządu, a w konsekwencji zgonu. Ponieważ w krajach Europy i Ameryki Północnej średnia długość życia nieustannie wzrasta, można spodziewać się również wzrostu częstości występowania zwężenia zastawki aortalnej. 

Czym jest zwężenie zastawki aortalnej?

Prawidłowo zbudowana zastawka aortalna składa się z trzech płatków, które zapewniają szczelne zamknięcie ujścia aortalnego w czasie rozkurczu serca. Zapobiega to cofaniu się krwi z aorty, czyli głównej tętnicy dostarczającej krew do narządów i tkanek organizmu, z powrotem do lewej komory. Natomiast w trakcie skurczu lewej komory dochodzi do otwarcia płatków zastawki aortalnej i swobodnego przepływu krwi przez serce. 

W przypadku zwężenia zastawki aortalnej dochodzi do ograniczenia otwierania się płatków i utrudnionego odpływu krwi z serca. W zależności od nasilenia stenozy możemy wyróżnić zwężenie: 

  • łagodne, 
  • umiarkowane,
  • ciężkie. 

Co powoduje zwężenie zastawki aortalnej?

Najczęstszą przyczyną stenozy aortalnej jest postać degeneracyjna, wynikająca z wapnienia na podłożu zmian zwyrodnieniowych. Wśród czynników, które sprzyjają powstawaniu zmian degeneracyjnych, należy wymienić przede wszystkim procesy miażdżycowe oraz zapalne naczyń, a także kostnienie i czynniki genetyczne. Nasilenie procesów miażdżycowych jest większe między innymi w przypadku osób w podeszłym wieku, palących papierosy i z chorobami towarzyszącymi (takimi jak np. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zaburzenia lipidowe). 

W przypadku zmian na tle choroby reumatycznej również dochodzi do wapnienia płatków zastawki, jednak jest to obecnie rzadka przyczyna zwężenia zastawki aortalnej. 

Stenoza aortalna może mieć także charakter wrodzony i najczęściej jest spowodowane dwupłatkową budową zastawki. W tym przypadku nieprawidłowa budowa także sprzyja procesom zwyrodnieniowym i degeneracyjnym. 

Jakie są objawy chorej zastawki serca?

Przez długi czas zwężenie zastawki aortalnej może przebiegać bezobjawowo, a wystąpienie objawów świadczy o istotnym zwężeniu zastawki oraz zwiększonym ryzyku nagłego zgonu. 

Do najbardziej typowych objawów zwężenia zastawki aortalnej należą: 

  • dławica piersiowa, 
  • omdlenia,
  • duszność. 

Ból dławicowy spowodowany jest niewystarczającą podażą tlenu do mięśnia sercowego. Jest to ból w klatce piersiowej, który ma charakter gniecenia, ucisku i pojawia się w trakcie wysiłku fizycznego, a ustępuje po odpoczynku lub przyjęciu podjęzykowo nitrogliceryny. Może promieniować do szyi, żuchwy oraz lewego ramienia. 

Poza wymienionymi objawami, stenozie aortalnej mogą towarzyszyć: 

Czym grozi stenoza aortalna?

Zwężenie zastawki aortalnej jest chorobą, która postępuje przez wiele lat. Początkowo procesy degeneracyjne płatków zastawki nie powodują żadnych objawów, a jedynie prowadzą do zmian morfologicznych (czyli tych dotyczących budowy). W tym przypadku ryzyko nagłego zgonu sercowego jest niewielkie i wynosi poniżej 1%. Szybkość, z jaką narasta stenoza, jest zróżnicowana i w dużej mierze zależy od samego pacjenta. U chorych z szybką dynamiką zmian ryzyko zgonu jest bardzo wysokie. Ciężkie zwężenie zastawki aortalnej może doprowadzić do śmierci w ciągu 2-3 lat od pojawienia się pierwszych objawów. 

Pacjenci ze zwężeniem zastawki aortalnej są również bardziej narażeni na zaburzenia rytmu serca i infekcyjne zapalenie wsierdzia. Istnieje również podwyższone ryzyko zatorowości obwodowej materiałem pochodzącym ze zwapniałej zastawki, skrzeplinami powstałymi w wyniku nieprawidłowej pracy serca oraz materiałem pochodzenia bakteryjnego (ponieważ patogeny te mogą gromadzić się na zwapniałych zastawkach). Do innych powikłań choroby należą: obrzęk płuc, przewlekła niewydolność serca oraz krwawienia z powodu nabytej choroby von Willebranda.

