Zapalenie oskrzeli

Informacje podstawowe o zapaleniu oskrzeli

Ostre zapalenia oskrzeli wiążą się z występowaniem charakterystycznych objawów zakażenia dolnych dróg oddechowych, które nie trwają powyżej 3 tygodni. Przyczynami są najczęściej wirusy oddechowe – przede wszystkim rynowirusy, enterowirusy, ale również wirusy grypy typu A i B, wirusy paragrypy, syncytialny wirus oddechowy (RSV), koronawirusy. Dużo rzadziej występują zakażenia bakteryjne – najczęściej Bordetella pertussis, Mycoplasma pneumoniae i Chlamydophila pneumoniae. Aby rozpoznać zapalenie oskrzeli, należy przeprowadzić dokładne badanie fizykalne; czasem niezbędne do rozpoznania mogą być badania laboratoryjne i obrazowe (głównie RTG klatki piersiowej). Istotne jest wykluczenie zapalenia płuc oraz innych schorzeń przewlekłych (w tym astmy oskrzelowej).

Przyczyny zapalenia oskrzeli

Ostre zapalenia oskrzeli występują najczęściej w sezonach infekcji i mają charakter wirusowy. Do przenoszenia się zakażeń najczęściej dochodzi drogą kropelkową przez chorych zarówno objawowych, jak i bezobjawowych. Możliwe są również zakażenia drogą bezpośredniego kontaktu z wydzielinami chorego oraz przenoszenie zakażeń poprzez zainfekowane powierzchnie (tzw. drogą brudnych rąk). Okres wylęgania i inkubacji jest zależny od czynnika wywołującego i wynosi najczęściej do kilku dni. Około 95% ostrych zapaleń oskrzeli u zdrowych osób dorosłych ma podłoże wirusowe. Czasami mogą one być spowodowane przez alergeny, czynniki drażniące i bakterie. Czynniki drażniące obejmują m.in. wdychanie dymu, zanieczyszczonego powietrza, pyłów i toksyn. Zapalenie ściany oskrzeli prowadzi do uszkodzenia oraz pogrubienia błony śluzowej, złuszczania komórek nabłonka i obnażenia błony podstawnej. W przypadku nadkażeń bakteryjnych choroba zazwyczaj ma cięższy przebieg.

Chorobę należy różnicować z przewlekłą astmą oskrzelową, zapaleniami płuc, chorobą refluksową przebiegającą z przewlekłym kaszlem, przewlekłą obturacyjną chorobą płuc, a także innymi przewlekłymi chorobami płuc.

Epidemiologia zapalenia oskrzeli

Ostre zapalenie oskrzeli jest jednym z najczęstszych schorzeń w każdym środowisku opieki zdrowotnej. Szacuje się, że każdego roku 5% ogólnej populacji zgłasza epizod ostrego zapalenia oskrzeli, co odpowiada za ponad 10 mln wizyt lekarskich rocznie. Podobnie jak większość wirusowych chorób dróg oddechowych, ostre zapalenie oskrzeli jest powszechnie obserwowane w sezonie grypowym. W Stanach Zjednoczonych oraz Europie sezon grypowy obejmuje okres  jesieni i zimy. Zapalenie oskrzeli może wystąpić po każdej wirusowej infekcji górnych dróg oddechowych. Częstymi patogenami są RSV, wirusy grypy typu A i B, wirusy paragrypy, rynowirusy, adenowirusy i inne podobne wirusy. Czynniki takie jak:

• palenie w przeszłości,
• mieszkanie w zanieczyszczonym miejscu,
• astma w wywiadzie

są czynnikami ryzyka ostrego zapalenia oskrzeli.

U niektórych osób ostre zapalenie oskrzeli może być wywołane przez określone alergeny, takie jak pyłki, perfumy i opary. Gdy infekcja jest bakteryjna, izolowane są zwykle te same patogeny co w przypadku pozaszpitalnych zapaleń płuc, na przykład Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Bordetella pertussis (wywołująca krztusiec), Mycoplasma pneumoniae i Chlamydophila pneumoniae.

Jakie są objawy zapalenia oskrzeli?

