Pakiet badań laboratoryjnych dla kobiet w ciąży

Pakiet badań dla kobiet w ciąży – czym jest?

Pakiet badań dla kobiet w ciąży obejmuje szeroką gamę testów krwi i moczu – od morfologii i grupy krwi, po badania w kierunku chorób zakaźnych [1]. Jego głównym celem jest wykluczenie schorzeń niosących ryzyko dla zdrowia mamy i rozwijającego dziecka. Należą do nich m.in.:

• konflikt serologiczny;
• cukrzyca ciężarnych;
• niedokrwistość;
• niedoczynność tarczycy;
• zakażenia układu moczowego [2].

Istotnym zagrożeniem są również liczne choroby zakaźne, które mogą przenosić się na płód i zwiększać ryzyko wystąpienia wad wrodzonych, a nawet prowadzić do poronienia. W związku z tym w panelu badań dla kobiet w ciąży znajdują się testy, które mają wykluczyć m.in.:

• różyczkę;
• toksoplazmozę;
• zakażenie HIV;
• przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B i C;
• kiłę [1].

Należy pamiętać, że niektóre z chorób wykrywanych pakietem badań dla kobiet ciąży, mogą w początkowych stadiach przebiegać bez jakichkolwiek objawów, a wczesne postawienie diagnozy może znacząco zmniejszyć zagrożenie dla zdrowia matki i płodu!

Przykładowo, ryzyko przeniesienia wirusa HIV na dziecko u kobiet, które nie wiedzą o zakażeniu, może wynieść aż 15-30% Natomiast po wdrożeniu leczenia i odpowiednich procedur ryzyko to maleje prawie do 0%! [3]

Badania w ciąży tydzień po tygodniu

Warto wiedzieć, że badania, które powinna wykonać kobieta w ciąży, zostały dokładnie opisane w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej [1]. Pełny kalendarz badań jest dostępny tutaj.

W zależności od indywidualnych cech pacjentki, wyników badań, zgłaszanych objawów i chorób przewlekłych lekarz może zlecić również inne testy. Przykładowo u kobiet z otyłością, które nie planowały ciąży lub odpowiednio się do niej nie przygotowały, zalecana jest ocena m.in.: poziomu cholesterolu, triglicerydów, transaminaz, ferrytyny, kreatyniny i wielu innych [4].

Skierowanie i przygotowanie do badań w ciąży

Skierowanie na badania krwi i moczu otrzymuje się już podczas pierwszej wizyty w poradni ginekologiczno-położniczej. Badania te można wykonać bezpłatnie, o ile wybrana placówka ma podpisany kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ) [5]. Jeżeli skierowanie zostało wydane przez lekarza przyjmującego prywatnie, konieczne może być opłacenie jednego z pakietów badań dla kobiet w ciąży, dostępnych w komercyjnych laboratoriach.

O wystawienie skierowania na część z powyższych badań można poprosić również lekarza rodzinnego. Część badań znajduje się w koszyku świadczeń POZ:

• morfologia krwi;
• glukoza;
• doustny test obciążenia glukozą (OGTT);
• TSH;
• badanie ogólne moczu;
• badanie antygenu HBs [11];

dlatego – choć wystawienie skierowania na badania w ciąży nie jest obowiązkiem lekarza POZ – można poprosić o ocenę wskazań do części z nich i uzyskać skierowanie.

Niektóre z wyżej wymienionych badań krwi należy wykonywać na czczo, np. badanie glukozy. Nie zawsze jest to jednak konieczne, w związku z tym po otrzymaniu skierowania warto dopytać o tę kwestię lekarza lub położną [6]. Istotny jest także fakt, że badanie OGTT u kobiet w ciąży wiąże się z trzema oznaczeniami – na czczo, po godzinie oraz po dwóch godzinach, w przeciwieństwie do osób niebędących w ciąży. Warto zwrócić na to uwagę decydując się na badanie – zarówno w kontekście wybrania prawidłowego oznaczenia, jak i przygotowania się na dwie godziny spędzone na badaniu.

Aby badanie moczu było wiarygodne, należy z kolei przestrzegać kilku zasad:

• próbka moczu powinna zostać pobrana podczas pierwszej, porannej mikcji do jałowego pojemnika;
• mocz oddany do badania powinien pochodzić ze środkowego strumienia;
• przed oddaniem moczu należy delikatnie obmyć okolice intymne;
• próbka powinna być jak najszybciej przekazana do laboratorium [7].

Pakiet badań dla kobiet w ciąży – interpretacja wyników

Wyniki pakietu badań dla kobiet w ciąży powinny zawsze być konsultowane z lekarzem! Poniższa tabela zawiera najważniejsze, uproszczone zasady interpretacji badań krwi [8, 9, 10].

