Ostrożnie z lekami! - leczenie przeciwbólowe w domu

Środki przeciwbólowe – jak działają?

Analgetyki, czyli środki przeciwbólowe, to grupa leków, które wykazują wspólną cechę – zmniejszają odczuwanie bólu. Można je podzielić na narkotyczne, nienarkotyczne i wspomagające [1]. Do pierwszych należą leki opioidowe – wydawane wyłącznie na receptę i stosowane w przypadku bólu o średnim i dużym nasileniu. 

W domowym zastosowaniu swoje miejsce mają najczęściej leki z innej grupy, czyli nieopioidowe środki przeciwbólowe. Dzielimy je na niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i inne (np. paracetamol, metamizol). Większość nieopioidowych leków przeciwbólowych wykazuje także efekt przeciwgorączkowy i przeciwzapalny (z wyjątkiem paracetamolu, który pozbawiony jest tego ostatniego [1]).Mechanizmy działania nieopioidowych leków przeciwbólowych są zróżnicowane. Na przykład  niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. popularny ibuprofen) hamują enzym cyklooksygenazę. Jest on odpowiedzialny za powstawanie substancji, które nasilają odczuwanie bólu i proces zapalny. 

Do niesteroidowych leków przeciwzapalnych zaliczamy:

• ibuprofen,
• kwas acetylosalicylowy,
• naproksen,
• ketoprofen,
• deksketoprofen,
• diklofenak,
• meloksykam.

Środki przeciwbólowe – na co uważać?

Jak wskazują badania, Polacy to naród, który lubuje się zarówno w suplementach diety, jak i lekach dostępnych bez recepty.[6,7,8,9] Preparaty te zażywane są bez kontroli, w nieprawidłowy sposób, przez zbyt długi czas, często powodując interakcje z lekami zleconymi przez lekarza. Przyczyn jest wiele, w tym niechęć do wizyt lekarskich, długie kolejki w przychodniach, szeroka dostępność tych produktów oraz przeświadczenie, że skoro dostępne są bez recepty, to nie mogą wyrządzić żadnej krzywdy.

Nawet jeśli zastosujemy się do zaleceń lekarskich i przeczytamy ulotkę, to może dojść do nieświadomego przedawkowania leku. Na rynku istnieje bardzo wiele różnych preparatów zawierających te same substancje, lecz reklamowanych na różne dolegliwości – jako preparaty przeciwbólowe, przeciwgorączkowe lub przeciwzapalne. Występują one w postaci tabletek, kapsułek, syropów, czopków oraz popularnych saszetek do sporządzania napoju. Nietrudno jest omyłkowo zażyć kilka różnych farmaceutyków o tym samym składzie i przekroczyć maksymalną dopuszczalną dawkę leku [2,3,4,6].

Działania niepożądane leków przeciwbólowych

Paracetamol

Jednym z najpopularniejszych analgetyków jest paracetamol. Jego zaletą jest niska cena i możliwość stosowania go przez kobiety w ciąży i małe dzieci. Niestety, przedawkowanie paracetamolu, jego przewlekłe stosowanie lub łączenie z alkoholem może doprowadzić do niewydolności wątroby i chorób tego narządu [1,2].

Metamizol

Kolejnym popularnym lekiem na rynku polskim jest metamizol, znany jako pyralgina. Jego stosowanie może wiązać się z bardzo poważnym działaniem niepożądanym, jakim jest agranulocytoza – choroba szpiku. Ostatnie komunikaty ostrzegają także przed jego negatywnym wpływem na wątrobę. Z pewnością nie powinien być on stosowany jako lek przeciwbólowy pierwszego wyboru [1,3].

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

Ibuprofen, kwas acetylosalicylowy (np. Aspiryna), diklofenak i ketoprofen to leki cieszące się równie dużym zaufaniem wśród Polaków. Wybierane są ze względu na dodatkowe działanie przeciwzapalne, którego nie wykazuje paracetamol. Niestety, ich nadużywanie wiąże się z rozwojem niewydolności nerek i wątroby. Zwiększają także ryzyko krwawień z przewodu pokarmowego i rozwoju owrzodzeń. 

Ostrożnie powinny podchodzić do nich kobiety ciężarne, karmiące piersią i planujące założenie rodziny. Osoby chorujące na astmę powinny unikać ich ze względu na możliwość wywołania ataku (skurczu oskrzeli), szczególnie gdy są uczulone na aspirynę. Leki te mogą wchodzić w interakcję z takimi preparatami jak:

• leki na nadciśnienie,
• sterydy,
• leki przeciwdepresyjne,
• leki przeciwpłytkowe,
• leki stosowane w niewydolności serca [1,2].

