Profil tarczycowy rozszerzony – kiedy zbadać TSH, FT3 i FT4?

Znaczenie profilu tarczycowego rozszerzonego w diagnostyce chorób tarczycy

Profil tarczycowy rozszerzony, obejmujący badania TSH, FT3 i FT4, jest kluczowym narzędziem w diagnostyce chorób tarczycy. Dzięki tym badaniom można wykryć zaburzenia hormonalne, które mają istotny wpływ na zdrowie i samopoczucie. Najważniejszymi oznaczeniami są tutaj TSH i FT4, zaś FT3 ma znaczenie pomocnicze w wybranych przypadkach.

Zaburzenia tarczycy – takie jak niedoczynność tarczycy, nadczynność tarczycy, choroba Hashimoto czy choroba Gravesa-Basedowa – wpływają na wiele różnych układów, dając często niespecyficzne objawy. Wczesne wykrycie nieprawidłowości pozwoli na interwencję, dzięki której można skutecznie ograniczyć dolegliwości oraz zapobiegać długoterminowym powikłaniom.

Lista badań w profilu tarczycowym – TSH, FT3, FT4 i ich rola diagnostyczna

Hormonem oznaczanym w pierwszej kolejności jest tyreotropina (TSH), czyli hormon produkowany przez przysadkę mózgową. Jego rolą jest pobudzenie tarczycy do produkcji hormonów – tyroksyny (T4) oraz, w mniejszym stopniu, trójjodotyroniny (T3). Trójjodotyronina jest hormonem, który powstaje w tkankach z tyroksyny, dlatego to właśnie FT4 najlepiej ocenia funkcję tarczycy.

Standardem jest oznaczenie wolnych form tych hormonów, tj. FT3 i FT4, ponieważ w organizmie hormony tarczycowe są związane z białkami. Oznaczenie ich wolnych form pozwala uniezależnić pomiar od stężenia białka w organizmie.

Oznaczenie profilu tarczycowego – TSH, FT3, FT4 – jest możliwe z poziomu poradni lekarza rodzinnego.

Normy i interpretacja wyników badań tarczycy

W diagnostyce chorób tarczycy – niedoczynności lub nadczynności gruczołu – szczególną rolę odgrywają stężenia TSH oraz FT4. W zależności od tego, czy są one zbyt wysokie, niskie lub prawidłowe, można nie tylko określić rodzaj zaburzenia, ale także jego przyczynę:

• niski wynik TSH przy wysokim FT4 wskazuje na pierwotną nadczynność tarczycy,
• wysoki TSH przy wysokim FT4 wskazuje na wtórną nadczynność tarczycy,
• niski wynik TSH przy niskim stężeniu FT4 sugeruje wtórną lub trzeciorzędową (związaną z zaburzeniami funkcji podwzgórza) niedoczynność tarczycy,
• podwyższony poziom TSH przy zmniejszonym stężeniu FT4 oznacza pierwotną niedoczynność tarczycy.

“Pierwotne” zaburzenie czynności tarczycy oznacza, że to ona jako narząd funkcjonuje nieprawidłowa, natomiast “wtórna” wskazuje na zaburzenia przysadkowe, które wpływają na pracę tarczycy

Niekiedy lekarze posługują się terminem subklinicznej nad- lub niedoczynności tarczycy. W praktyce oznacza to stwierdzenie prawidłowego stężenia FT4 i nieprawidłowego TSH. Z perspektywy pacjenta zaburzenia subkliniczne nie są związane z dolegliwościami, ponieważ zmiany w stężeniu TSH są odpowiedzią na procesy zachodzące w obrębie tarczycy, dzięki czemu utrzymana jest jego prawidłowa funkcja. Niemniej, stwierdzenie zaburzenia subklinicznego powinno być skonsultowane z lekarzem, który zadecyduje, czy w danym przypadku konieczne jest podjęcie dodatkowej diagnostyki lub leczenia.

Kiedy wykonać profil tarczycowy?

Do najbardziej podstawowych wskazań do wykonania badań w kierunku nadczynności bądź niedoczynności tarczycy są zmiany w budowie narządu. Powiększenie gruczołu, widoczne gołym okiem bądź jedynie wyczuwalne guzki czy bolesność przy dotyku przemawiają za koniecznością zgłoszenia się do lekarza. Może on zlecić badania obrazowe (np. USG tarczycy), ale również laboratoryjne – oznaczenie stężenia TSH, FT4 i FT3..

Przy decyzji o wykonaniu badań w kierunku zaburzeń funkcji tarczycy lekarz bierze pod uwagę objawy odczuwane przez pacjenta. Można wśród nich wymienić kołatania serca, wypadanie włosów, uczucie duszności, bezsenność, nietolerancję ciepła lub zimna, niezamierzony ubytek lub przyrost masy ciała. W razie wątpliwości warto zgłosić się do lekarza rodzinnego, który oceni czy dolegliwości wskazują na konieczność wykonania badań zawartych w profilu tarczycowym.

Profilaktyka i leczenie chorób tarczycy wykrywanych profilem tarczycowym

W leczeniu chorób tarczycy stosuje się nie tylko leczenie farmakologiczne, ale również chirurgiczne i radiologiczne. O wyborze metody leczenia decyduje m.in. obecność przeciwwskazań, rozmiar gruczołu tarczowego i nasilenie objawów. 

W leczeniu nadczynności tarczycy stosuje się substancje hamujące produkcję hormonów tarczycowych. Celem jest uzyskanie prawidłowych stężeń hormonu tyreotropowego (TSH) oraz FT3 i FT4. Z tego powodu wymagana jest okresowa kontrola stężeń tych hormonów, aby dostosować dawkę leku. Lekarz może uznać, że leczenie zaburzenia subklinicznego również wymaga ich stosowania, np. u osób ze współistniejącymi chorobami krążenia.

Niedoczynność tarczycy jest wskazaniem do stosowania L-tyroksyny, którą zazwyczaj przyjmuje się na czczo – 30-60 min przed posiłkiem, co zapewnia optymalne wchłanianie leku. Podobnie jak w przypadku nadczynności tarczycy, dąży się do osiągnięcia odpowiednich stężeń hormonów, co wymaga wizyt kontrolnych i okresowej modyfikacji dawki leku. Początkowa dawka jest mała i wynosi 25–50 µg/d (choć lekarz może zacząć od innej, np. u osób starszych), która następnie zostaje stopniowo zwiększana. [1, 4]

Podsumowanie: rola badań hormonów tarczycy

Rozszerzony profil tarczycowy pozwala na ocenę funkcji tarczycy i umożliwia wczesne wykrycie jej zaburzeń. Właściwa interpretacja wyników pozwala na wdrożenie odpowiedniej interwencji – farmakologicznej, chirurgicznej lub radiologicznej – co umożliwia zapobieganie powikłaniom oraz poprawę jakości życia.

Referencje

1. Szczeklik, A. (2023). Interna Szczeklika 2023.
2. Kowalska A. Standardy leczenia nadczynności tarczycy. Medycyna po Dyplomie 12/2017
3. Ghandour A., Reust C. Algorytm postępowania w nadczynności tarczycy. Medycyna po Dyplomie 03/2012
4. Ambroziak U. Wytyczne postępowania w niedoczynności tarczycy u dorosłych. Medycyna po Dyplomie 03/2013