Badanie per rectum (choć dyskomfortowe) może uratować Ci życie

Najważniejsze informacje anatomiczne

Odbytnica (łac. rectum) jest końcowym odcinkiem jelita grubego o długości 12-15cm. Na górze graniczy z esicą, a na dole zamienia się w kanał odbytu (granicę wyznacza mięsień dźwigacz odbytu). Odbyt (łac. anus) jest z kolei otworem otoczonym mięśniami o dł. 2-3 cm, przez który wydalany jest stolec w procesie defekacji. Odbytnica pełni rolę magazynu kału wytworzonego w poprzedzających ją odcinkach jelita, wchłania z niego wodę oraz bierze udział w procesie wypróżniania [1,2]. 

Odbytnica sąsiaduje z ważnymi narządami u obu płci:

• Mężczyźni: Prostata przylega swoją tylną częścią do przedniej ściany odbytnicy, a podczas badania per rectum można częściowo wyczuć jej kształt, wielkość oraz konsystencję.
• Kobiety: Do przodu od prostaty znajdują się szyjka i trzon macicy oraz pochwa, które są wyczuwalne podczas badania per rectum. Między tylną ścianą macicy a przednią ścianą odbytnicy znajduje się przestrzeń zwana zatoką Douglasa, inaczej zagłębieniem odbytniczo-macicznym otrzewnej, w którym w stanach patologicznych może gromadzić się płyn [1]. 

Odbytnica jest najczęstszą lokalizacją raka jelita grubego, diagnozuje się w niej ok. ⅓ guzów [2,3]. Dlatego badanie per rectum jest ważne w przypadku niepokojących objawów ze strony układu pokarmowego.

Wskazania do badania per rectum

Badanie per rectum może być przeprowadzone przez lekarza każdej specjalizacji, nie tylko proktologa. Jego zlecenie zależy od prezentowanych przez pacjenta dolegliwości. Ze względu na to, że jest to badanie niekomfortowe, zazwyczaj wykonuje się je przy wystąpieniu niepokojących objawów, na przykład:

• zmian rytmu wypróżniania, 
• krwi lub śluzu w stolcu, 
• anemii zdiagnozowanej u osób starszych i mężczyzn,
• gorączki o nieznanej etiologii,
• niezamierzonej utrata masy ciała,
• nietrzymania stolca lub moczu,
• zaburzeń w oddawaniu moczu (np. przerywany lub wąskim strumieniem, problem z rozpoczęciem lub zakończeniem mikcji, częste oddawanie moczu, uczucie pełnego pęcherza po mikcji), 
• bólu lub świądu okolicy odbytu [4,5,6]. 

Niemniej badanie per rectum może być wykonane również podczas wizyty kontrolnej bez występowania niepokojących objawów.

Jak przygotować się do badania per rectum?

Badanie nie wymaga szczególnego przygotowania. Bez konsultacji z lekarzem nie należy wykonywać lewatywy, stosować specjalnej diety ani przyjmować leków przeczyszczających. Warto zadbać o prawidłowe wypróżnienie przed badaniem poprzez utrzymanie dotychczasowej diety oraz spożywanie odpowiadającej zapotrzebowaniu ilości płynów. Przed wizytą należy umyć okolice odbytu niepodrażniającym środkiem myjącym [6].

Przebieg badania per rectum

Badanie per rectum przeprowadzane jest najczęściej na zwykłej leżance w pozycji na lewym boku z podkulonymi nogami (lewoboczna pozycja Simmsa) lub w ułożeniu kolanowo-łokciowym, czyli opierając się na kolanach i łokciach [4,5]. Może być też przeprowadzone na specjalnym fotelu w ułożeniu ginekologicznym, czyli z rozłożonymi na boki nogami. Najpierw, lekarz obejrzy okolicę odbytu. Następnie, używając żelu ze środkiem miejscowo znieczulającym, włoży palec w rękawiczce przez odbyt. Po badaniu należy wytrzeć okolicę odbytu z żelu [4,5,6]. Czasami badanie per rectum uzupełniane jest anoskopią, czyli użyciem specjalnego wziernika - nie jest on wiele grubszy od palca, a badanie zazwyczaj nie jest bolesne. Badanie anoskopowe pozwala ocenić wzrokowo kanał odbytu oraz końcowy odcinek odbytnicy. Jest wykonywane w przypadku stwierdzenia zmian w badaniu palpacyjnym [6].

Dlaczego badanie per rectum jest ważne?

Podczas badania per rectum lekarz ocenia działanie zwieraczy odbytu oraz ścianę kanału odbytu i końcowego odcinka odbytnicy, w której mogą znajdować się szczeliny, ubytki, polipy i guzy. Może zauważyć zmiany takie jak żylaki odbytu czy uchyłek odbytniczo-pochwowy. U mężczyzn dodatkowo ocenia strukturę prostaty oraz występowanie guzków w obrębie tego gruczołu, co może być pomocne w rozpoznaniu łagodnego rozrostu prostaty, zapalenia lub obwodowo położonych nowotworów. U kobiet badanie jest wskazane po porodzie drogami natury, aby ocenić, czy nie doszło do urazu odbytnicy lub zwieracza odbytu. Badanie przez odbytnicę może być też uzupełnieniem badania ginekologicznego w przebiegu niektórych chorób narządu rodnego. 

Należy zaznaczyć, że badanie per rectum rzadko prowadzi do postawienia konkretnego rozpoznania, a powinno być raczej traktowane jako badanie przesiewowe, pozwalające ukierunkować dalszą diagnostykę. Jego rola jest szczególnie ważna w kontekście rozpoznania raka jelita grubego i raka prostaty [4,5,6]. Ponadto, jest to badanie szeroko dostępne, a jego przeprowadzenie jest szybkie i nie wymaga specjalistycznego sprzętu. Dlatego warto zgodzić się na chwilę dyskomfortu, żeby zwiększyć szanse wykrycia niebezpiecznych chorób na ich wczesnym etapie i móc szybko wdrożyć leczenie - to może uratować Ci życie. 

Referencje:

1. Wang YHW, Wiseman J. Anatomy, Abdomen and Pelvis, Rectum. [Updated 2021 Aug 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537245/.
2. Fundacja “Projan”; “Rak jelita grubego”; Wydanie I; Warszawa; 2014.
3. https://www.cancerresearchuk.org/health-professional/cancer-statistics/statistics-by-cancer-type/bowel-cancer/incidence#heading-Three (ostatni dostęp: 11.12.2021)
4. Villanueva Herrero JA, Abdussalam A, Kasi A. Rectal Exam. [Updated 2021 Jul 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537356/.
5. Heetun, Mohammad A et al. “Performing a digital rectal examination: indications and examination.” British journal of hospital medicine (London, England : 2005) vol. 79,2 (2018): C18-C21.
6. https://podyplomie.pl/chirurgia/15759,technika-i-interpretacja-badania-per-rectum  (ostatni dostęp: 11.12.2021)