Liszaj rumieniowaty - rodzaje i leczenie

Przyczyny liszaja rumieniowatego

Przyczyny tocznia rumieniowatego nie są w pełni poznane, jednak uważa się, że składa się na nie kombinacja czynników genetycznych, środowiskowych i immunologicznych. 

Choroba ta jest wynikiem autoimmunologicznej reakcji, w której układ odpornościowy atakuje zdrowe komórki organizmu. Czynniki środowiskowe takie jak ekspozycja na promieniowanie UV czy infekcje wirusowe, mogą wpływać na rozwój choroby u osób predysponowanych genetycznie. Niektóre leki, zwłaszcza te stosowane w leczeniu nadciśnienia i padaczki, mogą również być czynnikiem wpływającym na rozwinięcie tocznia rumieniowatego u pewnej grupy pacjentów.

Jak zdiagnozować tocznia rumieniowatego?

Diagnoza liszaja rumieniowatego jest skomplikowana i opiera się na wywiadzie medycznym, badaniu przedmiotowym oraz analizie wyników badań laboratoryjnych. Lekarz reumatolog lub immunolog ocenia szereg dolegliwości takich jak wysypki rumieniowe na skórze (często w kształcie motyla na twarzy), bóle stawów, zmęczenie, obrzęki oraz szereg innych objawów. 

Badania laboratoryjne mogą być pomocne w postawieniu diagnozy – bada się między innymi obecność przeciwciał przeciwjądrowych (ANA), które są charakterystyczne dla tocznia rumieniowatego układowego.

Liszaj rumieniowaty układowy (SLE)

Liszaj rumieniowaty układowy jest jednym z najbardziej złożonych i zmiennych stanów chorobowych, co oznacza, że objawy i nasilenie choroby mogą znacząco różnić się między pacjentami.

Objawy mogą być różnorodne i obejmować wiele narządów, jednak, aby rozpoznać chorobę pacjent musi spełnić co najmniej 4 spośród 11 kryteriów Amerykańskiego Towarzystwa Reumatologicznego (ARA). 

Uwzględniając podział narządowy obserwować można następujące dolegliwości:

1. Skóra – rumień, często w kształcie motyla, obejmujący nos i policzki z nadwrażliwością na światło słoneczne.
2. Stawy i mięśnie – zapalenie stawów, które może prowadzić do bolesnych obrzęków i ograniczenia ruchomości.
3. Układ moczowy – uszkodzenie nerek może prowadzić do białkomoczu i nadciśnienia tętniczego. 
4. Układ sercowo-naczyniowy – zapalenie osierdzia lub wsierdzia. Toczeń zwiększa również ryzyko choroby wieńcowej.
5. Układ oddechowy – ból w klatce piersiowej, duszność lub zmęczenie, a w skrajnych przypadkach tocznia nawet zapalenie opłucnej lub płuc.
6. Układ nerwowy – choroba może wpływać na układ nerwowy, prowadząc do bólów głowy, zaburzeń psychicznych, drgawek lub udarów.
7. Układ pokarmowy – objawy tocznia rumieniowatego mogą obejmować bóle brzucha, nudności, wymioty lub problemy z trawieniem.
8. Zmiany hematologiczne – może występować małopłytkowość, leukopenia lub niedokrwistość.
9. Inne – może wystąpić zapalenie błony naczyniowej oka prowadzące do zaburzeń widzenia; zmiany immunologiczne (szczegółowo opisane w kryteriach ARA).

Liszaj rumieniowaty polekowy

Objawy w tym rodzaju liszaja przypominają te występujące w przebiegu liszaja rumieniowatego układowego i potencjalnie mogą być spowodowane przez stosowanie pewnych leków, jednak kryteria tej postaci nie zostały dobrze zdefiniowane. Istotnym jest, że objawy stopniowo ustępują po zaprzestaniu przyjmowania leku wywołującego objawy.

Leki wywołujące toczeń rumieniowaty polekowy to preparaty z grup leków kardiologicznych (przede wszystkim prokainamid), neurologicznych, ale również tyreostatyki czy leki biologiczne. 

