Neuropatia nerwu twarzowego

Czym jest neuropatia nerwu twarzowego?

Aby w pełni zrozumieć zagadnienie, należy pokrótce przedstawić podstawowe informacje dotyczące anatomii nerwu twarzowego. Nerw twarzowy jest siódmym nerwem czaszkowym, unerwiającym ruchowo mięśnie mimiczne twarzy. Nerw ten dodatkowo odpowiada za odczuwanie smaku na 2/3 przedniej połowy języka oraz kontroluje wydzielanie śliny w śliniankach podżuchwowej i podjęzykowej. Nerw ma swój początek w pniu mózgu, czyli centralnej części mózgu, następnie ciągnie się przez mózgowie, po czym wchodzi do kości czaszki przez otwór przewodu słuchowego wewnętrznego. Biegnie w przewodzie słuchowym wewnętrznym i następnie wchodzi do własnego kanału, tzw. kanału nerwu twarzowego, który znajduje się w kości skroniowej.

Neuropatia nerwu twarzowego, inaczej nazywana obwodowym porażeniem nerwu twarzowego lub porażeniem Bella, to idiopatyczne uszkodzenie nerwu twarzowego. Etiologia nie jest znana. Hipotetycznie przyjmuje się, że przyczynę stanowi zakażenie wirusowe. W wyniku zakażenia nerw ulega obrzękowi. Kanał nerwu twarzowego, w którym biegnie nerw, jest bardzo wąski. Nerw objęty procesem zapalnym ulega obrzękowi i nie mieści się w kanale. Ściany kanału wywierają na niego ucisk, co prowadzi do jego uszkodzenia.

Inne przyczyny uszkodzenia nerwu twarzowego

Nerw twarzowy może ulec uszkodzeniu w wyniku różnych procesów chorobowych toczących się nie tylko w obrębie głowy, ale również w obrębie całego ciała – np. w przebiegu różnych chorób ogólnoustrojowych. W takich przypadkach mówimy nie o idiopatycznym, lecz o wtórnym uszkodzeniu nerwu twarzowego. Gdy do uszkodzenia nerwu twarzowego dochodzi z przyczyn wtórnych, najczęściej dołączają się dodatkowe objawy, które pozwalają zróżnicować uszkodzenie idiopatyczne od właśnie uszkodzenia wtórnego.

Do wtórnych przyczyn uszkodzenia nerwu twarzowego należą:

• uraz nerwu twarzowego, np. w wyniku złamania kości czaszki;
• guz mózgu zlokalizowany w kącie mostowo-móżdżkowym, gdzie przebiega nerw twarzowy;
• zapalenie ucha środkowego;
• półpasiec, czyli zakażenie wirusem ospy wietrznej, który bytuje w ludzkim organizmie w formie uśpionej, a w okresie spadku odporności objawia się silnym bólem i charakterystyczną wysypką;
• zapalenie lub nowotwór ślinianki przyusznej;
• zespół Guillaina-Barrégo, czyli autoimmunologiczna choroba wielu nerwów obwodowych, w przebiegu której uszkodzenie dotyczy najczęściej obu nerwów twarzowych;
• borelioza;
• sarkoidoza;
• stwardnienie rozsiane;
• uszkodzenie pnia mózgu, np. na skutek udaru, zapalenia, urazu.

Objawy porażenia nerwu twarzowego

Objawy porażenia Bella zwykle rozwijają się dość szybko. W ciągu jednej doby pojawia się niedowład mięśni mimicznych po jednej stronie twarzy. Połowa twarzy staje się niesprawna, już na pierwszy rzut oka widać wyraźną asymetrię. Po stronie uszkodzenia czoło jest wygładzone, chory nie jest w stanie go zmarszczyć. Szpara powiekowa jest szersza, chory nie jest w stanie domknąć oka, a podczas próby zamknięcia można zauważyć, jak gałka oczna unosi się ku górze i na zewnątrz. Ten fizjologiczny ruch gałki ocznej podczas zamykania oczu w prawidłowych warunkach nie jest widoczny – widzimy go, gdy oko się nie domyka. Objaw ten nazywa się objawem Bella. Kącik ust po stronie porażenia jest obniżony, chory nie jest w stanie się uśmiechnąć, wyszczerzyć zębów, zagwizdać lub nabrać i utrzymać powietrza w policzku. Dodatkowo mogą się dołączyć zaburzenia czucia smaku na przedniej połowie języka, nadmierne łzawienie oka, nadwrażliwość na dźwięki, suchość w ustach. Podczas picia płyn wylewa się z ust po stronie porażonej. Dość często wystąpienie powyższych objawów poprzedza ból w okolicy ucha.

Rozpoznanie neuropatii nerwu twarzowego

Obraz kliniczny choroby jest na tyle charakterystyczny, że do postawienia rozpoznania wystarczą wywiad i przeprowadzenie badania neurologicznego. Lekarz zbiera dokładny wywiad chorobowy. Ważne jest, kiedy wystąpiły objawy, jak szybko się rozwijały, co poprzedzało ich pojawienie się.

Kolejny etap to przeprowadzenie dokładnego badania neurologicznego. W porażeniu Bella w badaniu neurologicznym stwierdza się jedynie objawy obwodowego porażenia nerwu twarzowego po jednej stronie. Jeżeli lekarz stwierdzi dodatkowe objawy uszkodzenia układu nerwowego, wskazuje to na etiologię inną niż idiopatyczna.

Leczenie neuropatii nerwu twarzowego

Podstawą leczenia są rehabilitacja i masaże mięśni twarzy. U większości pacjentów niedowład mięśni twarzy ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni. Zdarza się, że u niektórych chorych objawy nie ustępują w pełni i twarz pozostaje asymetryczna. Często zaleca się krótkotrwałe leczenie glikokortykosteroidami, które działają silnie przeciwzapalnie i u części pacjentów skracają czas trwania niedowładu mięśni.

Piśmiennictwo

1. Podemski R (red.) Kompendium neurologii. Via Medica, Gdańsk 2014.
2. Stępień A (red.). Neurologia. Medical Tribune, Warszawa 2015.
3. Louis ED, Mayer SA, Rowland LP (red.). Merritt Neurologia. Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.
4. Bradley W i wsp. (red.). Neurologia w praktyce klinicznej. Czelej, Lublin 2007.
5. Prusiński A. Neurologia praktyczna. PZWL, Warszawa 2011.
6. Mumenthaler M, Mattle H. Neurologia. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2001.