Depresja u pacjenta geriatrycznego - opieka pielęgniarska nad pacjentem z zaburzeniami depresyjnymi wieku podeszłego

Według Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego depresja jest powszechną i poważną chorobą medyczną, która negatywnie wpływa na samopoczucie, sposób myślenia i działania. Może prowadzić do różnych zaburzeń psychofizycznych oraz zmniejszyć zdolność do funkcjonowania w pracy i w domu. Objawy depresji wśród starszej populacji obejmują nerwowość, objawy somatyczne, smutek, zmęczenie i brak energii, poczucie beznadziejności, frustrację, zaburzenia snu, niepokój, pobudzenie lub niepokój, myśli samobójcze, obwinianie siebie, zmniejszony apetyt i utrata masy ciała, a nawet próby samobójcze.

Według Cohen-Mansfield i wsp. [1] chociaż depresja nie jest naturalną częścią procesu starzenia, jest jednym z najczęstszych problemów dotykających osoby starsze. Jest również błędnie diagnozowana, niedostatecznie leczona i często niezauważana przez pracowników ochrony zdrowia z powodu niecharakterystycznych objawów. Halvorsrud i Kalfoss [2] zauważyli, że starsi ludzie unikają proszenia o pomoc w przypadku depresji, częściej natomiast informują o zaburzeniach fizycznych. W związku z tym personel medyczny może mieć trudności z rozpoznaniem depresji, a to przyczynia się do opóźnionego leczenia. 

Personel medyczny, zwłaszcza pielęgniarki, odgrywają kluczową rolę w opiece nad starszymi pacjentami z depresją. Pielęgniarki są odpowiedzialne za przeprowadzanie wczesnej oceny objawów przedmiotowych i podmiotowych, podejmowanie interwencji w leczeniu depresji wśród osób starszych, stosowanie metod radzenia sobie i planowanie pozytywnych działań [3]. Liebel i wsp. [4] stwierdzili, że wsparcie społeczne i poradnictwo zmniejszają lęk, stres i objawy depresyjne. Inne badania wykazały, że interwencje zmniejszające ryzyko depresji, takie jak zaangażowanie społeczne [5] i terapia wspomnieniowa [6], mogą pomóc w zapobieganiu depresji. Dlatego pielęgniarki muszą być przygotowane oraz wyposażone w wiedzę i umiejętności, aby sprostać potrzebom osób starszych w zakresie świadczonej opieki. 

Rola wsparcia społecznego w leczeniu depresji

W kilku badaniach oceniono wpływ obecności innych osób na objawy depresyjne wśród osób starszych [1, 2, 7, 8]. Wyniki jednoznacznie wykazały, że fizyczna lub emocjonalna obecność innych osób poprawia ogólne samopoczucie starszych pacjentów. Badanie przeprowadzone przez Magnila i wsp. wśród starszych osób, dowiodło, że brak zaangażowania społecznego był skorelowany z wstępowaniem depresji [9]. W jednym z opisowych badań osoby starsze potwierdziły, że zaspokojenie potrzeb społecznych w tym potrzeby przynależności, istotnie wiąże się ze zmniejszeniem objawów depresyjnych [8]. 

Specyfika depresji w starszym wieku

Depresja w starszym wieku często manifestuje się w postaci objawów somatycznych (np. różnego rodzaju bólów, problemów z krążeniem, zaburzeniami łaknienia). U osób starszych depresja często współwystępuje z innymi chorobami i niepełnosprawnościami, a to sprawia, że objawy depresji bywają mylone z objawami innych schorzeń, a tym samym ona sama pozostaje niezdiagnozowana. Często mylona jest też z demencją lub chorobą Alzheimera. Właściwe rozpoznanie depresji u osób starszych wynosi zaledwie 15% [10]. Depresja u osób starszych wiąże się z wyższym ryzykiem chorób serca i śmierci z powodu tych chorób. Jednocześnie depresja zmniejsza zdolność osoby starszej do rehabilitacji. 

