Czynniki krzepnięcia

Wróć do listy Data:
dr n. med. Mateusz Babicki

Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu

Czynniki krzepnięcia są to białka, najczęściej wytwarzane w wątrobie, które w organizmie odpowiedzialne są za wytworzenie skrzepu i zahamowanie krwawienia. Ich aktywacja odbywa się w wyniku przerwania ciągłości tkanek bądź naczyń krwionośnych. Proces tworzenia skrzepliny jest złożony i wieloetapowy. Wyróżnia się dwie podstawowe drogi jej tworzenia – zewnątrzpochodną oraz wewnątrzpochodną. Każda z tych dróg w początkowym etapie wykorzystuje inne czynniki krzepnięcia, aż do części wspólnej – czynnika I (fibrynogenu), który przekształcany jest do fibryny i tworzy sieć wokół zranienia.

W kaskadzie krzepnięcia bierze udział wiele białek z czego dwanaście ma kluczowe znaczenia. Zaliczamy do nich: 

  • Czynnik I – fibrynogen
  • Czynnik II – protrombina
  • Czynnik III - tromboplastyna tkankowa, czynnik tkankowy
  • Czynnik IV - jony Ca2+
  • Czynnik V – proakceleryna
  • Czynnik VII – prokonwertyna
  • Czynnik VIII – czynnik antyhemofilowy
  • Czynnik IX – czynnik Christmasa
  • Czynnik X - czynnik Stuarta-Prower
  • Czynnik XI - PTA – plasma thromboplastin antecedent, czynnik przeciwhemofilowy C, czynnik Rosenthala
  • Czynnik XII – czynnik Hagemana
  • Czynnik XIII – fibrynaza

Oprócz nich w utrzymaniu prawidłowej homeostazy kluczowe znaczenie ma czynnik von Willebranda, białko C, białko S, tkankowy aktywator plazminogenu (tPA) oraz fibronektyna.

Celem oznaczenia stężenia poszczególnego czynnika krwi wykorzystuje się krew żylną. Pacjent nie wymaga specjalnego przygotowania, przed pobraniem powinien wypić szklankę wody niegazowanej.

Badanie wykonuje się w sytuacjach podejrzenia nieprawidłowości w zakresie poszczególnych czynników krwi. Początkowo dokonuje się oceny jego aktywności, a dopiero później jego stężenia. Dzięki temu jesteśmy w stanie ocenić czy problem wynika z niedoboru składnika czy z jego aktywności.

Wskazania kliniczne do oceny czynników krzepnięcia obejmują objawy wskazujące na zaburzenia krzepnięcia. Objawy te obejmują:

  • Samoistne wybroczyny
  • Tendencje do tworzenia siniaków
  • Wylewy podskórne, dostawowe

Dodatkowo u osób, u których podejrzewa się wrodzone niedobory czynnika krzepnięcia oraz u członków rodzin osób z takimi niedoborami. Nierzadko czynniki mierzy się również celem oceny skuteczności wdrożonego leczenia. Nabyte niedobory czynników krzepnięcia mogą wynikać ze schorzeń przewlekłych takich jak

  • Choroby wątroby
  • Mocznica
  • Nowotwory
  • Niedobór witaminy K

Ponadto stan po ukąszeniu przez jadowite węże oraz wyczerpanie czynników w przebiegu DIC (Zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego).

Bardzo często wskazania do oceny czynników krzepnięcia stanowi nieprawidłowy koagulogram pacjenta. Do tego pakietu głównie zaliczamy

  • APTT
  • PT
  • Fibrynogen

W ramach podstawowej opieki zdrowotnej zarówno APTT jak i PT są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Zakres referencyjny wynosi odpowiednio 26 - 40 sekund dla APTT oraz 12 – 16 sekund; 70 – 130% normy dla PT. W przypadku PT bardzo często wykorzystuje się również wskaźnik INR, którego wartość dla zdrowego człowieka powinna wynosić 0.9 – 1.3. Wartości nieprawidłowe wskazują na zaburzenia funkcjonowania kaskady krzepnięcia. Analiza tych czynników może wskazywać na:

  • aPTT jest przedłużony, a PT prawidłowy - niedobór czynników VIII, IX, XI lub XII;
  • aPTT jest prawidłowy, a PT przedłużony - niedobór czynników I, II, V, VII lub X;
  • zarówno aPTT, jak i PT przedłużone - niedobór może dotyczyć drogi wspólnej lub wielu czynników krzepnięcia.

W przypadku analizy wartości PT (INR) należy pamiętać, że dla pacjentów przewlekle przyjmujących antykoagulanty (warfaryna, acenokumarol) wartości te są podniesione, a zakres referencyjny wynosi  2 – 3.

W analizie poszczególnych czynników możemy mieć sytuację ze zbyt niską aktywnością i/lub stężeniem danego czynnika – wtedy mówimy o niedoborze czynnika.

Możliwa jest również sytuacja zbyt wysokiego stężenia danego czynnika, który najczęściej może wynikać z urazu, operacji lub rozwoju ostrej choroby np. infekcyjnej. Należy bacznie monitorować stężenie fibrynogenu, gdyż jego wysokie wartości zwiększają ryzyko rozwoju zakrzepicy. Zakres referencyjny dla fibrynogenu wynosi 1.5 – 3.5g/l.

Czynniki krzepnięcia - najważniejsze informacje

Reasumując badania stężenia i aktywności poszczególnych czynników krzepnięcia nie są możliwe do wykonania w ramach podstawowej opieki zdrowotnej. Na poziomie POZ możliwe jest przeprowadzenie diagnostyki wstępnej obejmującej APPT oraz PT, które informują nas o funkcjonowaniu kaskady krzepnięcia. W razie niepokojących objawów oraz wskazań do pogłębionej diagnostyki konieczna jest konsultacja hematologiczna.

Konsultacja: dr hab. n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas; prof. UMW 

Bibliografia

  1. Układ krzepnięcia – badanie i interpretacja Available online: https://www.mp.pl/pediatria/praktyka-kliniczna/badania-laboratoryjne/139652,uklad-krzepniecia-badanie-i-interpretacja (accessed on 16 July 2022).
  2. Jaką rolę pełnią w organizmie czynniki krzepnięcia? Available online: https://hematoonkologia.pl/info-o-chorobach/hemofilia-rola-czynnikow-krzepniecia (accessed on 16 July 2022).
  3. Podyplomie.Pl - Trombofilie Available online: https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/968,trombofilie (accessed on 16 July 2022).
Wróć do listy Przejdź dalej