Hipokaliemia - obniżony poziom potasu we krwi

Wróć do listy Data:
mgr Magdalena Sawicka

W cyklu artykułów o nadmiarach i niedoborach różnych mikroelementów, elektrolitów czy witamin i wynikających z tego komplikacjach ustrojowych w niniejszym artykule poruszymy temat hipokaliemii.

Hipokaliemia to stan, w którym stężenie potasu we krwi spada poniżej 3,5 mmol/L. Hipokaliemia to jedno z najczęściej występujących zaburzeń elektrolitowych, które może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia pacjenta. Choć początkowe objawy mogą być subtelne, takie jak osłabienie mięśni czy skurcze, to nieleczone zaburzenie może prowadzić do poważnych powikłań, w tym zaburzeń rytmu serca zagrażających życiu. Jakie są przyczyny hipokaliemii? Jak ją rozpoznać i skutecznie leczyć? Dowiedz się, dlaczego rola pielęgniarki w monitorowaniu i edukacji pacjenta w tym zakresie jest kluczowa.

Hipokaliemia może wynikać z różnych mechanizmów, takich jak:

  • nadmierna utrata potasu – może odbywać się trzema drogami: przez nerki, przez przewód pokarmowy i przez skórę. Utrata potasu przez nerki może być spowodowana stosowaniem diuretyków pętlowych (np. furosemidu) lub tiazydowych (np. chydrochlorotiazyd). Z kolei przewlekłe wymioty, biegunki, przetoki jelitowe czy nadużywanie środków przeczyszczających mogą prowadzić do znacznej utraty potasu (przez przewód pokarmowy). Nadmierne pocenie się (np. podczas intensywnego wysiłku fizycznego) może również przyczynić się do hipokaliemii (utrata przez skórę)
  • niewystarczająca podaż potasu - rzadko bywa jedyną przyczyną hipokaliemii, ale może wystąpić u osób niedożywionych, stosujących diety ubogie w potas lub u pacjentów żywionych pozajelitowo bez odpowiedniej suplementacji.
  • przemieszczenie potasu z przestrzeni zewnątrzkomórkowej do wnętrza komórek - może być wynikiem zasadowicy metabolicznej, podania insuliny (np. w leczeniu hiperglikemii), stresu (zwiększone wydzielanie katecholamin) lub stosowania leków β2-mimetycznych (np. salbutamolu).

Hipokaliemia – na co zwrócić uwagę

Objawy hipokaliemii mogą być złożone i zależą od stopnia niedoboru potasu oraz szybkości jego rozwoju. Główne objawy obejmują:

  • osłabienie mięśni, skurcze, męczliwość, w ciężkich przypadkach może dojść do porażenia wiotkiego. Mogą również wystąpić trudności w oddychaniu z powodu osłabienia mięśni oddechowych
  • zaburzenia rytmu serca, takie jak tachykardia, migotanie przedsionków, migotanie komór, bradykardia, bloki serca oraz asystolia. Mogą wystąpić również kołatania serca, ból w klatce piersiowej oraz objawy niewydolności serca, takie jak duszność i obrzęki obwodowe. W zapisie EKG obserwuje się spłaszczenie załamka T, pojawienie się fali U, wydłużenie odstępu QT, a także obniżenie odcinka ST
  • ze strony układu nerwowego mogą pojawić się: parestezje, uczucie drętwienia, zmniejszenie odruchów głębokich, osłabienie mięśni szkieletowych, zawroty głowy, zaburzenia koncentracji, a w ciężkich przypadkach dezorientacja i splątanie. Mogą również wystąpić objawy takie jak nadmierna senność, zmniejszona reakcja na bodźce oraz osłabienie siły mięśniowej, co może wpływać na zdolność pacjenta do wykonywania codziennych czynności
  • może również wystąpić insulinooporność, hiperglikemia oraz zwiększona produkcja amoniaku przez nerki, co prowadzi do nasilenia zasadowicy

Hipokaliemia – jakie działania podejmujemy

Leczenie hipokaliemii zależy od jej przyczyny, nasilenia oraz obecności objawów klinicznych. Główne cele terapii to uzupełnienie niedoboru potasu oraz leczenie przyczyny pierwotnej. Uzupełnianie potasu może odbywać się drogą doustną lub dożylną.

