Nadwzroczność

Co to jest nadwzroczność?

Nadwzroczność to wada wynikająca z nieprawidłowego rzutowania promieni na siatkówce. Występuje wtedy, gdy rogówka, mająca kształt wycinka kuli, jest zbyt płaska i za mało załamuje padające na nią promienie, które w rezultacie zostają zogniskowane za siatkówką.

Jak objawia się nadwzroczność?

Objawy nadwzroczności są zależne od wieku danej osoby i wielkości wady. 

Zdecydowana większość zdrowych dzieci z ciąży donoszonej rodzi się z nadwzrocznością fizjologiczną. Zakres takiej wady mieści się między +2 a +4,5 dioptrii (D) i nie wymaga ona korekcji. Z upływem czasu oko rośnie proporcjonalnie do reszty ciała i dziecko „wyrasta” z wady wzroku. Istotne jest, by wada była symetryczna w obu oczach, gdyż różnica między stronami > 1 D niesie ryzyko rozwoju niedowidzenia lub leniwego oka.

W przypadku małej wady, < 3 D, u młodych ludzi objawy najczęściej nie występują, ponieważ akomodacja potrafi niejako pokonać wadę.

Przy wadzie > 3 D młodzi pacjenci mogą do dali widzieć dobrze, do bliży również, ale odbywa się to kosztem ogromnego wysiłku akomodacyjnego. Pojawiają się wtedy objawy astenopijne, czyli okresowe zamazywanie się widzenia, uczucie zmęczonych oczu, bóle głowy okolicy czołowej i skroni, nudności, zaburzenia koncentracji podczas czytania.

Z upływem lat akomodacja staje się coraz słabsza i u osób po 40. roku życia może być już niewystarczająca. Pacjenci ci mają problemy z czytaniem, ale też z ostrzeniem obrazu do dali. Często towarzyszy temu odsuwanie tekstu od oczu. W pewnym momencie konieczne staje się skorygowanie wady okularami do czytania, a w późniejszym okresie – także do dali.

Niekiedy nagłe pojawienie się nadwzroczności może świadczyć o chorobie siatkówki: centralnej retinopatii surowiczej (CRS), w której uniesienie siatkówki powoduje, że promienie uprzednio na niej zogniskowane ogniskują się za nią, lub – w najgorszym wypadku – zmianie nowotworowej w oczodole.

Czy nadwzroczność da się leczyć?

Obecnie istnieje wiele sposobów na leczenie nadwzroczności. Najpopularniejsze są okulary korekcyjne i soczewki kontaktowe. W przypadku młodych pacjentów korekcję okularową stosuje się zawsze na podstawie badania refrakcji po porażeniu akomodacji. U starszych, ze względu na słabnące mechanizmy akomodacji, badanie po podaniu kropli nie ma już tak dużego znaczenia.

Soczewki korekcyjne wykorzystywane w nadwzroczności, zwane plusami, to soczewki dwuwypukłe. Taka budowa umożliwia przeniesienie zogniskowania promieni zza siatkówki na siatkówkę.

Laserowa korekcja wzroku

Szybki rozwój laserowej chirurgii refrakcyjnej umożliwia pozbycie się wady wzroku związanej z nieprawidłowym ukształtowaniem rogówki. Obecnie stosuje się techniki powierzchniowe, jak PRK (photorefractive keratectomy, keratektomia fotorefrakcyjna), lub głębokie, jak LASIK (laser-assisted subepithelial keratectomy). Każdy z zabiegów wymaga wcześniejszej kwalifikacji dokonywanej przez chirurga. Zakres nadwzroczności możliwy do skorygowania to maksymalnie +6 D.

Do innych metod należy keratoplastyka konduktywna – przy użyciu specjalnej sondy wykonuje się przypalenia w obwodowej części rogówki, co skutkuje wypiętrzeniem rogówki w części centralnej. Mniej popularna metoda termokeratoplastyka laserowa działa podobnie.

Nadwzroczność u dzieci

U dzieci nadwzroczność przebiega w sposób szczególny, a wielkość wady ma swoje normy dla danej grupy wiekowej. U 6-miesięcznego niemowlęcia wada rzędu +4 D nie jest problemem i nie wymaga korekcji, ale u 4-latka może powodować dokuczliwe dolegliwości. Problemem jest brak obowiązkowych badań przesiewowych we wczesnym dzieciństwie. Stąd też o słabym widzeniu rodzice często dowiadują się, gdy dziecko idzie do szkoły podstawowej i źle widzi tablicę. Dziecko, które rodzi się z wysoką nadwzrocznością, nie wie, że może widzieć lepiej, ponieważ nie ma porównania. Adaptuje się do dostępnych warunków widzenia i przez kilka pierwszych lat nie zgłasza, że słabo widzi. Czasem bilanse wykonywane przez lekarzy rodzinnych i pediatrów umożliwiają wykrycie nieprawidłowości. Jednak pośpiech, zła odległość tablicy do czytania, czytanie obuoczne zamiast każdym okiem osobno lub podglądanie przez dziecko jednym okiem w trakcie czytania drugim sprawiają, że pacjenci pediatryczni pojawiają się u okulisty za późno.

