Agorafobia
Agorafobia jest stosunkowo częstym zaburzeniem, polegającym na odczuwaniu lęku lub niepokoju w sytuacji braku kontroli albo braku możliwości uzyskania pomocy, przeważnie w trakcie korzystania z transportu publicznego czy oczekiwania w kolejce. Do głównych objawów należą kołatanie serca, drżenie rąk i uczucie gorąca. Skuteczne leczenie agorafobii powinno obejmować psychoedukację i psychoterapię, a w przypadku nasilonych objawów psychiatra może zdecydować o włączeniu leczenia farmakologicznego.
Agorafobia – informacje podstawowe
W klasyfikacji DSM-V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition) agorafobia definiowana jest jako odczuwanie lęku lub niepokoju przed rzeczywistą lub mającą dopiero nastąpić obecnością w przestrzeni publicznej, przy czym objawy występują przez większość czasu w przypadku co najmniej 2 z 5 podanych sytuacji:
- korzystanie z transportu publicznego,
- przebywanie na otwartej przestrzeni,
- przebywanie w zamkniętej przestrzeni,
- oczekiwanie w kolejce,
- przebywanie w tłumie, przebywanie poza domem samemu.
Należy zaznaczyć, że u pacjentów z agorafobią lęk związany jest z brakiem poczucia kontroli: chorzy unikają niektórych sytuacji, ponieważ uważają, iż ucieczka albo uzyskanie pomocy mogą być w nich utrudnione. Zgodnie z kryteriami zaproponowanymi w DSM-V jest to unikanie aktywne, mogące mieć charakter behawioralny (np. poszukiwanie jedynie pracy zdalnej). Sytuacje, o których tu mowa, nie mogą budzić lęku w sposób obiektywny (np. lęk przed korzystaniem z transportu publicznego nie może być związany z wysoką przestępczością w mieście). Ponadto zgodnie z przyjętymi kryteriami objawy muszą trwać co najmniej 6 miesięcy.
Pacjenci cierpiący na agorafobię otrzymują często diagnozę zespołu lęku napadowego. Wynika to z faktu, że objawy jednego z zaburzeń stanowią kryteria rozpoznania drugiego. Należy podkreślić, iż według DSM-V są to odmienne jednostki.
Epidemiologia agorafobii
Dokładne dane dotyczące częstości występowania agorafobii nie są znane. Szacuje się, że agorafobia częściej dotyka kobiety niż mężczyzn – w zależności od źródła mówi się o stosunku od 1,5 : 1 do aż 3 : 1.
Agorafobia jest zaburzeniem przewlekłym. Objawy wielokrotnie się powtarzają, częściowo ze zmiennym nasileniem.
Przyczyny agorafobii
Przyczyny agorafobii nie zostały dotąd w pełni poznane. W literaturze naukowej trwa dyskusja nad potencjalnym udziałem czynników genetycznych i środowiskowych. Część źródeł wiąże występowanie zaburzenia z traumatycznymi wydarzeniami z przeszłości, aczkolwiek jest to hipoteza niepewna.
Objawy agorafobii
Agorafobia wiąże się z licznymi objawami, wśród których należy wymienić:
- przyspieszony rytm serca,
- pocenie się,
- uczucie gorąca,
- drżenie rąk,
- duszność,
- hiperwentylację (głębokie, przyspieszone oddechy),
- suchość w jamie ustnej,
- nudności,
- ból w klatce piersiowej.
Trzeba podkreślić, że objawy mogą wystąpić zarówno w trakcie ekspozycji na rzeczywistą sytuację, jak i podczas przygotowań do niej lub na samą myśl o konkretnych wydarzeniach.
W toku diagnostyki agorafobii należy wykluczyć somatyczne przyczyny objawów, takie jak nadczynność tarczycy.
Leczenie agorafobii
Główną metodą leczenia agorafobii jest psychoterapia. Lekarz psychiatra może zadecydować o włączeniu leków przeciwlękowych o udowodnionym działaniu, jednak część z nich ma pewien potencjał uzależniający. Leki przeciwlękowe – dostępne tylko na receptę – trzeba więc przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza; nie powinno się przedłużać terapii ani modyfikować samodzielnie dawki. Leki stosuje się w najmniejszej skutecznej dawce.
U pacjentów cierpiących na agorafobię ważna jest psychoedukacja – działanie ukierunkowane na informowanie o objawach i możliwości uzyskania pomocy poprzez ukazanie chorym modelu przyczynowo-skutkowego leżącego u podstaw problemu. Psychoedukacja jest istotna również w przypadku rodzin pacjentów z agorafobią, pomaga bowiem zrozumieć, z czym zmaga się bliska osoba, i poprawić wzajemne relacje.
Wykorzystywane są ponadto terapie fizjologiczne, polegające na ćwiczeniach oddechowych i relaksacyjnych, które pacjent może wykonywać samodzielnie w razie wystąpienia objawów. Najczęściej polecanym ćwiczeniem oddechowym jest oddychanie brzuszne, a spośród technik relaksacyjnych terapeuci rekomendują progresywną relaksację mięśni (PMR). Techniki te mogą być stosowane doraźnie, w chwili pojawienia się objawów.
U części pacjentów pozytywny skutek przynoszą techniki wizualizacyjne, oparte na odtwarzaniu stresujących sytuacji we własnej wyobraźni.
Zgodnie z opublikowanym w 2016 r. przeglądem systematycznym najskuteczniejszą formą terapii agorafobii jest terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym, polegająca na rozpoznaniu błędnych procesów myślowych i związków przyczynowo-skutkowych wraz z następczą korektą tych procesów. Terapia ułatwia identyfikację mechanizmów leżących u podstaw zaburzenia oraz radzenie sobie z nimi.
Profilaktyka agorafobii
Niestety nie istnieją skuteczne metody zapobiegania agorafobii.
Piśmiennictwo
- Balon R, Starcevic V. Role of benzodiazepines in anxiety disorders. Adv Exp Med Biol 2020; 1191: 367-388.
- Bandelow B, Michaelis S. Epidemiology of anxiety disorders in the 21st century. Dialogues Clin Neurosci 2015; 17(3): 327-335.
- Emanuele MA, Brooks MH, Gordon DL i wsp. Agoraphobia and hyperthyroidism. Am J Med 1989; 86(4): 484-486.
- Pompoli A, Furukawa TA, Imai H i wsp. Psychological therapies for panic disorder with or without agoraphobia in adults: a network meta-analysis. Cochrane Database Syst Rev 2016; 4(4): CD011004.
- Wittchen HU, Gloster AT, Beesdo-Baum K i wsp. Agoraphobia: a review of the diagnostic classificatory position and criteria. Depress Anxiety 2010; 27(2): 113-133.