Charakterystyczną cechą tej choroby jest występowanie przeciwciał przeciwko histonom. 

Liszaj rumieniowaty noworodków (NLE)

Choroba autoimmunologiczna występująca u dzieci matek chorujących na schorzenia układowe. Przyczyną tej postaci liszaja są przechodzące przez łożysko przeciwciała przeciwjądrowe typu anty-Ro (SS-A) lub anty-La (SS-B). Choroba ta ma trzy postaci kliniczne: skórna, sercowa i hematologiczna, a objawy nie muszą występować bezpośrednio po urodzeniu (szczególnie w postaci skórnej).

Podostra postać skórna liszaja rumieniowatego (SCLE)

Wyjątkową cechą tej postaci jest znacząca nadwrażliwość na światło. Choroba ogranicza się wyłącznie do skóry, nie obserwuje się zmian narządowych. Celem zdiagnozowania tego rodzaju tocznia, pacjent musi spełniać przynajmniej 4 kryteria ARA rozpoznania tocznia rumieniowatego układowego. 

Objawy skórne w tej postaci pojawiają się przede wszystkim w miejscach narażonych na oddziaływanie światła, a na błonach śluzowych mogą być obecne nadżerki. We krwi wykryć można przeciwciała przeciwjądrowe ANA, anty-Ro (SS-A) oraz anty-La (SS-B).

Opisywane są dwie postaci tego rodzaju liszaja, które mogą występować oddzielnie, ale też równocześnie:

1. postać obrączkowata – liczne, rozsiane ogniska rumieniowe z obszarem przejaśnienia w środku, 
2. postać łuszczycopodobna – delikatnie łuszczące się grudki.

Liszaj rumieniowaty krążkowy (DLE, postać ogniskowa tocznia rumieniowatego, postać przewlekła tocznia rumieniowatego)

W tej postaci objawy skórne mają charakter obwodowo rozprzestrzeniających się ognisk rumieniowo-obrzękowych, które mogą się zlewać, a w części centralnej takiej zmiany mogą tworzyć się blizny. 

Wykwity skórne lokalizują się głównie w obszarach odsłoniętych, narażonych na światło słoneczne, jednak nadwrażliwość na światło jest mniej wyrażona niż w przypadku podostrej postaci tocznia rumieniowatego (SCLE). Przeciwciała przeciwjądrowe ANA są rzadko stwierdzane.

Liszaj rumieniowaty - leczenie

Leczenie liszaja rumieniowatego jest uzależnione od rodzaju i nasilenia choroby. Skupia się ono przede wszystkim na złagodzeniu objawów, kontrolowaniu stanu zapalnego oraz zapobieganiu powikłań. 

Stosuje się różne strategie terapeutyczne, w tym leki przeciwzapalne, glikokortykosteroidy, leki immunosupresyjne oraz nowoczesne leki biologiczne. Leczenie dobierane jest indywidualnie i wymaga stałego monitorowania.

Poza farmakoterapią stosowana jest fotoprotekcja i unikanie ekspozycji na słońce w celu zminimalizowania nasilenia zmian skórnych. W przypadku uszkodzenia narządów wewnętrznych, takich jak nerki czy serce konieczne może być dodatkowe specjalistyczne leczenie i monitorowanie. Nie mniej ważną formą terapii jest również edukacja oraz wsparcie psychologiczne ze względu na zmienne samopoczucie i wyzwania związane z chorobą przewlekłą.

Podsumowanie

Liszaj rumieniowaty to złożona choroba autoimmunologiczna, która może wpływać na wiele układów i narządów w organizmie. Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie są kluczowe dla opanowania choroby i zminimalizowania ryzyka wystąpienia jej powikłań. Współpraca z lekarzem oraz regularne kontrole medyczne są niezwykle ważne w przypadku pacjentów z każdym rodzajem tocznia rumieniowatego.

Referencje

1. Szczeklik, A., & Gajewski, P. (2022). Interna Szczeklika 2022.
2. Jabłońska, S., & Majewski, S. (2010). Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową.