Depresja

Wśród osób z depresją 40-80% ma myśli samobójcze, 20-60% podejmuje takie próby, a u 15% chorych są one skuteczne.^[2]

O depresji pisał już Hipokrates opisując temperamenty i wyróżniając temperament melancholiczny. Hipokrates różnicował melancholię z dystymią (rozumianą jako mniejszą depresją, złym samopoczuciem) i lękiem.

Depresja swoim zasięgiem czasowym może obejmować każdy moment i każdy aspekt życiowy. Może również wystąpić w przebiegu różnych chorób. W pierwszej sytuacji depresja może pojawić się jako choroba wtórna – do przebiegu i wystąpienia innych chorób, obie mają wspólny patomechanizm i wspólne tło zapalne. Mogą to być schorzenia układu krążenia, cukrzyca, choroby autoimmunologiczne, uzależnienia czy zaburzenia hormonalne.  

W drugiej sytuacji pierwotne choroby nie mają wspólnego czynnika z depresją. Ale ich pojawienie się, najczęściej nagłe i nieoczekiwanie pełni rolę stresora – mogą to być schorzenia przebiegające z niepełnosprawnością, deformacjami czy uszkodzeniem ciała. W tej grupie znajdują się również choroby przewlekle, choroby onkologiczne, choroby przebiegające z dużą komponentą bólową.

Międzynarodowa klasyfikacja ICD -11, wprowadzona w 2022 roku, a krócej powszechne stosowania ma nastąpić w 2026 roku, dzieli zaburzenia depresyjne na:

• Zaburzenia depresyjne z pojedynczym epizodem – charakteryzuje się obecnością jednego epizodu depresyjnego i braku podobnych epizodów w historii pacjenta. Za epizod depresyjny uznaje się stan, w którym obniżenie nastroju i zmniejszenie zainteresowania codziennymi zajęciami utrzymuje się co najmniej dwa tygodnie. Mogą im towarzyszyć takie objawy jak: osłabienie koncentracji i uwagi, poczucie bezwartościowości i beznadziejności, zaburzenia apetytu i snu, spowolnienie lub pobudzenie psychoruchowe, nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie. Zaburzenia te mogą przebiegać w postaci łagodnej, umiarkowanej i ciężkiej:

- osoba z łagodnym pojedynczym epizodem depresyjnym ma pewne, ale nieznaczne trudności w kontynuowaniu codziennych czynności, aktywności zawodowej, nie występują urojenia i halucynacje.   

- osoba z umiarkowanym pojedynczym epizodem depresyjnym ma już znaczne trudności w aktywnościach społeczno-zawodowych, ale nadal jest w stanie funkcjonować w pewnych obszarach.

- osoba z ciężkim pojedynczym epizodem depresyjnym - powyższe objawy są już tak nasilone i przebiegają tak intensywnie, że dana osoba nie jest w stanie funkcjonować w życiu osobistym, rodzinnym, zawodowym i społecznym. W tej postaci zaburzenia występują również omamy i urojenia.

• Nawracające zaburzenia depresyjne – charakteryzują się występowaniem w wywiadzie co najmniej dwóch epizodów depresyjnych oddzielonych od siebie co najmniej kilkoma miesiącami bez zaburzeń nastroju. Mogą one również przebiegać w sposób łagodny, umiarkowany i ciężki, a stopień ich nasilenia jest oceniany pod kątem codziennego podejmowania aktywności społeczno-zawodowej.
• Zaburzenia dystymiczne – charakteryzują się uporczywym nastrojem depresyjnym (tj. trwającym 2 lata lub dłużej) przez większość dni i dni w danym okresie. Nastrojowi depresyjnemu towarzyszą objawy takie jak: anhedonia, niska samoocena, zaburzenia snu z tendencją do przesypiania, zaburzenia łaknienia i apetytu, niska energia, zmęczenie, nadmierne lub niewłaściwe poczucie winy, poczucie beznadziejności w odniesieniu do przyszłości. Charakterystyczny w różnicowaniu jest fakt, że w ciągu dwóch lat nie wystąpił dwutygodniowy okres, który spełniałby kryteria epizodu depresyjnego.
• Zaburzenie depresyjne i lękowe mieszane – występują objawy lęku i depresji przez większość dni przez okres co najmniej dwóch tygodni. Objawy lęku obejmują: uczucie zdenerwowania, niepokoju, niemożność kontrolowania niepokojących myśli, poczucie, że stanie się coś okropnego, problemy z odprężaniem się, stałe napięcie mięśni.
• Inne określone zaburzenia depresyjne
• Zaburzenia depresyjne nieokreślone