Starsi ludzie mogą nie mieć oczywistych objawów depresji. Zamiast tego może występować:

• zmęczenie,
• problemy ze snem, 
• drażliwość,
• zdezorientowanie,
• brak radości z zajęć, które kiedyś sprawiały dużą przyjemność,
• spowolnienie psychoruchowe,
• zmniejszenie apetytu,
• poczucie beznadziejności,
• pogorszenie kondycji,
• bóle głowy, stawów, brzucha,
• myśli samobójcze (depresja u osób starszych jest przyczyną samobójstw aż trzykrotnie częściej niż u ludzi młodszych). 

Rola pielęgniarki w opiece nad pacjentem z zaburzeniami depresyjnymi wieku podeszłego

W badaniu przeprowadzonym przez Borglina wśród pielęgniarek pracujących w różnych ośrodkach opieki zdrowotnej wykazano, że aby skutecznie leczyć depresję u pacjentów geriatrycznych, konieczna jest pełna zaufania relacja między pielęgniarkami a pacjentami. W celu zapewnienia optymalnej opieki wymagana jest także współpraca całego personelu medycznego [11].

Szczególne znacznie przypisuje się edukacji pacjenta oraz jego rodziny. Działania edukacyjne podejmowane przez pielęgniarki mają realny wpływ na przebieg leczenia depresji wśród osób starszych. Aakhus   i wsp. zaobserwowali, że po wdrożeniu programu i planów edukacyjnych, u osób starszych i ich rodzin nastąpił wzrost świadomości na temat depresji [12]. Rodziny, które posiadają wiedzę odnośnie depresji, udzielają większego wsparcia pacjentom. Lee i wsp. wykazali, że u pacjentów w podeszłym wieku, wspieranych przez rodzinę, występował spadek objawów depresyjnych. Pacjenci byli bardziej zmotywowani do walki z chorobą, gdy rodzina okazywała im troskę [13]. 

Watt i wsp. [14] ocenili wpływ terapii reminiscencyjnej na objawy depresji u osób starszych. Zaobserwowano nie tylko zmniejszenie objawów depresyjnych po przeprowadzonych sesjach terapeutycznych, ale również poprawę funkcjonowania społecznego. Terapia reminiscencyjna polega na odwoływaniu się do historii osoby chorej do jej przeżyć i doświadczeń z wcześniejszych okresów życia. Terapia reminiscencyjna używa do tego różnego rodzaju bodźców takich jak stare fotografie, muzykę z minionych lat, ważne wydarzenia, przedmioty dawniej używane, filmy czy nawet nagrania z czasów młodości osoby chorej. Cele terapii reminiscencyjnej to: miły sposób spędzania czasu oraz zwiększanie poczucia własnej wartości w wyniku przeglądu dobrych momentów z własnej przeszłości. Istotnym czynnikiem poprawiającym stan psychiczny pacjenta w terapii reminiscencyjnej są wspomnienia, które pozwalają pacjentom odwrócić świadomość od często przygnębiającej teraźniejszości i powrócić do szczęśliwych, radosnych czasów. 

Werner i wsp. ocenili wpływ muzykoterapii na samopoczucie pacjentów ze stwierdzoną depresja, przebywających w domach opieki. Wyniki wykazały znaczną poprawę samopoczucia, zwiększoną aktywność poznawczą i fizyczną oraz wzrost kompetencji społecznych wśród osób starszych. Obniżył się natomiast poziom agresywnych zachowań oraz negatywnych myśli [15]. 

Iden i wsp., zauważyli, że leki przeciwdepresyjne to zazwyczaj jedyna metoda leczenia pacjentów z depresją. Dlatego poprawa wiedzy pielęgniarek na temat składu leków, sposobu działania oraz skutków ubocznych może zapewnić bezpieczną opiekę nad pacjentem [16]. Podstawowa rola pielęgniarki w leczeniu farmakologicznym depresji polega na edukacji i monitorowaniu stanu pacjenta oraz zwracaniu uwagi na zalecenia lekarskie. Jednak stosowanie leków przeciwdepresyjnych niekoniecznie oznacza, żepacjent z depresją jest odpowiednio leczony. Ważne jest, aby lekarze i pielęgniarki oceniali skuteczność przepisanych leków. 

