Nietrzymanie moczu – problem istotny nie tylko w populacji geriatrycznej

Przyczyny nietrzymania moczu

Nietrzymanie moczu powszechnie uważane jest za kobiecą dolegliwość, ale może ono dotyczyć również mężczyzn. U kobiet faktycznie dochodzi do większej ilości zmian w obrębie miednicy mniejszej, które mogą skutkować nietrzymaniem moczu. Głównym czynnikiem ryzyka jest liczba porodów siłami natury, zwłaszcza dzieci o masie powyżej 4000 g. Ryzyko nietrzymania moczu zwiększa się z wiekiem u obu płci (obniżenie zdolności koordynacji impulsów nerwowych na szlakach mózgowo-rdzeniowych związanych z procesem starzenia), a u kobiet dużo częściej występuje w okresie pomenopauzalnym. Do innych istotnych czynników ryzyka zalicza się infekcje dróg moczowych (często lekceważone i nieprawidłowo leczone bez kontroli lekarskiej), przewlekłe zaparcia, czynniki neurologiczne (neuropatia cukrzycowa, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, poliradikulopatia), osłabienie mięśni ścian pęcherza moczowego, osłabienie mięśni wspomagających wydalanie moczu, a także niektóre leki.

U mężczyzn nietrzymanie moczu występuje częściej w przebiegu chorób gruczołu krokowego, zwłaszcza po leczeniu operacyjnym i/lub radioterapii nowotworu tego gruczołu.

Rodzaje nietrzymania moczu

Według definicji Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji (International Continence Society, ICS) wyróżnia się następujące rodzaje nietrzymania moczu:

• wysiłkowe nietrzymanie moczu – wyciek moczu podczas wysiłku fizycznego, kichania, kaszlu;
• naglące nietrzymanie moczu – wyciek moczu poprzedzony uczuciem parcia naglącego (nagłej, niemożliwej do opanowania potrzeby oddania moczu).

Jak rozpoznać, z którym rodzajem nietrzymania moczu mamy do czynienia? W ustaleniu wstępnego rozpoznania można posiłkować się prostymi pytaniami, na przykład:

• Czy pojawia się nietrzymanie moczu przy kichaniu/kaszlu?
• Czy mocz ucieka w czasie zmiany pozycji/ dźwignięcia przedmiotu/ podbiegnięcia do autobusu?

Odpowiedź twierdząca może sugerować wysiłkowe nietrzymanie moczu. Jeśli podejrzewa się naglące nietrzymanie moczu (pęcherz nadreaktywny), pytania pomocnicze powinny obejmować ustalenie, czy pacjent wstaje w nocy celem oddania moczu (więcej niż jeden raz), jak często oddaje mocz w ciągu dnia oraz czy odczuwa tak silne parcie, że musi natychmiast skorzystać z toalety.

Nierzadką sytuacją jest jednak połączenie obydwu postaci nietrzymania moczu, tak zwane mieszane nietrzymanie moczu, co wymusza wielokierunkowe leczenie schorzenia.

Jak diagnozuje się nietrzymanie moczu?

Diagnostyka nietrzymania moczu prowadzona jest w poradni urologicznej, po wcześniejszym skierowaniu pacjenta przez lekarza rodzinnego. Na początku zawsze przeprowadza się wywiad z pacjentem i jego opiekunem, a także badanie fizykalne: badanie przedmiotowe brzucha oraz badanie per rectum, w przypadku kobiet również ocenę ginekologiczną. Bardzo pomocnym narzędziem diagnostycznym są tak zwane dzienniki mikcji, w których pacjent przez 2–3 doby powinien notować liczbę mikcji, ich częstotliwość, ilość bezwiednie oddawanego moczu, liczbę epizodów nocnego oddawania moczu. Kolejny etap stanowi zwykle badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej z oceną pęcherza i dróg moczowych (ocenia się głównie stopień zalegania moczu w pęcherzu), posiew moczu celem wykluczenia towarzyszącej infekcji oraz badanie urodynamiczne. Badanie urodynamiczne ma na celu ocenę ciśnienia w pęcherzu moczowym oraz stwierdzenie ewentualnych nieprawidłowości w jego obrębie lub w okolicy cewki moczowej.

