Niedobór żelaza – objawy, przyczyny i skutki niedoboru żelaza. Czy niedobór żelaza jest groźny?

Niedobór żelaza – podsumowanie artykułu

• Główne objawy niedoboru żelaza w organizmie to bladość powłok skórnych i śluzówek, ogóle osłabienie organizmu i szybsza męczliwość, suchość skóry, uczucie zimna, bóle i zawroty głowy.
• Do nietypowych objawów niedoboru żelaza w organizmie zalicza się zmniejszenie apetytu i utratę masy ciała, spadek libido, zaburzenia cyklu miesiączkowego i problemy z płodnością.
• Najczęstsze przyczyny niedoboru żelaza to przewlekłe i masywne krwawienia, choroby przebiegające z zaburzeniami wchłaniania składników odżywczych z przewodu pokarmowego i dieta uboga w źródła żelaza lub całkowicie je wykluczająca.
• Metody leczenia niedoboru żelaza to przede wszystkim modyfikacja diety i włączenie do niej produktów bogatych w żelazo i/lub suplementacja preparatów żelaza pod kontrolą lekarza.

Niskie żelazo – objawy braku żelaza w organizmie. Jak rozpoznać oznaki niedoboru żelaza?

Niedobór żelaza to stan, w którym u kobiet jego poziom spada poniżej 55 µg/dl (norma wynosi od 55 do 180 µg/dl), a u mężczyzn – poniżej 70 µg/dl (norma kształtuje się od 70 do 200 µg/dl). Sam poziom żelaza można oznaczyć, wykonując badania krwi, zlecane na podstawie symptomów odczuwanych przez pacjenta. Jak objawia się niedobór żelaza? Skutki sytuacji, w której rozpoznaje się żelazo za niskie w stosunku do prawidłowego poziomu oraz do zapotrzebowania danej osoby, mogą obejmować między innymi:

• ogólne osłabienie organizmu – senność, ciągłe uczucie zmęczenia, zaburzenia koncentracji, trudności ze skupieniem się (zarówno u dzieci, w szkole, jak i u dorosłych – w pracy), szybszą męczliwość;
• bladość powłok skórnych oraz śluzówek (można zaobserwować to na przykład w przypadku dziąseł – stają się one dużo jaśniejsze niż zazwyczaj);
• suchość skóry i jej łuszczenie się, nadmierne wypadanie włosów, łamliwość paznokci, powstawanie zajadów (pękających kącików ust – nie można mylić ich jednak z opryszczką);
• często pojawiające się uczucie zimna i zimne kończyny – zwłaszcza dłonie oraz stopy;
• bóle i zawroty głowy.

Żelazo – objawy niedoboru, które są nietypowe

Oznaki braku żelaza kojarzą się nam przede wszystkim z wymienionymi powyżej dolegliwościami. Nie oznacza to jednak, że pacjenci nie skarżą się również na inne symptomy. Nietypowe objawy niedoboru żelaza to między innymi częściej występujące infekcje (z uwagi na osłabienie funkcjonowania układu odpornościowego), zmniejszenie apetytu i niezamierzona utrata masy ciała, duszności i kołatanie serca, a także… nietypowe zachcianki żywieniowe. Niektóre osoby wskazują, że w momencie obniżenia poziomu żelaza w ich organizmie, miały niespotykaną ochotę na zjedzenie kredy, surowego ryżu, lodu i innych, „dziwnych” materiałów lub surowych produktów (w tym surowego mięsa).

Co jeszcze może się stać na skutek braku żelaza? Objawy o nieoczywistym charakterze obejmują również obniżenie libido, a także zaburzenia owulacji i skąpe miesiączki (lub ich zatrzymanie się). Z tego względu o uzupełnienie żelaza powinny zadbać kobiety planujące ciążę, a z uwagi na wyższe zapotrzebowanie na ten pierwiastek – również przyszłe mamy będące w ciąży (więcej informacji o tym zagadnieniu znajduje się w tekście Jakie witaminy w ciąży suplementować?).

