RSV

Informacje podstawowe o RSV

RSV jest wirusem RNA zaliczanym do rodziny Paramyxoviridae i rodzaju Pneumovirus, powszechnie występującym w środowisku. Nazwa „pneumowirus” nawiązuje do specyficznego namnażania się wirusa w komórkach, szczególnie komórkach układu oddechowego. Zakażone sąsiednie komórki zlewają się w duże struktury – syncytia. Do zakażeń dochodzi przez bezpośredni kontakt i drogą kropelkową, najczęściej w skupiskach ludzi (szkoły, przedszkola, biura, środki transportu, domy opieki). RSV charakteryzuje się bardzo wysoką zakaźnością, w okresach epidemicznych sięgającą w dużych grupach ludzkich nawet 100%. Praktycznie wszystkie dzieci do 5. roku życia miały kontakt z RSV lub przebyły zakażenie. Zakażenia RSV mają w Polsce i Europie charakter sezonowy. Występują zwykle od jesieni do wiosny, a szczyt zachorowań obserwuje się zazwyczaj w styczniu i lutym.

Przyczyny RSV

Wirus RSV charakteryzuje się znaczną odpornością środowiskową: może przeżyć bez żywiciela nawet kilka godzin na skórze i różnych powierzchniach (także na dłoniach). Do zakażenia dochodzi zarówno drogą kropelkową (najczęściej), jak i drogą kontaktową – przez kontakt z zakażoną powierzchnią czy przedmiotem. Źródłem zakażenia są ludzie, którzy mają objawy choroby, i osoby bez widocznych objawów (bezobjawowi nosiciele). Zakaźność RSV jest duża: szacuje się, że jedna osoba może zakazić średnio 3 kolejne, co powoduje, że w zwartych grupach większość ludzi będzie miała kontakt z wirusem, a część rozwinie objawy choroby. Okres wylęgania, czyli czas od kontaktu z wirusem do pojawienia się objawów, trwa krótko – od 2 do 8 dni (średnio 4–6).

U niemowląt i dzieci do 2. roku życia najczęstszą postacią zakażenia jest zapalenie oskrzelików. Mamy wtedy do czynienia z ostrym stanem zapalnym nabłonka dolnych dróg oddechowych o niewielkiej średnicy (oskrzelików), co skutkuje ich nagłym uszkodzeniem, złuszczaniem się nabłonków i upośledzeniem drożności. Prowadzi to do rozwoju ostrego niedotlenienia i niewydolności oddechowej, którym towarzyszą zwiększona produkcja śluzu i skurcz oskrzeli.

Przebycie zakażenia RSV nie daje trwałej odporności, można chorować wielokrotnie. Powtórne zakażenia (zwłaszcza u dzieci starszych i dorosłych) mają zwykle łagodniejszy przebieg lub są bezobjawowe.

Epidemiologia RSV

Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization, WHO) szacuje, że RSV odpowiada za ponad 60% ostrych infekcji dróg oddechowych u niemowląt i małych dzieci na całym świecie. W Polsce od 24 lutego 2023 r. istnieje obowiązek rejestracji zachorowań wywołanych przez RSV. Do 31 marca 2023 r. zgłoszono ogółem 1039 przypadków, co odpowiadało zapadalności na poziomie 2,75/100 000 osób. Wśród dzieci do lat 2 zarejestrowano 560 zachorowań – zapadalność w najmłodszej grupie wiekowej wynosiła 85,03/100 000.

Objawy RSV

U większości dzieci starszych i osób dorosłych zakażonych RSV występują objawy zakażenia górnych dróg oddechowych:

• nieżyt nosa,
• kaszel,
• stan zapalny gardła,
• gorączka,
• gorszy apetyt.

Czasem wirus odpowiedzialny jest za zapalenia ucha i zatok przynosowych.

Choroba zwykle ma charakter samoograniczający się. Natomiast u niemowląt (nie tylko przedwcześnie urodzonych) zakażenie RSV jest jedną z głównych przyczyn hospitalizacji, której każde dziecko może wymagać już podczas pierwszego zakażenia. Nie można przewidzieć, które niemowlę zachoruje ciężko i będzie potrzebowało leczenia szpitalnego. Wirus RSV jest szczególnie groźny dla niemowląt z niewykształconym jeszcze układem oddechowym, zwłaszcza wcześniaków. Powoduje u nich zmiany zapalne w płucach i uszkadza rzęski w nabłonku dróg oddechowych, co upośledza oczyszczanie rzęskowe i usuwanie zalegającej wydzieliny. Upośledzona w znacznym stopniu drożność oskrzelików może prowadzić do ostrych zaburzeń oddychania i ostrej niewydolności oddechowej.