Jak zbadać zastawki serca?

Zwężenie zastawki aortalnej rozpoznaje się na podstawie objawów oraz badania lekarskiego, podczas którego lekarz przy użyciu stetoskopu osłucha serce. Nieprawidłowości podczas tego badania (szmer skurczowy nad sercem) mogą skłonić go do poszerzenia diagnostyki w tym badania echokardiograficznego (tzw. echo serca). Jest to główna metoda umożliwiająca obrazowanie zwężonej zastawki wraz ze stopniem zaawansowania wady, jest również badaniem niezbędnym do zakwalifikowania chorego do leczenia zabiegowego. Jeśli ocena echokardiograficzna jest niewystarczająca, można wykonać rezonans magnetyczny serca (MRI). Przed kwalifikacją chorego do leczenia operacyjnego zalecane jest również wykonanie koronarografii.

Jak leczyć zwężenie zastawki aortalnej?

Leczenie stenozy zastawki aortalnej zależy od tego, jak bardzo zwężone jest ujście odpływu z lewej komory. W przypadku zwężenia łagodnego lub umiarkowanego można zastosować leczenie zachowawcze oraz okresowo wykonywać badania kontrolne, w tym badanie echokardiograficzne. Terapia zachowawcza ma jednak znaczenie pomocnicze, ponieważ nie jesteśmy w stanie w ten sposób naprawić uszkodzonej już zastawki. Zaleca się modyfikację stylu życia oraz eliminację i leczenie czynników, które sprzyjają rozwojowi miażdżycy. Jeśli zwężeniu zastawki aortalnej towarzyszą objawy niewydolności serca, zasadne jest leczenie farmakologiczne, zwłaszcza przed wykonaniem zabiegu operacyjnego lub w przypadku pacjentów, którzy zostali z niego zdyskwalifikowani. U pacjentów objawowych podstawową metodą leczenia ciasnego zwężenia zastawki aortalnej jest postępowanie inwazyjne, czyli zabieg chirurgiczny. 

Czy operacja zastawki serca jest konieczna?

W przypadku ciężkiego zwężenia zastawki aortalnej jedyną skuteczną metodą leczenia jest leczenie inwazyjne. Najczęściej stosuje się chirurgiczną wymianę zastawki aortalnej (SAVR) lub przezcewnikową wymianę zastawki aortalnej (TAVI). O wyborze metody decydują preferencje pacjenta, wiek chorego, ryzyko chirurgiczne, a także obecność chorób współistniejących. 

Istotny jest również odpowiedni wybór zastawki, która ma zostać wszczepiona. Może być ona mechaniczna (sztuczna) lub biologiczna. Zastosowanie tej pierwszej wymaga dożywotniego stosowania leczenia przeciwzakrzepowego (antagonistów witaminy K – VKA) pod comiesięczną kontrolą INR. Nie jest ono wymagane w przypadku stosowania zastawek biologicznych, co jest ich niewątpliwą zaletą – w tym przypadku leczenie przeciwkrzepliwe stosuje się jedynie przez 3 miesiące. Wadą zastawek biologicznych jest natomiast ich ograniczona trwałość (do około kilkunastu lat). 

W przypadku konieczności przeprowadzenia pilnej operacji pozasercowej (np. pacjent w stanie zagrożenia życia spowodowany zdekompensowaną stenozą aortalną), jako metodę leczenia rozważa się zastosowanie balonowej walwuloplastyki aortalnej. Przeprowadzenie zabiegu poprzedza wtedy wymienione wcześniej (SAVR, TAVI) metody leczenia inwazyjnego. 

U chorych bezobjawowych o zakwalifikowaniu do leczenia inwazyjnego decydują wyniki badania echokardiograficznego, elektrokardiologicznej próby wysiłkowej oraz badania holterowskiego. 


Konsultacja merytoryczna Lek. Mirosław Niedbała


Referencje 

  1. Interna Szczeklika 2022. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 13. 2022
  2. Marek Konka, Piotr Hoffman. Podyplomie.pl. Stenoza Aortalna. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/922,stenoza-aortalna (ostatni dostęp: 31.10.2023 r.) 


Wróć do listy Przejdź dalej