PSA

Oznaczenie PSA dokonuje się z krwi żylnej, pobranej rano na czczo. Pacjent przez co najmniej 8-12 godzin nie powinien nic jeść. Przed przyjściem do laboratorium zalecane jest wypicie niewielkiej ilości wody niegazowanej. Przed pobraniem krwi zalecana jest wstrzemięźliwość od alkoholu oraz wyrobów tytoniowych. Na poziom PSA wpływ ma również wysiłek fizyczny. Dlatego dla najlepszej wartości diagnostycznej zalecane jest ograniczenie aktywności fizycznej oraz zaprzestanie aktywności seksualnej przez 2 dni przed badaniem. Nie zaleca się również oznaczenie PSA w odstępie krótszym niż 3 tygodnie po zabiegach w obrębie gruczołu krokowego (masaż, biopsja, badanie per rectum). Związane jest to z możliwym uciskiem na gruczoł, który może doprowadzić do uwolnienie większych ilości antygenu do krwioobiegu fałszując wynik.

PSA jest badaniem specyficznym dla gruczołu krokowego, jedna nie jest swoisty dla zmian nowotworowych.

Wartości prawidłowe PSA

Wartości referencyjne uzależnione są od metody badania oraz wieku pacjenta. Ogólnie przyjmuje się, że wartości PSA nie powinny być większe niż:

• 1.5 ng/ml dla osób pomiędzy 40 – 49 rokiem życia
• 2.5 ng/ml dla osób pomiędzy 50 – 59 rokiem życia
• 4.5 ng/ml dla osób pomiędzy 60 – 69 rokiem życia
• >7.5 ng/ml dla osób powyżej 70 roku życia

Jednakże wynik każdorazowo musi być zinterpretowany przez lekarza, a wartości powyżej zakresu referencyjnego nie muszą wiązać się z patologią gruczołu krokowego.

Według zaleceń Europejskiego Towarzystwa Urologicznego pierwsze oznaczenie stężenia PSA należy wykonać u mężczyzn o podwyższonym ryzyku zachorowania na raka prostaty, czyli:

1. U wszystkich powyżej 50 roku życia
2. Po 45 roku życia jeśli występuje rodzinna historia raka prostaty (dziadek, ojciec, brat), a także u mężczyzn pochodzenia afroamerykańskiego
3. Po 40 roku życia u mężczyzn, którzy są nosicielami mutacji genu BRCA2.

U mężczyzn pomiędzy 50 – 60 rokiem życia gdy wartość PAS <1 ng/ml, kolejny pomiar powinien być wykonany po 5 latach. W przypadku wartości pomiędzy 1 – 3 ng/ml badanie należy powtórzyć po 3 latach. Natomiast jeśli wynik jest wyższy niż 3 ng/ml należy rozszerzyć diagnostykę.

U mężczyzn po 60 roku życia gdy stężenie PSA jest niższe niż 1 ng/ml nie ma konieczności powtarzania wyniku z uwagi na niskie ryzyko występowania nowotworu stercza. W przypadku wartości 1 – 3 ng/ml badanie należy powtórzyć po 2-3 latach. W wartości >3 ng/ml analogicznie do grupy 50-60 należy wdrożyć kolejne elementy diagnostyczne.

Analiza wyniku PSA

W analizie wyników badań należy wziąć pod uwagę wiek pacjenta oraz wywiad kliniczny. Oprócz raka prostaty antygen ten może być podniesiony również w przebiegu:

• Nowotworu nadnercza
• Nowotworu pęcherza moczowego, nerki, wątroby, jelita grubego
• Zapalenie gruczołu krokowego
• Zapalenie toczące się w układzie moczo-płciowym
• Łagodnego przerostu prostaty
• Po urazie prostaty
• Po ejakulacji

Ponadto nieswoiście wynik może być podniesiony po masażu, biopsji stercza oraz badaniu per rectum czy nawet cewnikowaniu pęcherza moczowego.

Jak już wspomniano każdy mężczyzna przynajmniej raz powinien mieć wykonane to badanie. Jednakże wśród objawów wskazujących na konieczność oznaczania PSA wymienia się:

• trudności z oddawaniem moczu
• konieczność wstawania w nocy w celu oddania moczu (nykturia)
• naglące parcie na mocz
• uczucie niepełnego wypróżnienia pęcherza
• oddawanie moczu cienkim strumieniem

Należy mieć na uwadze, że nie każdy pacjent z podniesioną wartością PSA ma nowotwór prostaty. Za każdym razem wynik badania musi zostać skonsultowany, najlepiej z lekarzem urologiem. Kolejnym krokiem jest wdrożenie odpowiedniej diagnostyki różnicowej, w tym badania dodatkowe takie jak ultrasonografia przezodbytowa (TRUS) oraz biopsja stercza.

PSA ma również znaczenie w monitorowaniu skuteczności leczenia radykalnego nowotworu stercza oraz ma istotne znacznie w ocenie ryzyka nawrotu choroby.

Konsultacja: dr hab. n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas; prof.UMW 

Bibliografia

1. Tikkinen, K.A.O.; Dahm, P.; Lytvyn, L.; Heen, A.F.; Vernooij, R.W.M.; Siemieniuk, R.A.C.; Wheeler, R.; Vaughan, B.; Fobuzi, A.C.; Blanker, M.H.; et al. Prostate Cancer Screening with Prostate-Specific Antigen (PSA) Test: A Clinical Practice Guideline. BMJ 2018, 362, k3581, doi:10.1136/bmj.k3581.
2. Van Poppel, H.; Roobol, M.J.; Chapple, C.R.; Catto, J.W.F.; N’Dow, J.; Sønksen, J.; Stenzl, A.; Wirth, M. Prostate-Specific Antigen Testing as Part of a Risk-Adapted Early Detection Strategy for Prostate Cancer: European Association of Urology Position and Recommendations for 2021. Eur. Urol. 2021, 80, 703–711, doi:10.1016/j.eururo.2021.07.024.
3. Rak prostaty Available online: https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/100849,rak-gruczolu-krokowego (accessed on 2 July 2022).
4. Majewska, M. Przesiewowe badanie poziomu PSA redukuje ryzyko zgonu z powodu raka prostaty Available online: https://pulsmedycyny.pl/przesiewowe-badanie-poziomu-psa-redukuje-ryzyko-zgonu-z-powodu-raka-prostaty-1140558 (accessed on 2 July 2022).