Antybiogram – dlaczego warto go wykonać przed rozpoczęciem leczenia infekcji?

Kiedy wykonuje się antybiogram?

Antybiogram to badanie, którego celem jest ocena wrażliwości danej bakterii na standardowo stosowane antybiotyki. Test ten pozwala na przesiewowe sprawdzenie, który z antybiotyków stosowanych najczęściej w danym typie infekcji będzie najbardziej skuteczny u danego pacjenta oraz na określenie, jakie stężenie wybranego leku będzie hamowało rozwój bakterii [1, 2].

Wskazaniem do wykonania antybiogramu jest przede wszystkim podejrzenie lekooporności na standardowo stosowane leczenie, którą mogą wykształcać niektóre szczepy bakteryjne. Antybiogram powinno się więc zalecać wszystkim pacjentom borykającym się z nawracającymi infekcjami, u których nie zauważono poprawy po wprowadzeniu jednego ze stosowanych standardowo antybiotyków [1, 2].

Pacjenci, od których pobrano wymaz mikrobiologiczny z przeznaczeniem na antybiogram, mają szansę otrzymać celowaną antybiotykoterapię, unikając ryzyka przyjmowania leku o znikomej skuteczności, a także dowiedzieć się, jakie najmniejsze możliwe stężenie (minimalna dawka) antybiotyku będzie efektywne w terapii ich infekcji [1, 2].

Antybiogram warto też wykonywać przed rozpoczęciem leczenia poważnych infekcji u pacjentów pediatrycznych. Stosowanie celowanej antybiotykoterapii nie tylko przyspiesza powrót dziecka do zdrowia, ale też chroni je przed zakażeniem lekoopornymi bakteriami w przyszłości [1, 2].

Jak w praktyce wygląda wykonanie antybiogramu?

Do wykonania antybiogramu konieczne jest pobranie od pacjenta materiału biologicznego, z którego wykonuje się posiew, a którym może być m.in.:

●    wymaz z nosa lub gardła (przy infekcji układu oddechowego),

●    próbka moczu (przy infekcji układu moczowego),

●    wymaz z cewki moczowej, pochwy lub odbytu (przy infekcji intymnej),

●    wymaz z rany lub błon śluzowych (przy zakażeniach skórnych),

●    płyn mózgowo-rdzeniowy (przy zakażeniach ośrodkowego układu nerwowego),

●    inne płyny ciała (np. płyn z otrzewnej, płyn stawowy lub opłucnowy),

●    próbka krwi (przy podejrzeniu zakażenia ogólnoustrojowego, w tym sepsy) [1, 2].

Przed wykonaniem antybiogramu nie należy stosować antybiotyków ani żadnych leków o działaniu miejscowym (w postaci maści, kremu czy sprayu), ponieważ mogą one zafałszować wynik badania [1, 2].

Materiał pobrany na antybiogram jest nanoszony na podłoża przeznaczone do hodowli bakteryjnych. Podłożem tym jest zazwyczaj szalka – specjalny “talerzyk” wypełniony żelem agarozowym lub innym rodzajem substancji, na której następnie umieszczane są krążki bibuły nasączone różnymi rodzajami antybiotyków lub tym samym antybiotykiem o malejących stężeniach. Szalka ta trafia następnie na około dobę do cieplarki, w której zapewnione są warunki sprzyjające wzrostowi bakterii. Po 24 godzinach takiej inkubacji szalka jest wyciągana z cieplarki i oceniana przez mikrobiologa [1, 2].

Jak interpretuje się wyniki antybiogramu?

Jeżeli bakteria jest wrażliwa na antybiotyk, to wokół nasączonego nim krążka widoczna jest pusta przestrzeń o określonym promieniu. Oznacza to, że dany antybiotyk hamuje wzrost bakterii z określoną siłą, którą można ocenić, mierząc średnicę takiego pustego kręgu, nazywanego inaczej strefą zahamowania wzrostu bakterii. Im większa jest średnica takiej strefy, tym mocniej działa dany antybiotyk [1, 2].

Wynik uzyskanego pomiaru można następnie porównać ze standaryzowaną tabelą, która pozwala na zaklasyfikowanie go do jednej z trzech grup:

●    szczep wrażliwy na dany antybiotyk (określany skrótem S od ang. susceptible),

●    szczep średniowrażliwy (I – intermediate), 

●    szczep oporny (R – resistant) [3].

Bakterie o średniej wrażliwości mogą być leczone danym antybiotykiem, pod warunkiem, że będzie on podawany w większej dawce lub z większą niż standardowo częstotliwością [3].

W przypadku gdy w ramach antybiogramu porównuje się efekt różnych stężeń tego samego antybiotyku, możliwe jest wyznaczenie tzw. MIC (minimum inhibitory concentration) – minimalnego stężenia hamującego, czyli najmniejszego możliwego stężenia powodującego zahamowanie wzrostu danego drobnoustroju. Wynik antybiogramu i wyznaczenie MIC pozwalają na redukcję liczby stosowanych antybiotyków i skuteczniejsze dawkowanie leku, chroniąc w ten sposób pacjenta przed rozwinięciem lekooporności i osłabieniem odporności [3,4].

Dlaczego antybiogramu nie wykonuje się przy każdej infekcji?

Choć antybiogram wydaje się być bardzo ważnym i stosunkowo prostym do wykonania badaniem, to warto pamiętać, że tak jak każdy inny test laboratoryjny ma on także swoje ograniczenia. Najważniejszym z nich jest oczywiście czas oczekiwania na wynik, który może wahać się od 24 do nawet 48-72 godzin. W przypadku szybko postępujących zakażeń nie jest więc możliwe, aby czekać z wprowadzeniem leczenia do czasu uzyskania wyników antybiogramu. Zdecydowana większość lekarzy zaraz po pobraniu materiału lub rozpoznaniu charakterystycznych cech zakażenia wprowadza tzw. terapię empiryczną, wybierając antybiotyki o potwierdzonej skuteczności lub o szerokim spektrum działania [4, 5].

Warto jednak podkreślić, że większość infekcji, z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarzy rodzinnych, jest spowodowana przez wirusy, a tym samym w ogóle nie wymaga stosowania antybiotyków. Są one skuteczne jedynie w zakażeniach bakteryjnych, które zazwyczaj dobrze odpowiadają na standardowe leczenie. Można więc powiedzieć, że antybiogram to badanie zarezerwowane dla nietypowych i szczególnie trudnych przypadków. Nie ma potrzeby wykonywania go u wszystkich pacjentów.

Referencje

1. Murray P. i in., Mikrobiologia, Wrocław 2013.
2. Kwiatkowski Z. i in., Bakterie, antybiotyki, lekooporność, wyd. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2006 (dodruk 2022).
3. Tabele interpretacji wyników oznaczania lekowrażliwości zgodnie z zaleceniami EUCAST 2021, pod red. W. Hryniewicz i D. Żabickiej, Warszawa 2021.
4. Mączyńska B., Racjonalna terapia zakażeń w Oddziałach Intensywnej Terapii w dobie narastającej oporności drobnoustrojów, Wrocław 2015.
5. Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki antybiotykowej zakażeń w szpitalu, pod red. A. Żukowskiej i W. Hryniewicz, Warszawa 2020.