Opieka nad pacjentem ze schizofrenią

W wielu publikacjach podaje się, że na schizofrenię choruje około 1% populacji, w równym stopniu dotyka ona kobiet i mężczyzn. Mówi się, że schizofrenia jest chorobą ludzi młodych, gdyż pierwsze manifestacje choroby pojawiają się przed 30 rokiem życia. 

Początek choroby może być:

•  nagły – choroba rozwija się w ciągu kilku dni
• szybki – choroba rozwija się w ciągu kilku tygodni
• stopniowy – z objawami narastającymi w ciągu miesięcy lub lat.

W dwóch pierwszych przypadkach (początek nagły/szybki) zmiana zachowania osoby chorej zostaje szybko dostrzeżona przez otoczenie/rodzinę i szybko, czasem bez współpracy chorego, jest poszukiwana pomoc medyczna. W przypadku przebiegu stopniowego trwającego niekiedy lata, chory stopniowo „wycofuje się”, staje się podejrzliwy, nieufny, zamknięty w sobie, unika relacji z ludźmi, przestaje wychodzić z domu. Takie wycofanie społeczne, a czasami nawet rodzinne, może wynikać z narastającego poziomu lęku, a także ze stopniowej utraty zainteresowania światem zewnętrznym i/lub koncentracją na własnych przeżyciach wynikających z rozpoczynającej się choroby.^[1]

Objawy schizofrenii możemy podzielić na kilka grup:

1. objawy pozytywne
   • urojenia - chory widzi rzeczy lub wydarzenia, które w rzeczywistości nie istnieją, albo nieadekwatnie odbiera i przeżywa rzeczywistość. Przy próbie np. ze strony rodziny skonfrontowania urojeń z rzeczywistością pacjent traktuje rodzinę/bliskich jak wroga. 
   • halucynacje – słuchowe, komentujące, imperatywne
   • doznania typowe dla schizofrenii – echo myśli, nasyłanie myśli, odciąganie myśli
   • zachowania katatoniczne – (stupor, podniecenie)
2. objawy negatywne
   • alogia – ubóstwo mowy lub inne zaburzenia (np. neologizmy)
   • apatia 
   • anhedonia – zmniejszona zdolność lub brak zdolności do odczuwania przyjemności
   • ambiwalencja
3. zaburzenia poznawcze – występują tu głownie: zaburzenia koncentracji, uwagi, pamięci
4. zaburzenia afektu – są to zaburzenia nastroju związane najczęściej z halucynacjami i urojeniami. W niektórych sytuacjach może pojawić się depresja, która może rozwinąć się do myśli i/lub tendencji samobójczych
5. objawy dezorganizacji psychicznej - obejmują proces myślenia (pacjent nie rozumie co się wokół niego dzieje) i/lub zachowania (nieadekwatne do sytuacji dziwaczne zachowania, chaotyczność).

Osoba ze schizofrenią doświadcza stanu, w którym jej procesy poznawcze, emocje i zachowanie są̨ zaburzone w takim stopniu, że bardzo trudną lub nawet niemożliwą̨ staje się prawidłowa ocena rzeczywistości. Te procesy stanowią̨ podłoże, na którym rozwijają̨ się różnorodne objawy choroby. Schizofrenia wpływa na większość́ obszarów funkcjonowania człowieka i ostatecznie prowadzi do powstania objawów, które są̨ odbierane jako „dziwaczne” i przerażające zarówno przez pacjenta, jak i osoby w jego otoczeniu. W efekcie prowadzi to do upośledzenia funkcjonowania chorych w zakresie życie rodzinnego, zawodowego oraz codziennej aktywności.^[2]

Rozpoznanie schizofrenii odbywa się na podstawie wywiadu zebranego od pacjenta, a także na podstawie informacji na temat nieprawidłowości w zachowaniu dostrzeżonych przez domowników/ członków rodziny oraz informacji od innych osób, np. członków zespołu terapeutycznego, pracodawcy, bliskich.

W leczeniu schizofrenii skupiamy się na leczeniu zaostrzeń choroby (gdzie najczęściej wymagana jest hospitalizacja pacjenta) oraz zapobieganiu nawrotom.  Leczenie schizofrenii skupia się głównie na kilku głównych kierunkach: farmakoterapii, psychoedukacji oraz psychoterapii.

