Zapewnienie osobom starszym bezpieczeństwa w oddziałach szpitalnych – udział pielęgniarki

Starość

Starzenie definiuje się często jako stopniowe pogorszenie funkcji wszystkich narządów i układów w organizmie, które utrudnia utrzymanie homeostazy. Sam proces starzenia się nie powoduje chorób, ale sprzyja występowaniu problemów zdrowotnych. Wśród zmian w organizmie wywołanych starzeniem najczęściej wymienia się: zmniejszenie masy i siły mięśniowej, pogorszenie koordynacji psychoruchowej i funkcjonowania zmysłów, wolniejsze reakcje ruchowe. Wielochorobowość oraz niepełnosprawność fizyczna, a często i umysłowa, skutkują wieloma ograniczeniami. 

W Polsce blisko połowę ogółu leczonych (w ostatnich latach – ok. 48%, a więc ponad 3 mln osób rocznie) stanowią pacjenci w wieku 60 i więcej lat. Znaczenie poszczególnych grup chorób jako przyczyn hospitalizacji zmienia się wraz z wiekiem, ale można ogólnie stwierdzić, że najważniejszymi przyczynami chorobowości hospitalizowanej starszych mieszkańców Polski są choroby układu krążenia (ChUK). Drugą w kolejności grupę stanowią nowotwory złośliwe i niezłośliwe – 16% ogółu seniorów leczonych w 2018 r. (odpowiednio 17,9% i 14,4% mężczyzn i kobiet). Stosunkowo częste przyczyny hospitalizacji (ponad 5% hospitalizacji) to choroby oczu (przede wszystkim zaćma), układu oddechowego, trawiennego i moczowo-płciowego oraz urazy i zatrucia. Ponadto w przypadku kobiet ważną grupą są choroby układu kostno-stawowego.

Bezpieczeństwo osoby starszej w oddziale szpitalnym

Według dyrektyw Unii Europejskiej bezpieczeństwo pacjenta oznacza stan, w którym nie doznaje on rzeczywistej szkody ani nie jest narażony na potencjalną szkodę w związku z opieką zdrowotną. Z kolei Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization, WHO) definiuje bezpieczeństwo pacjenta jako ograniczenie ryzyka niepotrzebnych szkód związanych z opieką zdrowotną do minimalnego, możliwego do zaakceptowania poziomu. W Polsce na mocy Zarządzenia Nr 73/2017/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 22 sierpnia 2017 r. wprowadzono obowiązek dokonywania całościowej oceny geriatrycznej za pomocą skali VES-13 (Vulnerable Elders Survey-13) u wszystkich pacjentów hospitalizowanych powyżej 60. r.ż. Całościowa ocena geriatryczna, obejmująca ocenę zaburzeń sensorycznych (wzrok, słuch) i kognitywnych (otępienie), zaburzeń funkcji zwieraczy, odleżyn, upadków i zaburzeń równowagi, ma na celu zapewnienie optymalnej opieki.

W opiece nad osobami starszymi podstawową rolę odgrywa gwarancja niezmiennego środowiska, co daje poczucie zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa. Hospitalizacja, czyli zmiana otoczenia, u osób z zaburzeniami kognitywnymi przyczynia się do wystąpienia zachowań agresywnych i pobudzenia psychoruchowego. Zrozumienie pacjenta starszego, ze wszystkimi jego dysfunkcjami, jest krokiem w stronę stworzenia odpowiedniego, bezpiecznego środowiska, pozwalającego na wykorzystanie możliwości osób starszych. Aby więc zagwarantować seniorom bezpieczeństwo w placówkach medycznych, należy oferować im opiekę w zależności od potrzeb.

• Osoby z zaburzeniami kognitywnymi:
  • umieścić pacjenta w sali blisko punktu pielęgniarskiego,
  • zapewnić łóżko z bocznymi barierkami,
  • ułatwić orientację w przestrzeni za pomocą piktogramów,
  • dostarczyć przedmioty z domu,
  • zaangażować rodzinę,
  • zadbać o kontrasty kolorystyczne w łazience i toalecie (np. kolorowa deska klozetowa zamiast białej),
  • usunąć lub zasłonić lustra, gdyż osoba z zaburzeniami kognitywnymi może nie rozpoznać swojego odbicia,
  • przy spożywaniu posiłków zadbać o kontrasty w kolorowych naczyniach,
  • stworzyć warunki ułatwiające zasypianie (np. przyciemnione światło),
  • rolety w oknie odsłonić w dzień, a zasłonić w nocy, by światło nie tworzyło niepokojących cieni,
  • mówić wyraźnie i powoli, krótkimi zdaniami, z przyjazną, pogodną intonacją,
  • nawiązać kontakt wzrokowy i fizyczny (np. dotknięcie ramienia).