  • doustne - w przypadku łagodnej hipokaliemii (3,0-3,5 mmol/L) stosuje się doustne preparaty potasu, takie jak chlorek potasu. Doustna suplementacja jest bezpieczna, ale może powodować dolegliwości żołądkowo-jelitowe. 
  • dożylnie - w ciężkiej hipokaliemii (<3,0 mmol/L) lub przy obecności zaburzeń rytmu serca stosuje się podanie dożylnie potasu. Należy to robić ostrożnie, aby uniknąć hiperkaliemii. Maksymalne stężenie potasu w roztworze nie powinno przekraczać 40 mmol/L, a szybkość infuzji 10-20 mmol/godzinę. 


Uwaga!

Hipokaliemia jest stanem potencjalnego zagrożenia życia. Nie ma żadnych wskazówek, markerów czy wyników badan biochemicznych, kardiologicznych, które pozwolą przewidzieć zaburzenia rytmu serca. Mogą pojawić się one niespodziewanie. Dlatego u każdego pacjenta z hipokaliemią należy w pierwszej kolejności dążyć do wyrównania poziomu potasu, a dopiero w dalszej kolejności poszukiwać przyczyny niedoboru.

Ważne jest usunięcie przyczyny hipokaliemii, takiej jak odstawienie diuretyków lub leczenie wymiotów i biegunki. U pacjentów z hipokaliemią należy regularnie monitorować stężenie potasu w surowicy, zwłaszcza przy stosowaniu leczenia dożylnie. Należy również kontrolować parametry EKG, szczególnie u pacjentów z chorobami serca. 

Hipokaliemia - wskazówki w postępowaniu pielęgniarskim

Rola pielęgniarki w opiece nad pacjentem z hipokaliemią jest ważna, a kluczowe działania powinny obejmować:

  • monitorowanie stanu pacjenta - regularne pomiary stężenia potasu w surowicy (pobieranie krwi na badania biochemiczne) oraz obserwacja objawów klinicznych, takich jak osłabienie mięśni, zaburzenia rytmu serca czy zmiany w EKG, Ważna jest kontrola parametrów życiowych, w tym ciśnienia tętniczego i częstości tętna, szczególnie u pacjentów otrzymujących leczenie dożylne potasem.
  • edukacja pacjenta – chodzi o edukowanie pacjentów na temat znaczenia diety bogatej w potas (np. spożywania bananów, pomidorów, ziemniaków), konieczności regularnego przyjmowania zaleconych leków oraz informowanie pacjentów o objawach hipokaliemii, takich jak osłabienie mięśni, nieregularne bicie serca, i konieczności zgłaszania ich personelowi medycznemu
  • zapewnienie bezpieczeństwa podczas leczenia dożylnego – ważne jest ścisłe przestrzeganie zaleceń dotyczących podawania potasu dożylnie, w tym kontroli stężenia i szybkości podawania roztworu, aby uniknąć powikłań, takich jak hiperkaliemia czy zapalenie żył – konieczna jest częsta obserwacja miejsca wkłucia, aby w porę wykryć objawy zapalenia lub infiltracji
  • ocena codziennego funkcjonowania - ocena zdolności pacjenta do wykonywania codziennych czynności oraz pomoc w tych działaniach w przypadku osłabienia mięśniowego
  • ścisła współpraca z zespołem terapeutycznym - regularne informowanie nt zmian w stanie pacjenta innych członków zespołu
  • prowadzenie dokumentacji medycznej



Źródła:

  1. Franek E. Drabczyk R.  Kokot F. Hipokaliemia. Medycyna Praktyczna 2024. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.19.1.4.1. Dostęp. 26.11.2024
  2. Franek E. Kokot F. Hipokaliemia. Choroby Serca i Naczyń 2006, tom 3 nr 4 str 203-206. https://journals.viamedica.pl/choroby_serca_i_naczyn/article/viewFile/12151/10029 Dostęp: 27.11.2024
  3. Kokot F. (red.) Choroby wewnętrzne. Tom II. Wydanie VIII. PZWL 2004. Str 1268-1271
  4. Interna Szczeklika 2022. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 13. 2022, str 2615-2617.


Wróć do listy Przejdź dalej