Specjalistyczna opieka pielęgniarska nad pacjentem po zabiegu operacyjnym w obrębie układu moczowego i moczowo-płciowego

Pielęgniarka odgrywa istotną rolę w opiece nad pacjentem po zabiegu operacyjnym w obrębie układu moczowego i moczowo-płciowego. W ramach specjalistycznej opieki pielęgniarskiej monitoruje stan pacjenta, zarządza bólem, dba o higienę rany, kontroluje, czy w miejscu operowanym nie rozwija się infekcja, jak również analizuje wyniki badań laboratoryjnych oraz edukuje chorego i jego rodzinę. Pielęgniarka powinna posiadać specjalistyczną wiedzę, umiejętności i kompetencje, aby skutecznie wspierać pacjenta w procesie powrotu do zdrowia.

Specjalistyczna opieka pielęgniarska nad pacjentem po zabiegu operacyjnym w obrębie układu moczowego i moczowo-płciowego rozpoczyna się już po wykonanym zabiegu i trwa do momentu wypisu pacjenta ze szpitala. Pacjent w zależności od wykonanej procedury operacyjnej i zastosowanego znieczulenia może być przekierowany na tzw. salę pooperacyjną (POP) lub bezpośrednio na oddział.

W sali POP pacjent jest pod nadzorem wykwalifikowanego personelu pielęgniarskiego, tzw. pielęgniarki anestezjologicznej. Pielęgniarka/pielęgniarz sali POP na bieżąco:

• monitoruje parametry życiowe pacjenta (ciśnienie, tętno, czynność serca, saturację),
• zwalcza ból pooperacyjny,
• monitoruje i wykrywa hipotermię,
• zwalcza pooperacyjne nudności i wymioty,
• obserwuje stan drenów i cewników pooperacyjnych,
• zapewnia optymalne warunki do odpoczynku po zabiegu,
• realizuje zlecone przez lekarza płyny pooperacyjne.

Specjalistyczna opieka pielęgniarska wymaga nie tylko bacznej obserwacji pacjentów, ich zachowania, samopoczucia, poziomu bólu – szczególną uwagę należy również zwrócić na rodzaj i liczbę pozostawionych pooperacyjnie drenów i cewników oraz wysięk z nich. Duże cewniki, np. Foleya lub Dufoura, stosuje się w urologii w przypadku endoskopowego usunięcia guzów pęcherza moczowego i gruczołu krokowego, aby ułatwić pooperacyjne płukanie pęcherza i zapobiec zatamowaniu cewnika przez skrzepy krwi. Często po zabiegach urologicznych chorzy mają pozostawiony cewnik moczowy, moczowodowy lub dren brzuszny. Obecność wymienionych cewników i drenów zależna jest od rodzaju wykonywanego zabiegu. Badania wykazują, że obecność cewnika moczowego o dużej średnicy oraz ciągłe pobudzanie pęcherza za pomocą płynów do płukania w trakcie zabiegów endoskopowych wiąże się z wystąpieniem nagłego parcia na oddawanie moczu, co z kolei może przyczyniać się do pobudzenia pacjenta po wybudzeniu. Również ból pooperacyjny jest czynnikiem ryzyka wystąpienia agitacji po wybudzeniu, a niewłaściwe zarządzanie bólem pooperacyjnym wiąże się z większym ryzykiem powikłań pooperacyjnych. 

Bardzo często w zabiegach przezcewkowych w urologii wykorzystuje się również cewniki moczowodowe. Literatura podaje, że pozostawiony cewnik moczowodowy, z którym pacjent musi funkcjonować po wypisie ze szpitala, stanowi przyczynę nieplanowanej opieki pooperacyjnej w postaci zgłoszeń do pielęgniarki oraz do oddziału ratunkowego.

