Hiperkaliemia – wyzwanie w praktyce pielęgniarskiej

Wróć do listy Data:
mgr Magdalena Sawicka

Kontynuując cykl artykułów o nadmiarach i niedoborach różnych mikroelementów i wynikających z tego komplikacjach ustrojowych poruszymy temat hiperkaliemii.


Potas jest kluczowym elektrolitem, który odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu mięśni, nerwów oraz utrzymaniu prawidłowego rytmu serca. Hiperkaliemia, czyli podwyższone stężenie potasu w surowicy krwi, to jedno z poważniejszych zaburzeń elektrolitowych, które może prowadzić do zagrażających życiu powikłań, takich jak zaburzenia rytmu serca czy zatrzymanie krążenia. W artykule przyjrzymy się nie tylko przyczynom i diagnostyce hiperkaliemii, ale także podkreślimy znaczenie pielęgniarek w monitorowaniu stanu pacjenta, interpretacji wyników badań laboratoryjnych oraz współpracy z zespołem lekarskim przy wdrażaniu leczenia. 


Potas to kluczowy elektrolit w organizmie, odgrywający istotną rolę w regulacji potencjału błon komórkowych, przewodnictwa nerwowego i skurczów mięśni, w tym mięśnia sercowego. Prawidłowe stężenie potasu w surowicy krwi wynosi od 3,5 do 5,0 mmol/L. Stan, w którym stężenie potasu przekracza 5,0 mmol/L, nazywamy hiperkaliemią. Wartości powyżej 7,5 mmol/L uważa się za zagrażające życiu i wymagające natychmiastowego postępowania.

Przyczyny hiperkaliemii

Hiperkaliemia wynika z zaburzenia równowagi pomiędzy wchłanianiem potasu, jego wydalaniem oraz redystrybucją między przestrzenią wewnątrz- i zewnątrzkomórkową. W warunkach fizjologicznych 98% potasu znajduje się wewnątrz komórek, a tylko 2% w przestrzeni zewnątrzkomórkowej. Każde przesunięcie potasu do przestrzeni pozakomórkowej może prowadzić do wzrostu jego stężenia w surowicy, co skutkuje zaburzeniem potencjałów czynnościowych komórek, w szczególności mięśnia sercowego.

Do najczęstszych przyczyn hiperkaliemii należą:

  • nadmierna podaż potasu – np. nadmierne spożycie suplementów potasu, stosowanie diety bogatej w produkty wysokopotasowe (np. banany, pomidory, awokado), czy dożylne podawanie roztworów potasu
  • upośledzone wydalanie potasu przez nerki – pojawia się w wyniku chorób takich jak np. przewlekła choroba nerek, ostra niewydolność nerek, nefropatia cukrzycowa, czy odwodnienie prowadzące do zmniejszenia filtracji kłębuszkowej
  • stosowane leki – inhibitory ACE (inhibitory konwertazy angiotensyny), ARB (antagoniści receptora angiotensyny II) oraz spironolakton, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), beta-blokery oraz inne preparaty potasowe stosowane w leczeniu schorzeń kardiologicznych i nefrologicznych, mogą prowadzić do hiperkaliemii. Ich działanie powoduje zmniejszenie wydalania potasu przez nerki, co zwiększa jego poziom we krwi. 
  • przesunięcie potasu z przestrzeni wewnątrzkomórkowej do zewnątrzkomórkowej – w wyniku procesów takich jak np. kwasica metaboliczna (np. w przebiegu cukrzycowej kwasicy ketonowej), hemoliza (np. w wyniku przetoczenia krwi), ciężkie urazy, rozległe oparzenia, czy sepsa.