Zapalenia oskrzeli w dużej części należą do schorzeń o samoograniczającym przebiegu. Do najczęstszych objawów zaliczają się:

• gorączka;
• ogólne złe samopoczucie;
• ból mięśni;
• kaszel suchy, niekiedy z wykrztuszaniem śluzowej lub ropnej wydzieliny;
• uczucie zalegania w drogach oddechowych;
• niekiedy trudności w pełnym nabraniu powietrza;
• świszczący oddech, czasem furczenia przy oddychaniu.

Często początkowo występują objawy wirusowego zakażenia górnych dróg oddechowych, a po kilku dniach wskutek rozwoju infekcji i jej szerzenia się na dolne drogi oddechowe dołączają objawy zapalenia oskrzeli. Przejściowo może występować nieswoista nadreaktywność oskrzeli, która przemija w ciągu kilku tygodni. W przypadku osób z przewlekłą astmą oskrzelową może dojść do nasilenia się duszności oraz częstszych napadów astmy. Ostre zapalenie oskrzeli w większości przypadków ustępuje po leczeniu objawowym. Możliwe jest wtórne zapalenie płuc, które pogarsza rokowanie. W literaturze opisano rzadkie przypadki niewydolności oddechowej i zespołu ostrej niewydolności oddechowej (najczęściej u osób ze znacznie obniżoną odpornością).

Jak wyleczyć zapalenie oskrzeli?

W początkowej fazie infekcji, z uwagi na jej wirusowy charakter, stosuje się przede wszystkim leczenie objawowe – analogicznie do zakażeń górnych dróg oddechowych. Istotne są:

• odpoczynek,
• odpowiednie nawadnianie,
• nawilżanie powietrza i wietrzenie pomieszczeń,
• stosowanie leków objawowych:
  1. w przypadku gorączki stosuje się przede wszystkim paracetamol, ibuprofen lub metamizol;
  2. można stosować leki przeciwkaszlowe w przypadku suchego, męczącego kaszlu, częściej jednak konieczne jest wspomaganie odkrztuszania – w tym celu stosuje się leki mukolityczne, hipertoniczne roztwory soli;
  3. w przypadku współistnienia nadreaktywności oskrzeli i ich skurczu korzystne jest stosowanie wziewnych leków rozszerzających oskrzela – najczęściej krótko działających β2-mimetyków.

Antybiotykoterapia nie jest wskazana w każdym przypadku zapalenia oskrzeli. Zastosowanie antybiotyków ogranicza się do potwierdzonych infekcji bakteryjnych, a także rozwoju powikłań w postaci wtórnych nadkażeń bakteryjnych. U chorych z objawami ostrego zapalenia oskrzeli w okresie epidemii grypy do 48 godz. Od wystąpienia pierwszych objawów należy rozważyć podanie leku przeciwgrypowego (oseltamiwir). W przypadkach ciężkiego przebiegu lub pojawienia się powikłań konieczna jest hospitalizacja.

Profilaktyka zapalenia oskrzeli

Profilaktyka w głównej mierze obejmuje działania nieswoiste pozwalające na ograniczenie ryzyka zakażenia. Przede wszystkim należy stosować odpowiednią higienę rąk, unikać zatłoczonych miejsc, stosować maski ochronne (zwłaszcza gdy występują objawy). W niektórych przypadkach, tj.: grypy, krztuśca oraz zakażeń pneumokokami i H. influenzae, dostępna jest swoista profilaktyka w postaci szczepień ochronnych.

Piśmiennictwo

1. Blush RR 3rd. Acute bronchitis: evaluation and management. Nurse Pract 2013; 38(10): 14–20.
2. Gajewski P (red.). Interna Szczeklika 2022. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.
3. Hryniewicz W, Albrecht P, Radzikowski A (red.) Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego. Narodowy Instytut Leków, Warszawa 2016.
4. Kinkade S, Long NA. Acute bronchitis. Am Fam Physician 2016; 94(7): 560–565.
5. Singh A, Avula A, Zahn E. Acute bronchitis. [Updated 2023 Feb 13]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448067/.