W obszarze oddziału urologii, gdzie pacjent przebywa, zanim otrzyma wypis ze szpitala, specjalistyczna opieka pielęgniarska dotycząca interwencji pooperacyjnej ma istotne znaczenie dla poprawy samoefektywności i jakości życia związanej ze zdrowiem, zwłaszcza gdy istnieje kontynuacja interakcji pielęgniarki z pacjentem. Dotyczy to np. pacjentów z wyłonioną stomią urologiczną, czyli przetoką moczowo-skórną, która może być czasowa lub definitywna. Urostomia o charakterze definitywnym jest wytwarzana z koniecznością usunięcia pęcherza moczowego na skutek naciekającego raka pęcherza. Przetokę moczowo-jelitowo-skórną wykonuje się po prawej stronie brzucha, poniżej pępka. Przetoka ta wymaga szczególnej pielęgnacji, bowiem obok stale wypływającego moczu wydziela się także śluz jelitowy, który powoduje podrażnienie skóry.

Zadania pielęgniarki odpowiedzialnej za opiekę nad pacjentem po zabiegu wytworzenia urostomii obejmują zapewnienie bezpiecznego przebiegu okresu pooperacyjnego oraz zapobieganie wystąpieniu powikłań lub wczesne ich wykrycie. Pielęgniarka wykonuje następujące czynności:

• monitoruje podstawowe parametry życiowe pacjenta;
• kontynuuje profilaktykę powikłań pooperacyjnych dotyczących układu oddechowego, krążenia, ruchu i układu moczowego;
• pomaga w łagodzeniu bólu poprzez prowadzenie oceny poziomu bólu pooperacyjnego i podawanie zleconych leków przeciwbólowych;
• obserwuje ranę pooperacyjną i dreny oraz kontroluje wydzielanie z nich, a także sprawdza położenie cewników;
• prowadzi dokładny bilans płynów z uwzględnieniem sposobu zaopatrzenia urostomii;
• ocenia stan urostomii, zwracając uwagę na kolor, wielkość, wydzielanie i ilość śluzu;
• ocenia reakcję pacjenta na obecność urostomii, podkreśla i wzmacnia pozytywne aspekty życia z urostomią;
• aktywnie włącza pacjenta w proces pielęgnacji urostomii, a tym samym przygotowuje go do samoopieki;
• edukuje pacjenta oraz opiekuna w zakresie odpowiedniego nawodnienia i diety oraz etapów zakładania sprzętu urostomijnego wraz z odpowiednim przygotowaniem skóry;
• omawia możliwości wystąpienia problemów pielęgnacyjnych i przedstawia sposoby ich rozwiązywania;
• przedstawia zasady i sposoby zaopatrzenia w sprzęt urostomijny.

Literatura potwierdza, że urostomie znacząco wpływają na jakość życia pacjentów, dlatego tak ważne są opieka i edukacja pooperacyjna, które obejmują aspekty fizyczny i psychologiczny uwzględniające indywidualne potrzeby pacjentów.

Rola pielęgniarek w identyfikowaniu i zarządzaniu powikłaniami ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia optymalnej opieki nad pacjentem i wyników leczenia. Celem interwencji pielęgniarskich jest zapobieganie i leczenie częstych powikłań. Kolejno zostaną przedstawione problemy pooperacyjne, na które odpowiada specjalistyczna opieka pielęgniarska, a które związane są z operacjami robotycznymi wykorzystywanymi w urologii.

Personel pielęgniarski musi zwrócić szczególną uwagę na:

• monitorowanie niespodziewanego krwawienia poprzez analizę podstawowych parametrów życiowych, wyników badań laboratoryjnych, ilości wycieku z drenów;
• możliwość rozwoju infekcji dróg moczowych; personel pielęgniarski powinien stosować odpowiednie techniki aseptyczne zarówno podczas wprowadzania, jak i pielęgnacji cewnika, powinien edukować pacjentów na temat znaczenia higieny osobistej, w tym higieny miejsc intymnych, oraz odpowiedniego spożycia płynów, personel powinien również regularnie monitorować wyniki posiewu moczu i natychmiast zgłaszać objawy infekcji;
• możliwość zatrzymania moczu, która może wystąpić po operacji urologicznej, zwłaszcza w przypadku usunięcia cewnika; pielęgniarki powinny ściśle monitorować wzorce mikcji pacjenta i oceniać obecność objawów zatrzymania moczu; interwencje pielęgniarskie mogą obejmować zachęcanie pacjenta do poruszania się, zapewnienie pacjentowi intymności przy oddawaniu moczu, dbałość o odpowiednie nawodnienie; w niektórych przypadkach istnieje konieczność ponownego założenia cewnika moczowego;
• możliwość zakażenia miejsca operowanego, co wpływa na proces gojenia; zespół pielęgniarski zobowiązany jest przestrzegać ścisłych technik aseptycznych, stosować odpowiednią opiekę nad raną, stosować systematyczną zmianę opatrunku oraz monitorować miejsce operowane pod kątem objawów zakażenia, takich jak zaczerwienienie, obrzęk czy wydzielina; pielęgniarka edukuje zarówno pacjenta, jak i opiekunów w zakresie właściwej higieny, pielęgnacji rany i rozpoznawania objawów zakażenia.

