Nowotwory złośliwe nerek – rak nerkowokomórkowy

Nowotwory złośliwe nerek - informacje podstawowe

Rak nerki stanowi 5% nowotworów złośliwych u mężczyzn i 3% u kobiet. Rak nerkowokomórkowy (ang. renal cell cancer, RCC), wywodzący się z kory nerki, odpowiada za 80% przypadków raka nerki. Do innych typów nowotworów złośliwych nerek należą raki przejściowokomórkowe (ang. transitional cell carcinoma, TCC) miedniczki nerkowej, które w swojej biologii przypominają raka pęcherza moczowego. Mięsaki nerki są nowotworami rzadkimi.

Epidemiologia nowotworów złośliwych nerek

Częściej chorują mężczyźni, a szczyt zachorowań odnotowuje się między 70. a 80. rokiem życia. Według Krajowego Rejestru Nowotworów w Polsce stwierdza się ok. 5 tys. zachorowań na RCC rocznie (mężczyźni – ok. 3 tys., kobiety – ok. 2 tys.), a z powodu raka nerki umiera każdego roku ok. 2,5 tys. chorych.

Rak nerkowokomórkowy - czynniki ryzyka

Najsilniejszym czynnikiem ryzyka RCC jest palenie tytoniu. Kolejne czynniki to otyłość (zwłaszcza u kobiet), zaawansowany wiek i występowanie marskiej nerki. Uważa się, że częstość raka nerki można by zmniejszyć o połowę, eliminując palenie tytoniu i otyłość.

Około 4% raków nerek jest wynikiem rzadkich chorób dziedzicznych, m.in.:

• zespołu von Hippela-Lindaua
• zespołu HLRCC (ang. hereditary leiomyomatosis and renal cell cancer)
• dziedzicznego raka brodawkowatego
• dziedzicznego raka brodawkowatego
• zespołu Birta-Hogga-Dubé.

Typy histologiczne raka nerkowokomórkowego 

Poszczególne podtypy RCC wywodzą się z różnych części nefronu: z kanalika proksymalnego – rak brodawkowaty i rak jasnokomórkowy, z kanalika dystalnego – onkocytoma i guz chromofobowy, z kanalików zbiorczych Belliniego – rak kanalików zbiorczych, z rdzenia nerki – rak rdzeniasty. Rak jasnokomórkowy (ang. clear cell RCC, ccRCC) stanowi 80% nowotworów złośliwych nerki u dorosłych.

Objawy nowotworów złośliwych nerek

Raki nerkowokomórkowe są zwykle bezobjawowe aż do późnej fazy choroby i w ponad 50% wykrywane przypadkowo podczas badania USG, tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (RM) jamy brzusznej. Tylko u 10–15% pacjentów w zawansowanym stadium choroby może występować klasyczna triada objawów Virchowa, obejmująca krwiomocz, ból pleców w okolicy lędźwiowej i obecność guza wyczuwalnego przez powłoki brzucha. Inne objawy to zmęczenie, utrata masy ciała, gorączka, nocne poty, złe samopoczucie, nadciśnienie tętnicze i niedokrwistość lub nadkrwistość. Hiperkalcemia, jeśli występuje, sugeruje przerzuty do kości lub jest objawem zespołu paranowotworowego spowodowanego uwalnianiem peptydu zbliżonego do parathormonu (ang. parathyroid hormone-related protein, PTHrP). Przerzuty do kości mogą skutkować patologicznymi złamaniami. W raku nerki często stwierdza się zespoły paranowotworowe. Komórki guza mogą wytwarzać wiele substancji, które prowadzą do wystąpienia wzmiankowanych powyżej objawów: hiperkalcemii i nadkrwistości (spowodowanej erytropoetyną). Około 30% pacjentów z RCC ma chorobę przerzutową w momencie rozpoznania. Najczęstsze są przerzuty do płuc (75%), kości (20%), wątroby (18%) i mózgu (8%).

Diagnostyka nowotworów złośliwych nerek

W diagnostyce raka nerki wykorzystuje się zarówno badania obrazowe, jak i laboratoryjne. Podstawą są TK jamy brzusznej i miednicy oraz klatki piersiowej, a także badania ogólne krwi i moczu. W różnych sytuacjach klinicznych można dodatkowo wykonać RM, USG, cytologię moczu, uretroskopię, scyntygrafię. Materiał do badań histopatologicznych w większości przypadków pobiera się w trakcie zabiegu usunięcia nerki/guza. W razie niemożności usunięcia nerki/guza wykorzystuje się biopsję.

Leczenie nowotworów złośliwych nerek

Leczenie RCC różni się w zależności od stopnia zaawansowania, wielkości guza i chorób współistniejących.

U większości pacjentów dąży się w pierwszej kolejności do usunięcia guza – stosuje się tu metody pozwalające oszczędzić zajętą nerkę lub, w bardziej zaawansowanych przypadkach, usuwa się narząd w całości. Możliwe jest usuwanie guzów zarówno metodami laparoskopowymi, jak i metodami klasycznej chirurgii. Zabieg powinien obejmować usunięcie czopu nowotworowego w żyle głównej dolnej i limfadenektomię. U chorych niekwalifikujących się do leczenia operacyjnego z masywnym krwiomoczem lub dolegliwościami bólowymi w okolicy lędźwiowej należy rozważyć zabieg paliatywny, mający na celu zmniejszenie dolegliwości – embolizację, czyli zamknięcie naczyń krwionośnych guza.

U osób z chorobą uogólnioną lub nieoperacyjną stosuje się wiele metod leczenia – od zabiegów cytoredukcyjnych (zmniejszających masę nowotworu), przez usunięcie pojedynczych przerzutów, po leczenie systemowe. W leczeniu systemowym wykorzystuje się wiele leków biologicznych, np. sunitynib, pazopanib, niwolumab, aksytynib, kabozantynib, jak również ewerolimus i temsyrolimus.

Wybór terapii zależy od stanu pacjenta, zaawansowania choroby, wcześniejszego leczenia, typu nowotworu oraz dostępności leków w refundowanych programach lekowych.

Rak nerkowokomórkowy - rokowanie

W stadium choroby ograniczonej do narządu po leczeniu radykalnym odsetek 5-letnich przeżyć wynosi 80%, natomiast w stadium choroby uogólnionej – 10%.

Piśmiennictwo

1. Pandey J, Syed W. Renal cancer. StatPearls [Internet] 2022: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK558975/.
2. Więcek A, Nieszporek T (eds.). Choroby nerek – kompendium. Warszawa 2020.
3. Wysocki PJ, Chłosta P, Chrzan R i wsp. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w raku nerkowokomórkowym – aktualizacja. Onkol Prakt Klin Edu 2021; 7(4): 201–232.