Niski poziom żelaza – przyczyny zjawiska

Sytuacja, w której obserwuje się zbyt mało żelaza w organizmie, może być spowodowana różnymi czynnikami. Wyróżnia się wśród nich:

• różnego rodzaju krwawienia – w tym obfite krwawienia miesiączkowe, krwawienia z hemoroidów i utajone (na przykład z przewodu pokarmowego), masywne krwawienia w wyniku wypadków, urazów lub następujące w przebiegu operacji i zabiegów chirurgicznych;
• choroby przebiegające z zaburzeniami wchłaniania, co przekłada się jednocześnie na niedostateczne wchłanianie żelaza ze źródeł pokarmowych. Taka sytuacja może wystąpić na przykład u pacjentów z zaawansowaną celiakią czy chorobą Leśniowskiego-Crohna;
• niedoborową dietę, ubogą w źródła żelaza hemowego (lepiej przyswajalnego, obecnego w mięsie i rybach) oraz niehemowego (przyswajalnego słabiej, obecnego w jajkach i produktach roślinnych – w tym w szpinaku czy natce pietruszki).

Warto tutaj zaznaczyć, że niedobór żelaza może występować również u konkretnych grup osób, u których zapotrzebowanie na żelazo zwiększa się w wyniku pojawienia się określonych czynników. Wyróżnia się wśród nich kobiety w ciąży i karmiące piersią (właśnie dlatego w wielu suplementach diety dla ciężarnych obecne jest żelazo, a w diecie mamy karmiącej zaleca się włączenie jego bogatych źródeł), intensywnie trenujący sportowcy czy seniorzy.

Żelazo za niskie – co zrobić, by uzupełnić niedobór i zredukować objawy braku żelaza?

Zbyt niski poziom żelaza zawsze powinien być skonsultowany z lekarzem – i to właśnie specjalista musi zająć się dalszym postępowaniem u konkretnego pacjenta. Jeśli niedobór nie jest duży, być może wystarczy modyfikacja postępowania dietetycznego (włączenie do jadłospisu źródeł pokarmowych bogatych w żelazo hemowe oraz niehemowe). W przypadkach dużego niedoboru, a także przy zdiagnozowanej anemii, zazwyczaj konieczne jest włączenie suplementacji preparatami żelaza.

Jeśli uda się – przy pomocy diety i suplementacji – zniwelować brak żelaza w organizmie, objawy niedoboru żelaza będą zanikać, a wyniki badań krwi (w tym badań poziomu żelaza, ferrytyny oraz pełnej morfologii) – ulegną poprawie.

Źródła:

1. E. Karakulska-Prystupiuk, Niedokrwistość z niedoboru żelaza – postępowanie w praktyce lekarza rodzinnego [w:] Lekarz POZ 1/2019
2. E. Żuk, K. Skrypnik, J. Suliburska, Analiza wybranych grup produktów spożywczych wzbogaconych w żelazo [w:] Forum Zaburzeń Metabolicznych 2018, tom 9, nr 3
3. Lek. A. Pankiewicz, dr hab. n. med. A. Adamowicz-Salach, Postępowanie w niedokrwistości z niedoboru żelaza [w:] Pediatria po Dyplomie 03/2020
4. B. Kaczorowska-Hać, L. Maciejka-Kapuścińska, M. Wlazłowska, A. Balcerska, Niedobór żelaza a schorzenia przewodu pokarmowego – prezentacja trzech przypadków [w:] Borgis – Nowa Pediatria 4/2010
5. A. Falkowska, L. Ostrowska, Niedokrwistość u kobiet ciężarnych [w:] Borgis – Nowa Medycyna 3/2010
6. Mgr farm. P. Jakimik, Przyczyny anemii – skąd się ona bierze? [w:] nowafarmacja.pl, dostęp: 19.02.2025
7. P. Kiełbowicz, Y. F. Kosegarten, M. Sawościan, M. Lelonek, Niedobór żelaza, niewydolność serca, incydenty mózgowo-naczyniowe – jaki jest związek? [w:] Folia Cardiologica, tom 18, nr 1 (2023)