• Osoby z zaburzeniami funkcji zwieraczy:
  • zidentyfikować przyczyny nietrzymania moczu,
  • umieścić pacjenta na sali blisko ogólnodostępnej toalety lub z indywidualną toaletą,
  • pomóc w utrzymaniu higieny okolic intymnych,
  • zapewnić właściwy dobór wyrobów chłonnych,
  • przestrzegać terminów wymiany cewnika Foleya w przypadku jego założenia.

• Osoby z odleżynami:
  • systematycznie oceniać ryzyko rozwoju odleżyn na podstawie skali Norton, Braden lub Waterlow,
  • stosować profilaktykę przeciwodleżynową, obejmującą zwiększenie mobilności i aktywności,
  • stosować certyfikowane udogodnienia i urządzenia pomocnicze, w tym materace przeciwodleżynowe,
  • zapewnić wsparcie żywieniowe i profilaktykę niedożywienia, 
  • prowadzić prawidłową pielęgnację skóry i wzmacniać jej funkcję ochronną,
  • zapewnić ochronę przed działaniem wilgoci i zanieczyszczeń,
  • pielęgnować odleżyny według strategii TIMERS (T – tissue debridement, opracowanie tkanek; I – infection and inflammation control, kontrola infekcji i zapalenia; M – moisture balance, równowaga wilgoci; E – epidermization stimulation, pobudzenie naskórkowania; R – repair and regeneration, naprawa i regeneracja; S – social and individual-related factors, czynniki społeczne i indywidualne predyktory).

• Osoby z zaburzeniami równowagi i zagrożone upadkami:
  • oceniać ogólny stan zdrowia, mobilność, funkcje poznawcze, stosowane leki,
  • umieścić pacjenta na sali blisko punktu pielęgniarskiego,
  • pilnować, by pacjent nosił okulary, aparat słuchowy,
  • eliminować zagrożenia środowiskowe (właściwa wysokość łóżka z łatwym dostępem, stabilny fotel z wysokim oparciem, równomierne oświetlenie, dodatkowe oznakowanie pierwszego i ostatniego stopnia schodów, poręcze w łazience, brodzik z matą antypoślizgową, nasada podwyższająca sedes, stabilne ustawienie szafki przyłóżkowej), 
  • asystować przy wstawaniu i chodzeniu, zachęcać do korzystania z laski, balkonika, uchwytów,
  • dobierać wygodne i stabilne obuwie,
  • dobierać ubrania łatwe do zdejmowania i nakładania, zwłaszcza w toalecie,
  • uporządkować otoczenie, usunąć niepotrzebne przedmioty,
  • monitorować farmakoterapię powodująca senność czy zawroty głowy.

• Osoby ze zmianami sensorycznymi – zaburzenie wzroku:
  • umieścić chorego na sali wieloosobowej, co daje możliwość pomocy ze strony innych pacjentów,
  • zapoznać z topografią sali i oddziału, z drogą do toalety,
  • zostawiać sprzęt zawsze w stałym, łatwo dostępnym miejscu,
  • informować pacjenta o wejściu i wyjściu do/z sali (nie należy zbliżać się do pacjenta bezgłośnie),
  • informować pacjenta o zamiarze wykonania zabiegu/czynności,
  • utrzymać stałe ułożenie przedmiotów na szafce przyłóżkowej.

• Osoby ze zmianami sensorycznymi – zaburzenie słuchu:
  • umieścić chorego na sali wieloosobowej, co daje możliwość pomocy ze strony innych pacjentów,
  • motywować do noszenia aparatu słuchowego,
  • zamontować pętlę indukcyjną w oddziale,
  • zapoczątkować rozmowę lekkim dotknięciem ramienia, aby pacjent zwrócił się w stronę rozmówcy,
  • nie zakrywać ust w trakcie mówienia,
  • mówić do lepiej słyszącego ucha,
  • mówić wyraźniej, nieco wolniej, bez nadmiernego podnoszenia głosu,
  • okazywać cierpliwość podczas rozmowy,
  • jeśli to możliwe, przekazywać informacje w formie pisemnej.

Piśmiennictwo

1. Błędowski P, Grodzicki T, Mossakowska M i wsp. (red.). Badania poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej ze zdrowiem. Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk 2021.
2. Noppenberg M, Bodys-Cupak I, Kózka M (red.). Bezpieczeństwo pacjenta w opiece zdrowotnej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2022.
3. Pietrzak M, Ostrzycka B, Sienkiewicz Z (red.). Porada pielęgniarki w podstawowej opiece zdrowotnej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2023.
4. Zarządzenie Nr 73/2017/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 22 sierpnia 2017 r. zmieniające zarządzenie w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju leczenie szpitalne.