Powyższe opisy działań w obszarze specjalistycznej opieki pielęgniarskiej w okresie pooperacyjnym w oddziale urologii potwierdzają, jak istotną funkcję pełnią pielęgniarki w leczeniu powikłań związanych z zabiegami operacyjnymi w obrębie układu moczowego i moczowo-płciowego oraz w zapobieganiu im. Poprzez monitorowanie pacjenta, wczesne rozpoznawanie powikłań oraz odpowiednie interwencje pielęgniarki odgrywają ważną rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa i skuteczności tego rodzaju operacji. Współpraca zespołu medycznego oraz edukacja pacjentów są kluczowe dla osiągnięcia pozytywnych wyników leczenia u pacjentów poddawanych operacjom. Zadaniem pielęgniarek jest monitorowanie stanu pacjentów, zarządzanie terapią, edukacja, wsparcie emocjonalne, koordynacja opieki i współpraca z zespołem medycznym. Dzięki swojemu zaangażowaniu i wiedzy pielęgniarki przyczyniają się do poprawy wyników leczenia oraz jakości życia pacjentów i ich rodzin.

Piśmiennictwo:

1. Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej. Dz.U. z 2011 r. nr 174, poz. 1039.
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 grudnia 2016 roku w sprawie standardu organizacyjnego opieki zdrowotnej w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii. Dz.U. z 2016 r. nr 0, poz. 2218.
3. Apfel CC, Heidrich FM, Jukar-Rao S i wsp. Evidence-based analysis of risk factors for postoperative nausea and vomiting. Br J Anaesth 2012; 109(5): 742–753.
4. Brinck EC, Tiippana E, Heesen M i wsp. Perioperative intravenous ketamine for acute postoperative pain in adults. Cochrane Database Syst Rev 2018; 12(12): CD012033.
5. Grabowska-Gaweł A. Zasady postępowania okołooperacyjnego u chorych poddanych zabiegom urologicznym. Prz Urol 2009; 55(3): 24–30.
6. Kim HC, Kim E, Jeon YT i wsp. Postanaesthetic emergence agitation in adult patients after general anaesthesia for urological surgery. J Int Med Res 2015; 43(2): 226–235.
7. Navetta AF, Elmekresh A, Doersch K i wsp. Preoperative ureteral stenting prior to ureteroscopy for management of urolithiasis does not impact the postoperative return for unplanned care. Urol Ann 2019; 11(3): 282–286.
8. Pikor K, Tereszkiewicz J, Bar K. Opieka przed- i pooperacyjna nad chorym z urostomią. Prz Urol 2011; 70(6): 30–34.
9. Krupienicz A (red.). Podstawy pielęgniarstwa: repetytorium przedegzaminacyjne. Edra Urban & Partner, Wrocław 2018.
10. Zhang T, Qi X. Enhanced nursing care for improving the self-efficacy & health-related quality of life in patients with a urostomy. J Multidiscip Healthc 2023; 16: 297–308.
11. Klein GT, Ajay D, Volk RJ i wsp. Living with urinary diversions: patient insights to improve the perioperative experience. Urology 2021; 152: 190–194.
12. An X, Zhou J, Ma X i wsp. Nursing intervention countermeasures of robot-assisted laparoscopic urological surgery complications. Contrast Media Mol Imaging 2021; 2021: 8223941.
13. deVries CR. A global view of pediatric urology. J Pediatr Urol 2022; 18(3): 271–279.