Wyroby medyczne stosowane u pacjentów z nietrzymaniem moczu

Osoby dotknięte nietrzymaniem moczu oraz ich opiekunowie muszą pamiętać o zwiększonej dbałości o higienę osobistą. Do tego celu przeznaczone są różnorodne produkty higieniczne. W zależności od stopnia nasilenia dolegliwości pacjenci mogą korzystać ze specjalistycznych wkładek o różnej chłonności, dopasowujących się do męskiej lub kobiecej anatomii. Odpowiednio dobrana wkładka daje poczucie bezpieczeństwa, nie krępuje ruchów, nie powoduje odparzeń oraz pochłania przykry zapach. W przypadku pacjentów leżących lub z nasilonymi objawami inkontynencji stosowane są pieluchy/pieluchomajtki i/lub podkłady nieprzemakalne na łóżko chorego. Bardzo ważny jest właściwy dobór rozmiaru produktu – zbyt małe pieluchomajtki mogą powodować otarcia, podrażnienia, odparzenia lub nawet odleżyny. Za duże z kolei są nieszczelne i mogą prowadzić do wycieku moczu bokiem, co również sprzyja uszkodzeniu skóry.

Wszystkie te wyroby medyczne objęte są częściową refundacją, której uzyskanie jest możliwe po otrzymaniu wniosku na zaopatrzenie medyczne od lekarza rodzinnego lub innego specjalisty (zwykle urologa lub neurologa).

Czy nietrzymanie moczu można leczyć?

Nietrzymanie moczu, niezależnie od jego przyczyny, można i należy leczyć – tak aby zapewnić maksymalny komfort życia pacjenta.

Plan leczenia ustala się w zależności od stwierdzonego typu nietrzymania moczu. W przypadku naglącego nietrzymania moczu podstawa leczenia to terapia farmakologiczna – leki zmniejszające reaktywność pęcherza moczowego. Bardzo dobre efekty leczenia uzyskuje się również przy użyciu preparatów toksyny botulinowej, terapia musi być jednak powtarzana co 6–9 miesięcy.

W przypadku wysiłkowego nietrzymania moczu zwykle pierwszym etapem postępowania jest leczenie zachowawcze, zwłaszcza fizjoterapia uroginekologiczna. Istnieje również szereg technik operacyjnych, które mają za zadanie zmniejszyć dolegliwości związane z wysiłkowym nietrzymaniem moczu. Najpopularniejszą i bardzo skuteczną metodą stosowaną w leczeniu chirurgicznym wysiłkowego nietrzymania moczu są operacje z zastosowaniem taśm. Taśma, która zostaje użyta przy operacji, jest najczęściej materiałem naturalnym, bowiem pochodzi z powięzi mięśnia pacjenta (najczęściej z mięśnia prostego brzucha). Taśmy te stanowią skuteczną podporę dla cewki moczowej, niedostatecznie chronionej przez osłabione mięśnie dna miednicy. W niektórych przypadkach możliwe jest również zastosowanie technik małoinwazyjnych, na przykład z użyciem lasera lub wypełniaczy tkankowych.

Piśmiennictwo:

1. Steciwko A (red.). Wybrane zagadnienia z praktyki lekarza rodzinnego. Tom 9. Nietrzymanie moczu – klasyfikacja, epidemiologia, diagnostyka i terapia. Continuo, Wrocław 2006.
2. Wojtaszek A. NTM – nietrzymanie moczu. Etiologia, diagnostyka, farmakologia. Pielęg Pol 2012; 4(46): 190–192.
3. Namysł J. Nietrzymanie moczu – czas pożegnać mity. Gerontol Współ 2015; 3(1): 3–4.
4. Rechberger T, Jakowicki JA. Nietrzymanie moczu u kobiet: patologia, diagnostyka, leczenie. Bifolium, Lublin 2005.