Ból w chorobach neurologicznych

Co rozumiemy pod pojęciem chorób neurologicznych?

Choroby neurologiczne to grupa schorzeń, które dotyczą układu nerwowego. W większości są nabyte [4], a ich przyczynami mogą być rozmaite procesy patologiczne toczące się w obrębie układu nerwowego lub innych narządów i układów. Zaburzenia te upośledzają ich prawidłowe działanie [2].

Przyczyny chorób neurologicznych

Wśród przyczyn rozwoju chorób neurologicznych możemy wyróżnić m.in. [1,2]: 

• choroby wynikające bezpośrednio z procesów patologicznych toczących się w obrębie układu nerwowego, 
• choroby układu nerwowego będące wynikiem schorzeń innych układów np. choroby układu krążenia skutkujące udarem mózgu, 
• infekcje - zarówno bakteryjne, jak i wirusowe, 
• zatrucia, 
• urazy, 
• nowotwory łagodne i złośliwe, 
• uwarunkowania genetyczne, np. chorobę Huntingtona (stosunkowo rzadko).

Najczęstsze choroby neurologiczne przebiegające z bólem

Jednym z najczęstszych objawów chorób neurologicznych jest ból, który dotyka nawet 20-40% pacjentów [2] z tymi schorzeniami. Może on wynikać z uszkodzenia struktur nerwowych, stanów zapalnych w ich obrębie czy z ich zwyrodnienia [1,2]. Poniżej omawiamy niektóre z najczęstszych jednostek chorobowych z zakresu neurologii, w których dominującym objawem jest ból.

Neuropatie

To stan chorobowy, który może wynikać z uszkodzenia zarówno ośrodkowego układu nerwowego, czyli mózgowia i rdzenia kręgowego, jak i obwodowego układu nerwowego - części układu nerwowego, która pośredniczy w przekazywaniu impulsów między mózgowiem i rdzeniem kręgowym a poszczególnymi narządami ciała [2,3]. Wśród typowych objawów neuropatii wymieniane są ból oraz drętwienie i mrowienie kończyn [1,2]. Sama neuropatia może być efektem innych chorób np. cukrzycy czy reumatoidalnego zapalenia stawów [2,3]. 

Migrena 

Jest to stosunkowo częsta dolegliwość - szacuje się, że cierpi na nią nawet 6-8% mężczyzn oraz 15-18% kobiet [3]. Charakterystycznym objawem są bardzo silne bóle głowy, które nierzadko uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie. Bóle zazwyczaj mają charakter jednostronny i pulsujący z czasem trwania do 2-3 dni. [3] Mogą im towarzyszyć nudności, a także nadwrażliwość na światło [2,3]. Czasami sam ból migrenowy jest bezpośrednio poprzedzony tzw. aurą, czyli objawami neurologicznymi, takimi jak: 

• zaburzenia widzenia np. w postaci migających plam
• drętwienie twarzy lub kończyn 
• zawroty głowy 
• zaburzenia mowy 

Klasterowy ból głowy 

Podobnie jak w przypadku migreny, w klasterowym bólu głowy mamy do czynienia z silnym, zwykle jednostronnym bólem, który w przypadku tej jednostki chorobowej zlokalizowany jest w okolicy oczodołu [3]. Oprócz bólu, który pacjenci często opisują jako najsilniejszy w życiu, obecne są tzw. objawy wegetatywne takie jak:

• zaczerwienienie i łzawienie oka, 
• zaczerwienienie i potliwość twarzy, 
• uczucie zatkania lub wodnisty wyciek wydzieliny z nosa, 

które są ograniczone do strony, po której występuje ból. W porównaniu do migreny, w klasterowym bólu głowy ataki zdarzają się z reguły rzadziej, np. kilka razy w roku, jednak trwają znacznie dłużej - nawet do kilku tygodni [3].

Stwardnienie rozsiane

Schorzenie to, mimo znacznej komponenty neurologicznej, ma podłoże w zaburzeniach autoimmunologicznych [3,4] - związane jest z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego. W przebiegu choroby dochodzi do uszkodzenia osłonki mielinowej otaczającej nerwy, a w efekcie do upośledzenia prawidłowego przekazywania impulsów nerwowych [1]. Skutkiem tego jest pogorszenie sprawności ruchowej i czuciowej, a także przewlekłe stany bólowe o charakterze neuropatii [1,2] (patrz wyżej), które dotykają nawet 86% pacjentów [2] ze stwardnieniem rozsianym.