Główną rolę w leczeniu depresji odgrywa farmakoterapia. Na przestrzeni ostatnich lat nastąpił olbrzymi postęp w rozwoju możliwości terapeutycznych, pojawiły się nowe molekuły i nowe leki. Generalnie leki dzieli się na grupy zgodnie z ich mechanizmem działania, a główne grupy leków stosowane w leczeniu depresji to:

• SSRI – selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny - należą do nich: citalopram, escitalopram, fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna i sertralina.

Uniemożliwiają transport serotoniny do komórki nerwowej, przez co jej stężenie w mózgu wzrasta. Mają również działanie przeciw lękowe. Działania niepożądane ze strony tej grupy leków to: zespół serotoninowy, bezsenność, zaburzenia seksualne, zmiany masy ciała, agresja, zaburzenia widzenia.

• SNRI – inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny – należą do nich duloksetyna, wenlafaksyna i milnacipran. Leki te mają dodatkowo działanie przeciwbólowe. Działania niepożądane są podobne do SSRI.
• TLPD - trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne - zalicza się do nich: amitryptylinę, dezipraminę, imipraminę, klomipraminę, nortryptylinę i doksepinę. 
• IMAO - inhibitory monoaminooksydazy – jedynym lekiem z tej grupy jest moklobemid.

Poza farmakoterapią dużą rolę w leczeniu depresji i zapobieganiu jej nawrotom odgrywa psychoterapia. Najczęściej wykorzystywanym modelem psychoterapii jest terapia poznawczo – behawioralna (Cognitive Behavioral Therapy, CBT).  Według Aarona Becka, twórcy modelu CBT, w depresji występują myśli negatywne dotyczące trzech obszarów: siebie, świata i przyszłości. Jest to tzw. triada depresyjna. Te negatywne myśli napędzają objawy depresji: smutek, lęk, obniżenie nastroju. Z kolei objawy depresji nasilają dalsze negatywne myślenie i tworzy się mechanizm „błędnego koła”. Znając mechanizm poznawczy depresji pacjent może zacząć prace, pod okiem terapeuty nad aktywizacją. W kolejnym etapie terapii pracę nad negatywnymi myślami automatycznymi, a w kolejnym pracę nad przekonaniami poznawczymi, będącymi źródłem myślenia.

Bibliografia:

1. Depresja? Wiemy, jak ją leczyć! – rozmowa z prof. Piotrem Gałeckim, krajowym konsultantem w dziedzinie psychiatrii. Medycyna Praktyczna 2022. 
   Dostęp: https://www.mp.pl/poz/psychiatria/ekspert/wywiady/290554,depresja-wiemy-jak-ja-leczyc
2. Gałecki P., Szulc A. Psychiatria. Rozpoznania według ICD-11. Wydawnictwo Edra 2022
3. Rybicka W. Jakie leki stosuje się w depresji? Medycyna Praktyczna 2018. Dostęp: https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/227600,jakie-leki-stosuje-sie-w-depresji 
4. Klimaszewska K. Bondaruk I. Rola edukacyjna pielęgniarki w zakresie postepowania z chorym na depresję. Problemy Higieny i Epidemiologii 2007, 88(4): 408-416, dostęp: http://www.phie.pl/pdf/phe-2007/phe-2007-4-408.pdf