Pierwszy rok życia dziecka jest newralgicznym okresem, w którym rozwija się ostrość widzenia. Jeśli z powodu wady wzroku mózg otrzymuje niewyraźny obraz, nie ma szans na rozwój prawidłowego widzenia. Rozwija się niedowidzenie, które po 7. roku życia się utrwala. Nie ma metody mogącej poprawić ostrość widzenia w życiu dorosłym.

Nadwzroczność i zez

Nadwzroczność jest najczęstszą przyczyną zeza i niedowidzenia u dzieci. Zez zbieżny, czyli nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych w stronę nosa, pojawia się w odpowiedzi na wadę wzroku i niską ostrość widzenia. Podstawą leczenia są okulary korekcyjne. Przepisuje się niemal pełną korekcję, a w odpowiedzi na nią oczy ustawiają się prawidłowo, na wprost. Dopiero jeśli za pomocą okularów nie uzyska się właściwego ustawienia, kieruje się dziecko na zabieg na mięśniach gałkoruchowych. Czasem, gdy zez zbieżny współwystępuje z niedowidzeniem, wprowadza się terapię zasłaniania. Okluzja zdrowego oka ma niejako zmusić mózg do większej pracy okiem słabiej widzącym. Dzięki temu tworzą się nowe drogi wzrokowe między siatkówką a korą wzrokową.

Nadwzroczność mała lub średniego stopnia może u dzieci powodować mruganie albo mrużenie oczu. Wprowadzenie niewielkiej korekcji (korekcja połowy lub 1/3 wady) sprawia, że dolegliwości mijają. Ich pojawienie się bywa związane z niewydolną akomodacją (uwaga: spędzanie czasu z telefonem komórkowym czy tabletem często skutkuje zaburzeniami akomodacji!).

Korekcja wady wzroku

Decyzja o korekcji zawsze wiąże się z wynikami badania okulistycznego, wiekiem i stylem życia pacjenta, a co najważniejsze – z obecnością dolegliwości. W przypadku dzieci prawidłowa korekcja wady wzroku umożliwia rozwój idealnego widzenia i wszystkich funkcji wzrokowych, np. stereopsji. 

Po 40. roku życia słabnąca akomodacja sprawia, że osoba odsuwa czytany tekst od oczu. Wreszcie pacjent godzi się z faktem, że musi czytać w okularach. Mówimy wtedy o starczowzroczności, wynikającej z fizjologicznych procesów starzenia się oka. Soczewka, która odpowiada za akomodację, traci elastyczność, czyli zdolność do ostrzenia obrazu blisko położonego. Wysiłek wzrokowy, który trzeba włożyć w czytanie, powoduje uczucie zmęczenia oczu, łzawienie, bóle głowy itd.

Zabieg laserowy Presbyond umożliwia powrót do czytania bez korekcji okularowej i daje pełnię widzenia. Czasem wykonuje się także zabiegi monowizji: jedno oko ustawia się na dobre widzenie do dali, a drugie pozostawia się krótkowzroczne. Trzeba wtedy nauczyć się patrzeć jednym okiem do dali, drugim zaś – do bliży. Nie jest to rozwiązanie idealne, ale dla pacjentów, którzy z różnych powodów nie kwalifikują się do chirurgii laserowej, może stanowić alternatywę.

Nadwzroczność to bardzo częsta wada wzroku. Zwykle jest nieznaczna i dzięki akomodacji oka nie wymaga korygowania. Konsultacji i badania u lekarza okulisty wymagają wady, którym towarzyszą dolegliwości.

Piśmiennictwo

1. Hautz W, Loba P, Rękas M (red. wyd. pol.). Okulistyka pediatryczna i zez. BCSC 6. Edra Urban & Partner, Wrocław 2021.
2. Jarzębińska-Vecerova M, Tuleja D. Podstawy refrakcji oka i korekcji wad wzroku. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2005.
3. Kański J, Bowling B. Okulistyka kliniczna. Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.