Uwaga – niektóre z podanych norm mogą różnić się zależnie od laboratorium! W takim wypadku należy kierować się normą podaną na wyniku badania lub wskazaną przez lekarza.

Interpretując badanie ogólne moczu, pod uwagę bierze się parametry takie jak obecność białka, bakterii, leukocytów czy krwinek czerwonych. Nieprawidłowe wyniki mogą sugerować zakażenie układu moczowego, choroby nerek czy nawet – przy współistniejącym nadciśnieniu tętniczym – stan przedrzucawkowy [8]. Warto pamiętać, że ciąża jest jednym z nielicznych stanów, kiedy wykrycie zakażenia w badaniu moczu wymaga leczenia antybiotykiem (nawet bez występowania objawów).

Warto dodać, że rozpoznania wielu z wyżej wymienionych chorób, m.in. zakażenia wirusem HIV czy HCV, nie stawia się na podstawie wyniku jednego badania! Ze względu na możliwe fałszywie dodatnie wyniki, konieczne jest potwierdzenie diagnozy dodatkowymi testami [8].

Nieprawidłowy wynik badań w ciąży – co dalej?

Nie każdy nieprawidłowy wyniki oznacza poważne zagrożenie dla mamy i dziecka. Zawsze jednak należy go skonsultować z lekarzem, który podejmie decyzję o dalszej diagnostyce lub wdrożeniu odpowiedniego postępowania.

W niektórych przypadkach np. cukrzycy ciążowej wystarczająca jest modyfikacja stylu życia i monitorowanie poziomu glikemii, natomiast w niedokrwistości często zalecana jest zmiana diety i suplementacja żelaza [8, 10]. Rozpoznanie wcześniej wymienionych chorób zakaźnych daje z kolei możliwość włączenia farmakoterapii, która znacząco minimalizuje zagrożenie dla płodu [3]. Postawienie diagnozy pozwala też odpowiednio przygotować się do porodu, co może przynieść znaczące korzyści zarówno przyszłej mamie, jak i dziecku.

Konsultacja naukowa dr n. med. Wojciech Malchrzak

Referencje

1. Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 9 czerwca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej. Dostępne do pobrania na stronie: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230001324 [ostatni dostęp: 03.11.2024]
2. Latkowski, B., Godycki-Ćwirko, M., & Lukas, W. (2017). Medycyna rodzinna (wyd. 3).
3. https://aids.gov.pl/hiv_aids/hivaidsadzieci/?cn-reloaded=1 [ostatni dostęp: 03.11.2024]
4. Bomba-Opon, D., Gutaj, P., Kedzia, M., Leszczynska-Gorzelak, B., Majewska, A., Radzicka, S., Stanirowski, P., & Wender-Ozegowska, E. (2023). Guidelines of the Polish Society of Gynecologists and Obstetricians on the obstetric care of women with obesity. Ginekologia Polska.
5. https://www.gov.pl/web/rpp/prawo-po-stronie-pacjenta-stanowisko-rpp-i-wsa-w-sprawie-badan-diagnostycznych-u-kobiet-w-ciazy [ostatni dostęp: 03.11.2024]
6. https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/ask-the-doctor-what-blood-tests-require-fasting [ostatni dostęp: 03.11.2024]
7. https://www.gpsk.ump.edu.pl/upload/files/3a-mocz-kobiety.pdf [ostatni dostęp: 03.11.2024]
8. Interna - mały podręcznik. https://www.mp.pl/interna/ [ostatni dostęp: 03.11.2024]
9. Hubalewska-Dydejczyk, A., Trofimiuk-Müldner, M., Ruchala, M., Lewiński, A., Bednarczuk, T., Zgliczyński, W., Syrenicz, A., Kos-Kudla, B., Jarząb, B., Gietka-Czernel, M., Szczepanek-Parulska, E., Krajewska, J., Andrysiak-Mamos, E., Zygmunt, A., & Karbownik-Lewińska, M. (2021). Thyroid diseases in pregnancy: guidelines of the Polish Society of Endocrinology. Endokrynologia Polska, 72(5), 425–488.
10. Wender-Ożegowska, E., Bomba-Opoń, D., Brązert, J., Celewicz, Z., Czajkowski, K., Gutaj, P., Malinowska-Polubiec, A., Zawiejska, A., & Wielgoś, M. (2018). Standards of Polish Society of Gynecologists and Obstetricians in management of women with diabetes. Ginekologia polska, 89(6), 341–350.
11. https://pacjent.gov.pl/artykul/jakie-badania-moze-zlecic-lekarz-poz [ostatni dostęp: 03.11.2024]