Na co zwrócić uwagę w opiece nad pacjentem ze schizofrenią:

• pierwsza manifestacja choroby lub zaostrzenie – hospitalizacja
  • zebranie wywiadu – z pacjentem i/lub rodziną
  • nawiązanie kontaktu z pacjentem – koncentracja na odczuciach pacjenta, a nie na autentyczności przeżyć
  • obserwacja pod kątem wystąpienia urojeń, halucynacji i ich rodzaju, 
  • usunięcie bodźców wywołujących pobudzenie: ostre światło, głośna muzyka, głośne zachowania współpacjentów
  • odwrócenie uwagi pacjenta od rzeczy, które go drażnią
  • farmakoterapia według zlecenia – kontrola przyjmowania leków doustnych, wyjaśnienie konieczności stałego i regularnego przyjmowania leków doustnych
• w przypadku wystąpienia zachowań agresywnych - pacjent chory na schizofrenię na skutek urojeń́, halucynacji lub pobudzenia może być́ niebezpieczny dla siebie samego i otoczenia. Objawy są̨ niezależne od woli pacjenta, ponieważ̇ istota choroby zaburza jego osąd. Zachowanie może przybrać formę agresywną, a agresja może być́ wyładowana na przedmiotach, na osobach lub na sobie samym.
  Wskazane zachowania: 
  • informowanie spokojnym tonem pacjenta o tym co się wokół niego dzieje i aby poznał otaczające go osoby, 
  • do pacjenta zbliżać się powoli z kierunku, który nie wywoła u niego zaskoczenia czy poczucia zagrożenia, 
  • nie należy sprzeczać się z pacjentem i podejmować prób wyperswadowania mu urojeń/halucynacji, 
  • unikanie protekcjonalnego zachowania wobec pacjenta
  • wskazane, aby ręce trzymać w polu widzenia pacjenta, 
  • niewykorzystywanie sytuacji, w których wykazuje się przewagę fizyczna lub psychologiczną
  • eliminowanie z otoczenia przedmiotów niebezpiecznych
  • podawanie leków na zlecenie
  • prowadzenie dokumentacji medycznej – i ew. w sytuacji użycia przymusu bezpośredniego prowadzenie stałej obserwacji pacjenta oraz stosownej dokumentacji
• potencjalne myśli i/lub tendencje samobójcze – zachowania takie mogą wynikać z przebiegu i istoty choroby. 
  Wskazane zachowania:
  • stała obserwacja pacjenta – niepozostawianie pacjenta bez opieki
  • nawiązanie kontaktu z pacjentem – wysłuchanie, zadbanie o klimat rozmowy (brak pośpiechu, lekceważenia), zadbanie o poczucie intymności i bezpieczeństwa 
  • odwracanie uwagi od uporczywych myśli (widzenie świata przez „czarne okulary”) – kierowanie rozmowy na inne tematy, podkreślanie wagi dotychczasowych osiągnięć oraz metod rozwiązywania trudności na różne sposoby
  • eliminowanie z otoczenia przedmiotów niebezpiecznych
  • zwrócenie uwagi na metody relaksacji
  • podawanie leków na zlecenie
• farmakoterapia – ważne jest stałe i regularne przyjmowanie leków doustnych oraz cykliczne wizyty kontrolne u psychiatry prowadzącego. Z badań wynika, że największy odsetek nawrotów i zaostrzeń schizofrenii wynika z niestosowania się do zaleceń lekarskich w kwestii farmakoterapii. 
• korekta trybu życia pod kątem aktywności fizycznej, zmianie nawyków żywieniowych, wsparcie w rozmowach dotyczących możliwości spędzanie czasu wolnego – zwrócenie uwagi na wartość i konieczność nawiązywania kontaktów międzyludzkich
• korekta nawyków dotyczących snu – regularne pory zasypiania i wstawania, unikanie drzemek w ciągu dnia, mobilizacja do wykonywania ćwiczeń relaksujących
• zachęcanie do udziału w terapiach zajęciowych – możliwość udziału z zajęciach stosownie do zainteresowań może to być: tkactwo, malowanie, haftowanie, wyszywanie, szycie, drobne prace stolarskie, metaloplastyka
• zachęcanie do udziału spotkaniach psychoedukacyjnych indywidualnych lub grupowych – gdzie istnieje możliwość wymiany doświadczeń, aktywnego udziału w leczeniu farmakologicznym, opracowania sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach, rozpoznawania sygnałów ostrzegawczych nawrotów choroby.

Bibliografia:

1. Gałecki P., Szulc A. Psychiatria Rozpoznania według ICD-11. Wydawnictwo Edra 2023
2. Helińska H., Bajurna B. Pacjent ze schizofrenią paranoidalną z perspektywy opieki pielęgniarskiej. Pielęgniarstwo Polskie 2020, 1/35, str 28
3. Heitzman J. (red.) Psychiatria – podręcznik dla studiów medycznych. PZWL 2007.