Objawy hiperkaliemii

Objawy hiperkaliemii mogą być niespecyficzne i obejmują:

  • osłabienie mięśni, porażenia wiotkie - pacjenci mogą skarżyć się na trudności z poruszaniem się czy utrzymaniem przedmiotów
  • mrowienie, drętwienie - czasami odczuwane jako "igły" w dłoniach lub stopach, może zwiastować wczesne fazy hiperkaliemii
  • zaburzenia rytmu serca - mogą objawiać się bradykardią, blokami przedsionkowo-komorowymi, a w cięższych przypadkach migotaniem komór lub asystolią. Na EKG charakterystyczne są spiczaste załamki T, poszerzone zespoły QRS i skrócenie odstępu QT
  • uczucie osłabienia, kołatanie serca - występuje często u pacjentów ze współistniejącymi chorobami serca.


Uwaga: W skrajnych przypadkach dochodzi do zatrzymania krążenia. Jest to stan zagrożenia życia, wymagający natychmiastowej interwencji i podejścia działań resuscytacyjnych.

Leczenie hiperkaliemii

Leczenie hiperkaliemii wymaga szybkiego działania i obejmuje:

1. stabilizację błon komórkowych – osiągamy to poprzez: podanie 10% glukonianu wapnia (10 ml i.v.) w celu zmniejszenia ryzyka arytmii. Działanie to należy wdrożyć priorytetowo, szczególnie u pacjentów z widocznymi zmianami w EKG, aby zapobiec potencjalnie śmiertelnym zaburzeniom rytmu serca.

2. redystrybucję potasu do przestrzeni wewnątrzkomórkowej – osiągamy to poprzez podanie na zlecenie następujących leków:

  • podanie glukozy z insuliną (np. 10 jednostek insuliny krótkodziałającej z 25 g glukozy i.v.) w celu przemieszczenia potasu do komórek, co szybko obniża poziom potasu w osoczu
  • podanie wodorowęglanu sodu (np. 50 mmol i.v. 8,4% roztworu NaHCO3) w przypadku kwasicy metabolicznej, co sprzyja redystrybucji potasu do komórek
  • zastosowanie beta-mimetyków (np. salbutamolu w nebulizacji w dawce 10-20 mg), które również stymulują wychwyt potasu przez komórki

3. usuwanie nadmiaru potasu - osiągamy to poprzez podanie na zlecenie następujących leków:

  • żywice jonowymienne (np. sulfonian polistyrenu sodu), które wiążą potas w jelitach i przyspieszają jego eliminację. Mogą być stosowane doustnie lub w postaci wlewu doodbytniczego
  • diuretyki pętlowe (np. furosemid w dawce 20-40 mg i.v.), które zwiększają wydalanie potasu przez nerki, szczególnie u pacjentów z zachowaną funkcją nerek
  • hemodializa w przypadku pacjentów z ciężką hiperkaliemią, oporną na leczenie zachowawcze lub przy niewydolności nerek, która uniemożliwia naturalne wydalanie potasu.

4. działania wspomagające – obejmują: monitorowanie pacjenta na bieżąco za pomocą EKG oraz oznaczeń laboratoryjnych poziomu potasu, aby ocenić skuteczność leczenia., unikanie dalszej podaży potasu w jakiejkolwiek formie, w tym w płynach infuzyjnych lub lekach, zastosowanie odpowiedniego reżimu dietetycznego ograniczającego potas w diecie, co może być kontynuowane w dalszej opiece nad pacjentem).

Rola pielęgniarek w postępowaniu z pacjentem

Pielęgniarki odgrywają ważną rolę w postępowaniu z pacjentem z hiperkaliemią, będąc nieodzownym ogniwem w procesie diagnostyki, leczenia oraz profilaktyki tego potencjalnie zagrażającego życiu stanu. Ich działania obejmują nie tylko rozpoznawanie objawów i wdrażanie odpowiednich interwencji, ale również współpracę z zespołem medycznym oraz edukację pacjenta. W ramach swoich obowiązków pielęgniarki podejmują szereg złożonych działań, które wymagają specjalistycznej wiedzy i obejmują:

  • wczesne rozpoznanie objawów - wczesna identyfikacja objawów hiperkaliemii jest kluczowa dla szybkiego wdrożenia odpowiednich działań terapeutycznych. Ważne jest monitorowanie  pacjenta pod kątem charakterystycznych symptomów, takich jak osłabienie mięśni, zaburzenia rytmu serca czy zmiany w zapisie EKG, w tym spiczaste załamki T i poszerzone zespoły QRS. Ponadto, obserwacja stanu pacjenta pozwala ocenić jego ogólny stan, uwzględniając objawy kwasicy metabolicznej, takie jak przyspieszenie oddechu czy zaburzenia świadomości, które mogą wskazywać na zaawansowane zaburzenia metaboliczne.
  • pobieranie i interpretacja wyników badań laboratoryjnych – ważne jest nie tylko odpowiednie technicznie i zgodnie z zasadami aspetyki pobranie krwi na badania, ale również interpretacja wyników w kontekście klinicznym. Interpretacja obejmuje ocenę poziomu potasu, gazometrii oraz współistniejących parametrów, takich jak stężenie kreatyniny, które może wskazywać na niewydolność nerek. Szczególną uwagę zwracają na odchylenia od normy, które mogą wymagać pilnej interwencji, oraz na zmienność parametrów podczas leczenia.
  • współpraca z zespołem lekarskim - efektywna współpraca z zespołem medycznym stanowi fundament skutecznego leczenia hiperkaliemii. W tym obszarze kluczowe jest przygotowanie pacjenta do leczenia, poprzez zapewnienie szybkiego dostępu dożylnego oraz koordynacja podawania leków stabilizujących błony komórkowe i obniżających poziom potasu, takich jak np. glukonian wapnia, insulina z glukozą czy wodorowęglan sodu. Ważne jest również prowadzenie dokumentacji medycznej oraz bieżące informowanie lekarzy o stanie pacjenta i skuteczności wdrożonych interwencji
  • edukacja pacjenta - stanowi integralny element opieki nad pacjentem z hiperkaliemią. W tej sferze ważne jest informowanie pacjenta oraz rodziny o przyczynach i konsekwencjach zaburzenia, a także o zasadach profilaktyki. Szczególną uwagę w edukacji warto zwrócić na konieczność przestrzegania diety ubogiej w potas oraz regularnego monitorowania funkcji nerek, zwłaszcza u osób z przewlekłą chorobą nerek. Warto również wskazać na znaczenie odpowiedniego nawodnienia oraz unikania leków i suplementów, które mogą podnosić poziom potasu
  • monitorowanie stanu pacjenta - czujne monitorowanie parametrów życiowych pacjenta, takich jak ciśnienie tętnicze, czynność serca czy saturacja, jest kluczowe dla oceny skuteczności leczenia oraz zapobiegania powikłaniom. Kluczowa jest również obserwacja reakcji pacjenta na podawane leki, kontrola zapisów EKG oraz bieżące reagowanie na zmiany w stanie pacjenta. Ważnym aspektem pracy jest także zapewnienie pacjentowi wsparcia emocjonalnego, co przyczynia się do zmniejszenia stresu związanego z procedurami medycznymi.



Źródła:


  1. Drabczyk R. Nadmiar potasu (hiperkaliemia): przyczyny, objawy i leczenie. Medycyna Praktyczna 2024. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/175883,nadmiar-potasu-hiperkaliemia-przyczyny-objawy-i-leczenie dostęp: 7.12.2024
  2. Kokot F. (red.) Choroby wewnętrzne. Tom II. Wydanie VIII. PZWL 2004. Str 1272-1274
  3. Franek E. Drabczyk R.  Kokot F. Hiperkaliemia. Medycyna Praktyczna 2024. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.19.1.4.2. dostęp. 7.12.2024
  4. Interna Szczeklika 2022. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 13. 2022, str 2617-2619.


Wróć do listy Przejdź dalej