Motywowanie chorych do wykonywania podstawowych czynności, takich jak wstawanie z łóżka, szczotkowanie włosów, wykonywanie ćwiczeń fizjoterapeutycznych, to fundamentalny element wspomagający aktywizację starszego pacjenta z depresją. Chociaż nie jest to formalna psychoterapia, to wyznaczanie celów jest zgodne z założeniami psychoterapii opartej na dowodach (zwiększona aktywność pacjenta poprawia nastrój). W ramach opieki nad pacjentem geriatrycznym z depresja, pielęgniarka może pomóc pacjentom ustalać i przeglądać tygodniowe cele dotyczące samoopieki, przyjemnych zajęć i kontaktów społecznych.

Podsumowanie

Współistniejące choroby, samotność i izolacja mogą zwiększać ryzyko depresji u osób starszych. Depresja u osób starszych jest coraz powszechniejsza i prowadzi do obniżenia jakości życia. Pielęgniarki powinny być wyposażone w wiedzę i umiejętności, które pomogą podjąć odpowiednie i szybkie działania. 

Bibliografia

1. Cohen-Mansfield J, Jensen B, Resnick B, Norris M. Assessment and treatment of behavior problems in dementia in nursing home residents: a comparison of the approaches of physicians, psychologists, and nurse practitioners. Int J Geriatr Psychiatry 2012; 27: 135– 45.
2. Halvorsrud L, Kalfoss M. Exploring the quality of life of depressed and nondepressed, home-dwelling, Norwegian adults. Br J Community Nurs 2016; 21: 170– 7.
3. Gendron T, Heck A. What do long-term care staff know about the differences between depression and dementia? Clin Gerontol 2013; 36: 411– 20.
4. Liebel DV, Powers BA. Home health care nurse perceptions of geriatric depression and disability care management. Gerontologist 2015; 55: 448– 61.
5. Min J, Ailshire J, Crimmins EM. Social engagement and depressive symptoms: do baseline depression status and type of social activities make a difference? Age Ageing 2016; 45: 838– 43.
6. Soniya G. Reminiscence therapy to reduce depression among elderly. Int J Nurs Educ 2015; 7: 160– 4.
7. Haugan G. Nurse-patient interaction is a resource for hope, meaning in life and self-transcendence in nursing home patients. Scand J Caring Sci 2014; 28: 74– 88.
8. McLaren S, Turner J, Gomez R, McLachlan AJ, Gibbs PM. Housing type and depressive symptoms among older adults: a test of sense of belonging as a mediating and moderating variable. Aging Ment Health 2013; 17: 1023– 9.
9. Magnil M, Janmarker L, Gunnarsson R, Bjorkelund C. Course, risk factors, and prognostic factors in elderly primary care patients with mild depression: a two-year observational study. Scand J Prim Health Care 2013; 31: 20– 25.
10. Karolina Filipska, Anna Antczak, i in.; Współwystępowanie chorób somatycznych i zaburzeń depresyjnych u osób w podeszłym wieku, Gerontologia Polska, nr 24, 2016. 
11. Borglin G, Räthel K, Paulsson H, Sjögren Forss K. Registered nurses experiences of managing depressive symptoms at care centres for older people: a qualitative descriptive study. BMC Nurs 2019; 43: 1– 12.
12. Aakhus, E., Granlund, I., Odgaard-Jensen, J., Oxman, D. & Flottorp, S.A. A tailored intervention to implement guideline recommendations for elderly patients with depression in primary care: a pragmatic cluster randomised trial a pragmatic cluster randomised trial. Implementation Science. 2016; 11(32): 2-15. 
13. Lee, J.Y., Suk, L.B.& Kim, T.K. Family support of the elderly nursing home elderly patients with activities of daily living and depression. Advanced Science and Technology Letters. Healthcare and Nursing. 2015; 116(1): 163-167.
14. Watt LM, Cappeliez P. Integrative and instrumental reminiscence therapies for depression in older adults: intervention strategies and treatment effectiveness. Aging Ment Health 2000; 4: 166– 77.
15. Werner J, Wosch T, Gold C. Effectiveness of group music therapy versus recreational group singing for depressive symptoms of elderly nursing home residents: pragmatic trial. Aging Ment Health 2017; 21: 147– 55.
16. Iden KR, Hjørleifsson S, Ruths S. Treatment decisions on antidepressants in nursing homes: a qualitative study. Scand J Prim Health Care 2011; 29: 252– 6.