Przygotowanie do operacji

Definicja operacji

Z definicji encyklopedii dla pielęgniarek wiadomo, że „operację wykonuje operator, specjalista w danej dziedzinie, z zespołem operacyjnym, w skład którego wchodzi anestezjolog, 1–2 lekarzy asystujących, 1–2 instrumentariuszki”, a wykonuje się ją „w odpowiednio przygotowanej sali operacyjnej”. Z kolei Wielka encyklopedia PWN definiuje operację jako „wszelkiego rodzaju czynności chirurgiczne, diagnostyczne lub lecznicze połączone z naruszeniem ciągłości powłok i/lub otwarciem jam ciała, wykonywane na tkankach i narządach, których celem jest usunięcie zmienionych chorobowo tkanek i/lub narządów bądź zniesienie objawów i dolegliwości”.

Tryb wykonania operacji

Zgodnie ze standardem organizacyjnym opieki zdrowotnej w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii (Dz.U. 2016, poz. 2218) operacje (zabiegi) ze względu na czas ich wykonania dzieli się na:

• zabiegi w trybie natychmiastowym – wykonywane natychmiast od podjęcia decyzji
   o interwencji, u pacjenta w stanie bezpośredniego zagrożenia życia, groźby utraty kończyny czy narządu lub ich funkcji;
• zabiegi w trybie pilnym – wykonywane w ciągu 6 godzin od podjęcia decyzji, u pacjenta z ostrymi objawami choroby lub pogorszeniem stanu klinicznego, które potencjalnie zagrażają jego życiu albo mogą stanowić zagrożenie dla utrzymania kończyny czy organu, lub z innymi problemami zdrowotnymi niedającymi się opanować leczeniem zachowawczym;
• zabiegi w trybie przyśpieszonym – wykonywane w ciągu kilku dni od podjęcia
   decyzji, u pacjenta, który wymaga wczesnego leczenia zabiegowego;
• zabiegi w trybie planowym – wykonywane według harmonogramu zabiegów
   planowych, u pacjenta w optymalnym stanie ogólnym, w czasie dogodnym dla pacjenta i
   operatora.

Świadoma zgoda pacjenta na operację

Aby pacjent poddany planowanej operacji mógł wyrazić na nią świadomą zgodę, musi być zawczasu poinformowany o istocie tej operacji (korzyściach i zagrożeniach dla pacjenta). W zależności od stopnia skomplikowania operacji do wyjaśnienia istotnych dla pacjenta informacji można wykorzystać różne formy przekazu, np. rysunki, przystępne opisy czy ulotki, odesłać pacjenta do sprawdzonych źródeł internetowych czy nawet zapoznać go z filmikami bądź materiałami edukacyjnymi. Dopiero wówczas pacjent jest w stanie wyrazić świadomą zgodę na interwencję medyczną.

Osoby przekazujące informacje i odbierające zgodę powinny zadbać, żeby odbywało się to w sprzyjających warunkach, z poszanowaniem prywatności pacjenta. Powinno zapewnić się możliwość zachowania poufności poprzez rozmowę w osobnym pokoju, bez udziału osób trzecich. Pacjent ma prawo, aby podczas wyrażania świadomej zgody była obecna przy nim osoba bliska. Z przyczyn zdrowotnych bądź też ze względu na wiek czy konkretne okoliczności pacjent może nie być w stanie samodzielnie wyrazić zgody na operację. W zależności od sytuacji potrzebna w takim wypadku będzie tzw. zgoda zastępcza lub kumulatywna, czyli w miejsce zgody samego pacjenta zgody powinien udzielić sąd lub przedstawiciel ustawowy.

Przygotowanie psychiczne

Przygotowanie psychiczne pacjenta do zabiegu operacyjnego polega przede wszystkim na wyjaśnieniu nurtujących go pytań i rozwianiu wszelkich wątpliwości związanych z zabiegiem operacyjnym. Dostarczenie informacji pacjentowi prowadzi do redukcji napięć i niepewności, co przyczynia się do poprawy stanu emocjonalnego chorego. Pielęgniarka zwykle jest osobą, z którą pacjent ma najczęstszy i najbliższy kontakt, dlatego to u pielęgniarki szuka on oparcia, poczucia bezpieczeństwa, możliwości wyrażenia swoich obaw oraz pomocy w przygotowaniu się do samoopieki i samopielęgnacji. W rozmowie pielęgniarka powinna wyjaśniać zasady oraz celowość przygotowania do zabiegu operacyjnego. Ponadto rozmowa ma zapewnić pacjentowi poczucie bezpieczeństwa poprzez dostarczenie mu dodatkowych informacji na temat procedur dotyczących przygotowania do operacji (np. golenie pola operacyjnego).