Ponowne infekcje są częste w każdym wieku, ponieważ odporność jest tylko częściowa i nie trwa długo. Do czynników ryzyka należą przedwczesny poród, choroby serca, dysplazja oskrzelowo-płucna czy bierne palenie.

Obecnie bardzo niewiele dzieci odnosi korzyści z profilaktyki przeciwciałami monoklonalnymi anty-RSV. Objawy niewydolności oddechowej i nadmiernego wysiłku oddechowego (ruch skrzydełek nosa podczas oddychania, wciąganie przestrzeni międzyżebrowych oraz dołków nad- i podobojczykowych, praca dodatkowych mięśni oddechowych, znacznie przyspieszony oddech) świadczą o konieczności pilnej hospitalizacji dzieci. U części dzieci po przebyciu zakażenia rozwija się nadreaktywność oskrzeli, która prowadzi do nawracających epizodów świszczącego oddechu. U dzieci leczonych szpitalnie śmiertelność w zapaleniu oskrzelików wynosi ok. 1%.

W trakcie epidemii COVID-19 obserwowano cięższe przebiegi zakażeń, związane przeważnie z jednoczesną infekcją dwoma wirusami. W okresie zakażeń często występuje również ekspozycja na wirusa grypy, co istotnie pogarsza przebieg choroby i może prowadzić do powikłań.

Leczenie RSV

Nie ma jednej skutecznej metody leczenia przyczynowego. W przypadku zakażeń RSV o lekkim, nieżytowym przebiegu najczęściej wystarcza leczenie objawowe. Stosuje się leki obkurczające błonę śluzową nosa, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, miejscowo odkażające gardło i wykrztuśne. Ważne są odpoczynek, odpowiednie nawadnianie, toaleta nosa i nawilżanie dróg oddechowych. W cięższych zakażeniach z rozwijającymi się objawami niewydolności oddechowej konieczna jest hospitalizacja. Zastosowanie znajdują nieinwazyjne metody wspomagania oddychania, tlenoterapia, czasem leki rozkurczające oskrzela, a w sytuacjach skrajnych – zaawansowane metody intensywnej terapii. W razie potwierdzenia współistniejącego zakażenia bakteryjnego podaje się antybiotyk, przeważnie dożylny. Nie wykazano jednak, by antybiotykoterapia istotnie wpływała na przebieg zakażeń wirusowych. Nie zaleca się inhalacji z glikokortykosteroidów ani podawania ich dożylnie.

Profilaktyka RSV

Obecnie nie ma metod profilaktyki zakażeń. Z uwagi na drogę przenoszenia ważna jest izolacja – zwłaszcza małych dzieci, wcześniaków, osób z upośledzoną odpornością – od ognisk zakażenia. U chorych objawowych transmisję wirusa ogranicza stosowanie masek ochronnych. Istotne są odpowiednia higiena i mycie rąk, szczególnie przed posiłkami, a także unikanie narażenia na dym tytoniowy wśród domowników. W razie pojawienia się niepokojących dolegliwości wskazana jest jak najszybsza wizyta u lekarza w celu ustalenia postępowania.

Piśmiennictwo

1. Azzari C, Baraldi E, Bonanni P i wsp. Epidemiology and prevention of respiratory syncytial virus infections in children in Italy. Ital J Pediatr 2021; 47(1): 198. 
2. Handforth J, Friedland JS, Sharland M. Basic epidemiology and immunopathology of RSV in children. Paediatr Respir Rev 2000; 1(3): 210–214. 
3. Krilov LR, Roberts NJ Jr. Respiratory syncytial virus (RSV) update. Viruses 2022; 14(10): 2110. 
4. Saravanos GL, Hu N, Homaira N i wsp. RSV epidemiology in Australia before and during COVID-19. Pediatrics 2022; 149(2): e2021053537. 
5. Weil-Olivier C, Lorrot M. Épidémiologie et fardeau du VRS [Epidemiology and the burden of RSV]. Rev Prat 2022; 72(8): 8–12.