Jak uchronić się przed nieprawidłowym przyjmowaniem leków przeciwbólowych?

Leków przeciwbólowych nie trzeba się jednak bać! Dzięki temu, że mamy je pod ręką, możemy szybko zareagować. Nie każdy ból musi oznaczać od razu konieczność konsultacji lekarskiej, chociaż nie można go także lekceważyć. By uchronić się przed negatywnymi skutkami stosowania leków przeciwbólowych, wystarczy, że zastosujesz się do kilku prostych porad:

• Przed przyjęciem każdego leku, którego dobrze nie znasz, przeczytaj dokładnie ulotkę. Jeśli masz jakieś wątpliwości – skonsultuj je z lekarzem lub farmaceutą.
• Czytaj skład – sprawdź, jaką substancję czynną ma preparat, który chcesz zażyć, aby uniknąć przekroczenia maksymalnej ilości.
• Nie powtarzaj dawki, którą pominąłeś, ani nie bierz większej, niż zalecił specjalista – często nie powoduje to zwiększenia efektu, a jedynie nasila działania niepożądane.
• Uważaj na inne leki! Informację o możliwych interakcjach znajdziesz w ulotce. Możesz też zapytać o nie swojego lekarza lub farmaceutę.
• Informuj lekarza i farmaceutę o swoich chorobach i innych lekach, które zażywasz.
• Zrezygnuj z alkoholu – leki przeciwbólowe nie powinny być z nim stosowane, ponieważ nasila on ich działania niepożądane.
• Trzymaj leki poza dostępem dzieci, które są szczególnie narażone na przypadkowe przedawkowanie.
• Jeśli ból nie mija w ciągu kilku dni, to czas na odstawienie preparatu i wizytę lekarską [2,3,4,6].

Co z lekami, które zostały po chorobie domownika lub znajomego?

Często lekarze przepisują leki, które nie mają typowego działania przeciwbólowego, ale w połączeniu z innym środkiem i w konkretnym przypadku pozwalają na skuteczne zmniejszenie bólu. Przykładem takich sytuacji może być leczenie nerwobóli, bólów neuropatycznych, neuralgii czy bólów nowotworowych. Wówczas stosuje się leki o działaniu przeciwdepresyjnym, miorelaksującym, przeciwpadaczkowym, uspokajającym lub narkotycznym [1]. Z tego powodu nie powinno się bezwiednie stosować leków przepisanych innym osobom, zwłaszcza bez konsultacji lekarskiej, ponieważ niewłaściwe ich zastosowanie może bardziej zaszkodzić niż pomóc.

Bibliografia:

1. Kotlińska-Lemieszek A. (2019). Praktyka kliniczna – przewodnik leczenia bólu. Farmakoterapia wielolekowa bólu przewlekłego – jakie analgetyki i koanalgetyki warto ze sobą łączyć, a jakich połączeń należy unikać. Med. Prakt., 11, 110–120;
2. Weiner, M., et. al. (2019). Stosowanie leków przeciwbólowych w różnych grupach wiekowych z uwzględnieniem relacji międzypokoleniowych. Rozprawy Społeczne, 13(1), 72-79;
3. Jozwiak-Bebenista M., Nowak J.Z. (2013). „Wnet zaboli paracetamol do woli” - przemyślenia na temat szerokiej dostępności leków przeciwbólowych bez recepty lekarskiej”. Wszechświat 114, 8-9;
4. Ratajczak P. et al. (2015). Leki OTC a samoleczenie bólu. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu. 3(44), 147–153;
5. Komunikat do fachowych pracowników ochrony zdrowia 07.12.2020;
6. Zamroczyńska, M. (2018). Zażywanie leków OTC przez dzieci i młodzież. Studia Prawnicze KUL, 4, 137-152.
7. Polacy faszerują się suplementami diety. Mp.pl. (2022). Dostęp 02.01.2022, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/aktualnosci/228866,polacy-faszeruja-sie-suplementami-diety.
8. Rynek suplementów diety: wartość tego sektora może osiągnąć do końca 2021 roku nawet 6,5 mld zł. pulsmedycyny.pl (2021). Dostęp 02.01.2021, https://pulsmedycyny.pl/rynek-suplementow-diety-wartosc-tego-sektora-moze-osiagnac-do-konca-2021-roku-nawet-65-mld-zl-1136360
9. Rynek farmaceutyczny w 2020 roku. IQVIA (2021). Dostęp 02.01.2022, https://www.iqvia.com/-/media/iqvia/pdfs/cese/poland/rynek-farmaceutyczny-w-2020-roku-w-polsce.pdf?_=1640900687284