Zapalenie opon mózgowych 

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych zazwyczaj jest wynikiem infekcji i poza objawami ogólnymi typowymi dla chorób infekcyjnych, takimi jak złe samopoczucie, osłabienie i gorączka, pacjent odczuwa także silny ból głowy i/lub szyi, wymioty oraz zaburzenia percepcji [3]. Nieleczone zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia [3], dlatego zauważenie powyższych objawów powinno skłonić do jak najszybszej wizyty u lekarza. 

Łagodzenie bólu w chorobach neurologicznych

W przebiegu chorób neurologicznym, poza leczeniem przyczynowym, niezwykle istotne jest leczenie objawowe obejmujące niwelowanie uporczywego bólu towarzyszącego chorobom. 

W większości schorzeń podstawę leczenia stanowi farmakoterapia, w której wykorzystywane są takie leki jak [1,6]:

• leki przeciwbólowe, w tym niesteroidowe leki przeciwzapalne czy opioidy, 
• trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, 
• inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny,
• pregabalina, 
• tryptany.

W przypadku chorób takich jak migrena, gdzie możemy wyróżnić czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia ataku, najlepszą formą działania jest zapobieganie. Polega ono na ograniczeniu wystąpienia indywidualnych czynników wywołujących ból głowy, np. spożywanie alkoholu czy stres [1,2]. Wspomagająco stosowana jest także fizjoterapia czy nieinwazyjna neurostymulacja [1], np. z wykorzystaniem aparatów do TENS, czyli przezskórnej stymulacji nerwów [5,6], przezczaszkowa stymulacja mózgu czy stymulacja rdzenia kręgowego [6].

W razie uporczywego bólu, niereagującego na inne metody leczenia, do dyspozycji lekarzy pozostają także metody inwazyjne, takie jak blokady nerwu uzyskiwane poprzez ostrzykiwanie jego okolicy środkiem znieczulającym [5,7] czy destrukcja wybranych nerwów [7]. Jednak te metody powinny być zarezerwowane dla najcięższych przypadków, gdyż wiążą się z dużym ryzykiem niebezpiecznych powikłań.

Opracowała lek. dent. Martyna Kotulska

Bibliografia:

1. Mitsikostas DD, Moka E, Orrillo E, Aurilio C, Vadalouca A, Paladini A, Varrassi G. Neuropathic Pain in Neurologic Disorders: A Narrative Review. Cureus. 2022 Feb 20;14(2):e22419. doi: 10.7759/cureus.22419. PMID: 35345699; PMCID: PMC8942164.
2. Borsook D. Neurological diseases and pain. Brain. 2012 Feb;135(Pt 2):320-44. doi: 10.1093/brain/awr271. Epub 2011 Nov 8. PMID: 22067541; PMCID: PMC3281476.
3. Neurological disorders: public health challenges, WHO; 2006
4. Hirtz D, Thurman DJ, Gwinn-Hardy K, Mohamed M, Chaudhuri AR, Zalutsky R. How common are the "common" neurologic disorders? Neurology. 2007 Jan 30;68(5):326-37. doi: 10.1212/01.wnl.0000252807.38124.a3. PMID: 17261678.
5. Vance CG, Dailey DL, Rakel BA, Sluka KA. Using TENS for pain control: the state of the evidence. Pain Manag. 2014 May;4(3):197-209. doi: 10.2217/pmt.14.13. PMID: 24953072; PMCID: PMC4186747.
6. Cavalli E, Mammana S, Nicoletti F, Bramanti P, Mazzon E. The neuropathic pain: An overview of the current treatment and future therapeutic approaches. Int J Immunopathol Pharmacol. 2019 Jan-Dec;33:2058738419838383. doi: 10.1177/2058738419838383. PMID: 30900486; PMCID: PMC6431761.
7. Smith H, Youn Y, Guay RC, Laufer A, Pilitsis JG. The Role of Invasive Pain Management Modalities in the Treatment of Chronic Pain. Med Clin North Am. 2016 Jan;100(1):103-15. doi: 10.1016/j.mcna.2015.08.011. PMID: 26614722.