Nefropatia analgetyczna

Przyczyny nefropatii analgetycznej

Za bezpośrednią przyczynę nefropatii analgetycznej uznaje się przewlekłe nadużywanie leków przeciwbólowych. Do 1990 roku główną przyczyną nefropatii analgetycznej było nadużywanie fenacetyny, powszechnie stosowanej również w Polsce, zwłaszcza w popularnych „tabletkach z krzyżykiem”, używanych na bóle głowy, pleców, zębów czy miesiączkowe. Fenacetyna stanowiła główną przyczynę nefropatii analgetycznej w Australii, USA i niektórych częściach Europy. Przed jej wycofaniem z obrotu i wprowadzeniem sprzedaży leków przeciwbólowych wyłącznie na receptę odsetek schyłkowej niewydolności nerek spowodowanej nadużywaniem leków przeciwbólowych wynosił 1–3%, a w niektórych rejonach, jak Karolina Północna czy Australia, sięgał 10–20%. Po wycofaniu fenacetyny odsetek spadł poniżej 1%, ale problem nadal istnieje.

Obecnie główną grupą leków odpowiedzialnych za nefropatię analgetyczną są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen, ketoprofen, naproksen, diklofenak, nimesulid czy aceklofenak. Ich częściowa dostępność bez recepty przyczynia się do ich nadużywania, a także do łączenia różnych NLPZ lub stosowania ich w połączeniu z innymi lekami uszkadzającymi nerki.

NLPZ hamują w nerkach syntezę prostaglandyn i powodują skurcz naczyń doprowadzających krew do nerki. Długotrwałe stosowanie tych leków prowadzi do uszkodzenia nerek w postaci ostrego cewkowo-śródmiąższowego zapalenia nerek, przewlekłego zapalenia nerek oraz martwicy brodawek nerkowych.

Grupy najbardziej narażone na nefropatię analgetyczną

Schorzenie najczęściej dotyczy kobiet około 40. roku życia cierpiących z powodu przewlekłych zespołów bólowych, ale może występować w każdej grupie wiekowej. Osoby starsze, u których czynność nerek jest już obniżona w wyniku starzenia się układu moczowego, są bardziej narażone na wystąpienie nefropatii analgetycznej.

Objawy nefropatii analgetycznej

Przebieg choroby jest często podstępny, a objawy mogą się pojawić dopiero po długim czasie, co sprawia, że nefropatia analgetyczna zwykle jest wykrywana w późnym etapie. Nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych mogą być odkryte przypadkowo podczas badań wykonywanych z innych powodów.

Wczesne objawy choroby są skąpe i łatwe do przeoczenia, zarówno przez pacjenta, jak i lekarza. Pierwszym objawem może być nadciśnienie tętnicze (wysokie ciśnienie krwi), dlatego pacjenci z nowo rozpoznanym nadciśnieniem powinni mieć przeprowadzoną ocenę funkcji nerek. Wraz z postępem choroby pojawiają się kolejne objawy:

• objawy ogólne: osłabienie, męczliwość, obniżona temperatura ciała, utrata apetytu, zmniejszona odporność na zakażenia;
• objawy skórne: bladość, suchość skóry, szarobrunatna barwa skóry, przedłużone krwawienie z ran, skłonność do powstawania siniaków, świąd skóry (w zaawansowanej chorobie nerek);
• zaburzenia w układzie krążenia: nadciśnienie tętnicze, przerost lewej komory serca (powiększenie), niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca, przyspieszona miażdżyca, zwapnienia naczyń krwionośnych;
• zaburzenia w układzie pokarmowym: zapalenie błony śluzowej żołądka i jelit, wrzody żołądka lub dwunastnicy, krwawienia z przewodu pokarmowego, w zaawansowanej chorobie nerek – mocznicowy zapach z ust, nudności, wymioty, niedrożność jelit, ostre zapalenie trzustki;
• zaburzenia czynności układu nerwowego i mięśni: upośledzenie koncentracji i pamięci, ból głowy, nadmierna senność lub bezsenność, zmiany w zachowaniu (apatia, drażliwość), depresja, drgawki, śpiączka (objawy encefalopatii lub obrzęku mózgu), zespół niespokojnych nóg, zanik odruchów, osłabienie mięśni, drżenie, kurcze mięśni, przewlekła czkawka, sarkopenia (spadek masy i siły mięśni);
• zaburzenia czynności układu rozrodczego: zaburzenia miesiączkowania (rzadkie miesiączki lub ich brak), niepłodność, zaburzenia funkcji seksualnych (zmniejszenie popędu płciowego, impotencja);
• zaburzenia morfologii krwi i odporności: niedokrwistość (anemia), skaza krwotoczna (przedłużone krwawienia z ran, skłonność do siniaków) spowodowana upośledzeniem funkcji płytek krwi, obniżona odporność i zwiększone ryzyko zakażeń.

Leczenie nefropatii analgetycznej

Leczenie nefropatii analgetycznej zależy od etapu choroby oraz stopnia uszkodzenia nerek i spadku ich wydolności. Podstawowym krokiem leczenia jest usunięcie przyczyny, czyli zaprzestanie stosowania leku, który spowodował uszkodzenie nerek. W przypadkach ostrych odstawienie leku często wystarcza do uzyskania poprawy i ustąpienia objawów.

Dodatkowo stosuje się leczenie objawowe, które obejmuje wyrównanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, leczenie przeciwobrzękowe (redukcja obrzęków) oraz przeciwnadciśnieniowe (obniżenie ciśnienia krwi). W niektórych przypadkach pacjenci wymagają przewlekłej dializoterapii oraz przeszczepienia nerki, jeśli funkcja nerek jest poważnie upośledzona.

Ponieważ rozpoznanie nefropatii analgetycznej wiąże się z wyższym ryzykiem rozwoju nowotworu w drogach moczowych, zaleca się regularne kontrolowanie stanu nerek poprzez badanie ultrasonograficzne co 6 miesięcy.

Zapobieganie nefropatii analgetycznej

Nefropatia analgetyczna stanowi powikłanie leczenia, dlatego racjonalna farmakoterapia jest kluczowa dla uniknięcia rozwoju choroby lub szybkiego zidentyfikowania zaburzenia pracy nerek. Przyjmowanie leków przeciwbólowych przez dłuższy czas (więcej niż kilka dni) powinno odbywać się pod kontrolą lekarską i zgodnie z zaleceniami.

W przypadku osób z przewlekłą chorobą nerek, zażywających inne leki na stałe lub obciążonych wielochorobowością, lek przeciwbólowy powinien być zalecony przez farmaceutę lub lekarza, który wybierze lek o najmniejszym ryzyku powikłań w danej sytuacji zdrowotnej.

Piśmiennictwo:

1. Kuźniar-Placek J, Jaroszyński A. Nefropatia analgetyczna. Fam Med Prim Care Rev 2014; 16(4): 370–371.
2. Graczyk M, Krajnik M. Stosowanie analgetyków nieopioidowych a przewlekła choroba nerek. Med Paliat Prakt 2013; 7(3–4): 95–104.
3. Przewlekłe cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek. Medycyna praktyczna dla lekarzy. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.14.4.2 [dostęp z dnia 4.11.2024 r.].