Swędzenie nóg

Swędzenie nóg - przyczyny

• Sucha skóra
  Swędzące, łuszczące się i szorstkie plamy na nogach to najczęstsze objawy suchej skóry. Sucha skóra może wystąpić w każdym wieku, ale problem ten nasila się wraz ze starzeniem się organizmu. Swędzenie związane z suchością skóry odczuwane jest najczęściej w nocy.  
• Choroby skóry
  Jeśli swędzeniu nóg towarzyszy wysypka i zaczerwienienie, to może być to objaw chorób skóry, tj. pokrzywki, atopowego zapalenia skóry czy grzybicy. Dla pokrzywki charakterystyczne są swędzące pęcherze. Atopowe zapalenie skóry charakteryzuje się czerwoną wysypką, która jest szorstka i łuszcząca. Inne choroby dermatologiczne powodujące świąd nóg to grzybica skóry czy świerzb. Często przyczyną swędzenia nóg mogą być ukąszenia owadów np. pająków. Jeśli dzieci cierpią na wysypkę skórną i swędzenie, należy wziąć pod uwagę typowe choroby wieku dziecięcego, takie jak ospa wietrzna. 
• Zespół niespokojnych nóg
  Zespół niespokojnych nóg (RLS) to choroba neurologiczna charakteryzująca się potrzebą ciągłego poruszania nogami. Osoby z RLS często opisują uczucie odczuwalne w nogach jako swędzenie, pełzanie, pulsowanie lub ciągnięcie. RLS częściej występuje u kobiet.
• Niedoczynność tarczycy
  Niedostateczna produkcja hormonów tarczycy może prowadzić do swędzenia całego ciała oraz do suchej, łuszczącej się skóry. Do innych objawów należą m.in. zmęczenie, zwiększenie masy ciała, bóle stawów oraz nieregularne cykle miesiączkowe.
• Choroby wątroby
  Wątroba wytwarza kwasy żółciowe, które pomagają w trawieniu. W chorobach, które powodują gromadzenie się kwasów żółciowych w wątrobie, często dochodzi do uczucia świądu, zwłaszcza w obrębie dłoni i stóp, które nasila się wieczorem. 
• Leki np. kortyzon, niektóre leki psychotropowe, leki na malarię.

Dlaczego wieczorem wszystko mnie swędzi?

To, że świąd nóg nasila się w nocy, może mieć różne przyczyny, w tym psychologiczne. Przede wszystkim w nocy brak jest innych bodźców, przez co automatycznie bardziej koncentrujemy się na swędzeniu. Poza tym w nocy skóra traci wodę i jest bardziej przesuszona, co nasila uczucie swędzenia. Czasami świąd spowodowany jest przez bodźce mechaniczne takie jak tkaniny syntetyczne czy wełna. Warto zwrócić uwagę na materiał, z którego wykonana jest pościel i skarpety. Często w nocy mamy też większy kontakt z niektórymi alergenami, takimi jak roztocza kurzu domowego oraz sierść zwierząt.

Jeśli swędzenie występuje przede wszystkim wieczorem i w nocy, może to również wskazywać na chorobę wątroby lub pęcherzyka żółciowego. Nasilony świąd nóg w godzinach wieczornych, rozprzestrzeniający się z czasem na całe ciało, może być objawem chłoniaka Hodgkina (choroby nowotworowej układu chłonnego).

Czego brakuje w organizmie, gdy swędzi skóra?

Swędząca skóra może też mieć związek z niedoborami w naszym organizmie:

• Naturalne substancje nawilżające, takie jak mocznik czy łój - przy ich braku skóra nie może pełnić swojej naturalnej funkcji ochronnej.
• Witamina B12 - zmniejsza powstawanie stanu zapalnego, regulując reakcje organizmu na czynniki  zapalne. Witamina B12 wykazała terapeutyczne działanie w leczeniu atopowego zapalenia skóry.
• Witamina D - jej niedobór często prowadzi do suchości, swędzenia i skłonności do wyprysków.  Niedobory objawiają się w postaci przesuszonej skóry, co zwiększa uczucie świądu.
• Witamina A - warunkuje prawidłowy rozwój i funkcjonowanie komórek skóry, ma wpływ na proces rogowacenia naskórka, regenerację skóry i zatrzymywanie wody w skórze. Jej niedobór może powodować nadmierne złuszczanie, przesuszenie i pojawienie się łupieżu. Nadmiar witaminy A również może nasilać suchość i powodować pękanie skóry.
• Witamina E - chroni skórę przed promieniowaniem UV, przeciwdziała utracie wody przez naskórek, poprawia ukrwienie skóry, chroni warstwę tłuszczową naskórka, wspomaga leczenie wielu chorób skóry. Jej niedobory powodują przedwczesne starzenie, rogowacenie, gorsze gojenie ran, nasilenie łojotokowego zapalenia skóry i zmian trądzikowych.
• Witamina B6 - bierze udział w przemianie aminokwasów i kwasów tłuszczowych oraz metabolizmie komórek skóry. Jej niedobory mogą prowadzić do powstawania stanów zapalnych na skórze, łojotoku.
• Inne witaminy z grupy B-B2, B3, B7. 
• Witamina K - warunkuje głównie prawidłowe działanie naczyń krwionośnych. Niedobory witaminy K mogą nasilać rumień i powodować zaczerwienienie skóry.
• Żelazo - jego brak powoduje m.in. przesuszoną skórę.

Czy świąd skóry może być objawem choroby nowotworowej?

Świąd występuje szczególnie często w chorobach hematoonkologicznych i układu chłonnego (chłoniak Hodgkina, czerwienica prawdziwa, zespół Sezary'ego, Makroglobulinemia Waldenströma i plazmacytoma). Przerzuty do wątroby lub pierwotne guzy wątroby oraz powiększone nowotworowo okoliczne węzły chłonne mogą naciskać na drogi żółciowe i prowadzić do akumulacji kwasów żółciowych w komórkach wątroby. Powoduje to świąd skóry zwłaszcza na stopach i dłoniach. Rak nerek może prowadzić do tzw. mocznicowego świądu skóry.

Świąd skóry nie zawsze spowodowany jest bezpośrednio nowotworem. Sucha skóra często jest wynikiem stosowanej chemioterapii i radioterapii. Głównym jej powodem jest utrudnienie regeneracji skóry. Zmiany hormonalne spowodowane terapią hormonalną w raku piersi lub raku prostaty również mogą prowadzić do wysuszenia skóry. Leki podawane w chorobach nowotworowych bardzo często powodują swędzenie skóry. Należą do nich często stosowane w leczeniu bólu opioidy (np. morfina, fentanyl, metadon, oksykodon, połączenie oksykodonu z naloksonem). 

Co zrobić, gdy swędzi skóra nóg?

Oto kilka sprawdzonych sposobów na swędzącą skórę nóg:

• dbaj o nawilżenie skóry: pij dużo wody, nie bierz prysznica dłużej niż 10 minut, po kąpieli nałóż krem nawilżający,
• staraj się nie podrażniać skóry: unikaj szorstkich gąbek lub rękawic do mycia,
• wprowadź regularną terapię ciepłem i zimnem: po ciepłej kąpieli lub prysznicu nałóż zimny kompres na nogi,
• nakładaj przewiewne ubranie i skarpety,
• napięcie psychiczne nasila uczucie swędzenia - pomocne mogą być różne techniki relaksacyjne czy akupunktura,
• jeśli żaden z sugerowanych środków nie pomoże i świąd utrzymuje się ponad tydzień, zaleca się wizytę u lekarza.

Konsultacja merytoryczna: Mirosław Niedbała, specjalista medycyny rodzinnej

Referencje:

1. Małgorzata Krajnik, Zbigniew Żylicz, Świąd w zaawansowanych chorobach wewnętrznych. Patogeneza i leczenie, Polska Medycyna Paliatywna 2002, 1, 2

2. Tomasz Mach (opr. Lidia Banach), Skóra informuje o zaburzeniach pracy wątroby, Puls Medycyny 08-02-2019.

3. Wiercińska M., Świąd skóry: przyczyny świądu, leczenie i sposoby łagodzenia objawów, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2021 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/175312,swiad (dostęp: 2023.07.03.)).