Przygotowanie fizyczne

Przygotowanie fizyczne jest uzależnione od rodzaju i trybu zabiegu, a także od stanu ogólnego chorego. Rozpoczyna się w chwili podjęcia przez lekarza decyzji o konieczności przeprowadzenia operacji i w przypadku zabiegów w trybie planowym odbywa się w warunkach ambulatoryjnych i jest kontynuowane na oddziale szpitalnym. W przypadku operacji nagłych przygotowanie to w pełnym wymiarze odbywa się w szpitalu. Standard przygotowania fizycznego w trybie planowym obejmuje m.in.:

• szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (dotyczy to pacjentów wcześniej niezaszczepionych);
• wykonanie niezbędnych badań laboratoryjnych;
• oznaczenie grupy krwi i zarezerwowanie krwi;
• przygotowanie przewodu pokarmowego zgodnie z przyjętymi na danym oddziale zasadami;
• konsultację anestezjologiczną (zakwalifikowanie do operacji, ustalenie premedykacji, rodzaju znieczulenia);
• zastosowanie profilaktyki przeciwzakrzepowej – jeśli istnieje taka konieczność;
• pomiar parametrów życiowych;
• zastosowanie okołooperacyjnej profilaktyki antybiotykowej – jeśli istnieje taka konieczność;
• podanie premedykacji;
• wykonanie czynności higienicznych, w tym: usunięcie lakieru z paznokci u rąk i nóg, zdjęcie wszystkich metalowych ozdób (obrączek, pierścionków, kolczyków, bransolet, naszyjników, spinek do włosów itd.), usunięcie protez zębowych, okularów, szkieł kontaktowych, splecenie długich włosów w jeden warkocz, zdjęcie protez;
• przygotowanie pola operacyjnego;
• przygotowanie pełnej dokumentacji.

Przygotowanie pola operacyjnego

Zakażenia miejsca operowanego zwiększają ryzyko zgonu, a także wydłużają pobyt chorego w szpitalu. Obecnie zaleca się przygotowanie skóry pacjenta poprzez kąpiel i właściwą dezynfekcję skóry bezpośrednio przed jej nacięciem. Prysznic z zastosowaniem środka antyseptycznego wskazany jest 6–12 godz. przed zabiegiem oraz rano w dniu zabiegu. Według zaleceń AORN (Association of Operating Room Nurses) owłosienia z pola operacyjnego nie należy usuwać, chyba że jest to konieczne ze względu na utrudnienie przeprowadzenia operacji. W takich sytuacjach golenie należy wykonać bezpośrednio przed zabiegiem, a nie poprzedniego dnia, dlatego że usuwanie owłosienia 24 godz. przed operacją może zwiększać ryzyko infekcji z powodu mikrourazów podczas golenia, a to zwiększa ryzyko zakażenia rany. Najmniejsze ryzyko zakażenia okolicy cięcia występuje wtedy, gdy czas między goleniem a rozpoczęciem operacji jest krótszy niż 1–2 godz. Badania wykazują, że największe ryzyko zakażenia okolicy cięcia chirurgicznego występuje po goleniu mechanicznym (2,5%), mniejsze po goleniu elektrycznym (1,4%), a najmniejsze bez golenia (0,9%). Preferowaną obecnie metodą usuwania owłosienia w obrębie pola operacyjnego jest strzyżenie za pomocą strzygarek chirurgicznych. Nie zaleca się natomiast golenia pola operacyjnego, gdyż sprzyja to mikrourazom skóry i wtórnym jej infekcjom. Nie zaleca się również stosowania środków do depilacji, które mogą powodować reakcję uczuleniową.

Piśmiennictwo:

1. Bogusz J (red.). Encyklopedia dla pielęgniarek. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1987.
2. Wojnowski J (red.). Wielka Encyklopedia PWN. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
3. Słojewski M. Operacja czy zabieg – dylemat semantyczny. Prz Urol 2010; 62(4): 90–92.
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki zdrowotnej w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii. Dz.U. z 2016 r. nr 0, poz. 2218.
5. Puścion M (red.). Świadoma zgoda pacjenta na świadczenia zdrowotne. Wytyczne dla pracowników podmiotów leczniczych. Rzecznik Praw Pacjenta, Warszawa 2023.
6. Bielawska A, Bączyk G, Pieścikowska J i wsp. Przygotowanie pola operacyjnego jako niezbędny element przygotowania chorego do operacji. Piel Chir Angiol 2010; 4(4): 111–113.