Przydatne skale i testy stosowane w psychiatrii

Skala depresji Hamiltona (Hamilton Depression Rating Scale)

Skala depresji Hamiltona (Hamilton Depression Rating Scale) stanowi złoty standard w zakresie oceny objawów depresji. Skala składa się z 17 podpunktów odpowiadających objawom depresji. Skala Hamiltona należy do grupy skal obserwacyjnych, co oznacza, że badanie przeprowadza osoba znająca standardy nasilenia objawów depresji. Pacjent odpowiada na pytania z obszaru m.in.: stopnia nastroju depresyjnego, poczucia winy, zniechęcenia do życia, tendencji samobójczych, zaburzeń zasypiania, codziennej aktywności, spowolnienia aktywności, niepokoju, lęku w obszarze somatycznym, utraty popędu seksualnego czy obniżonego libido. 

Wynik całkowity, w skali punktowej zawiera się w przedziale od 0 do 54 punktów i stanowi sumę punktów przyznanych przy każdym kolejnym pytaniu, zagadnieniu skali. Wynik 0-6 punktów wskazuje na brak objawów depresji, 7-17 punktów – łagodne nasilenie depresji, 18-24 punkty – umiarkowane nasilenie objawów depresji, wynik powyżej 24 punktów wskazuje na poważne nasilenie depresji.

Skala depresji Becka (Beck Depression Inventory – BDI)

Skala depresji Becka (Beck Depression Inventory – BDI) jest z kolei skalą z grupy skal samo oceniających i służy do samooceny nasilenia objawów depresji. Składa się z 21 pytań. Udzielane odpowiedzi wskazują na stopień nasilenia obserwowanych u siebie objawów. Pytania dotyczą m.in.: odczuwania smutku, poczucia winy, zadowolenia, rozdrażnienia, zainteresowania otoczeniem, wyglądu, stosunku do pracy, zaburzeń snu, apetytu czy popędu seksualnego. Przy każdym pytaniu możliwe są 4 warianty odpowiedzi, za które przyznawane są punkty od 0 do 3. Ocena uzyskanych wyników: 0-10 punktów brak depresji, 11-19 punktów – łagodne nasilenie depresji, 20-27 punktów – umiarkowane nasilenie objawów, powyżej 28 punktów – ciężka depresja. W literaturze i praktyce przyjmuje się, że w procesie diagnozowania i leczenia depresji skala depresji Becka może stanowić uzupełnienie skali depresji Hamiltona. W jednej oceny dokonuje profesjonalista, a w drugiej sam pacjent.

Test Rozpoznawania Problemów Alkoholowych - Test AUDIT

Test Rozpoznawania Problemów Alkoholowych - Test AUDIT (Alcohol Use Disorder Identification Test) należy do grupy skal oceniających zagrożenie nadużywania/uzależnienia od alkoholu. Może być przeprowadzany w formie samooceny lub ustrukturyzowanego wywiadu. Składa się z 10 pytań, w których odpowiedzi punktowane są od 0 do 4. Pytania dotyczą m.in.: częstotliwości spożywania alkoholu, spożywanej ilości, konsekwencji picia alkoholu, poczucia winy, luk pamięci czy uwag ze strony otoczenia dotyczących picia. 

Skala Objawów Pozytywnych i Negatywnych – PANSS

Skala Objawów Pozytywnych i Negatywnych – PANSS (The Positive and Negative Syndrome Scale) jest skalą stosowaną w ocenie przebiegu schizofrenii. Na badanie składa się częściowo ustrukturyzowany wywiad oraz ocena informacji z obserwacji klinicznych i informacji od bliskich pacjenta. 

Podobną rolę do skali PANSS odgrywa skala PSYRATS, która w praktyce najczęściej jest stosowana jako pogłębienie wywiadu po uzyskaniu podstawowych informacji dzięki skali PANSS.

Skala Oceny Objawów Psychotycznych PSYRATS (The Psychotic Rating Symptom Scales)

Skala Oceny Objawów Psychotycznych PSYRATS (The Psychotic Rating Symptom Scales) pozwala na ocenę najważniejszych czynników związanych z doświadczeniem urojeń i omamów słuchowych w przebiegu i leczeniu schizofrenii. Skala bada dwa rodzaje obszarów: urojenia i halucynacje. Skala urojenia składa się z 6 pytań dotyczących m.in.: częstotliwości rozmyślań o urojeniach, czasu poświęcanego na urojenia, pewności dotyczących urojeń, przezywanego niepokoju czy nasilenia stresu. Z kolei skala halucynacji składa się z 11 pytań dotyczących m.in. częstotliwości i czasu trwania halucynacji, lokalizacji, głośności, treści halucynacji, nasilenia stresu czy przekonania o kontrolowaniu halucynacji. Każde pytanie jest oceniane w 5-stopniowej skali (od 0 do 4), z której każdy reprezentuje inny stopień nasilenia określonych objawów i przekonań.

Ateńska Skala Bezsenności

Inną grupą skal stosowanych w psychiatrii są skale dotyczące oceny snu. Jest ich kilka. Na potrzeby artykułu zaprezentujemy jedną z najbardziej popularnych w praktyce klinicznej.

Ateńska Skala Bezsenności (Athens Insomnia Scale) AIS - jest krótką skalą samooceny pozwalającą̨ na ilościowy pomiar objawów bezsenności. Skala składa się z 8 pytań dotyczących: trudności w zasypianiu, wybudzeń w czasie snu czy senności w ciągu dnia. Każde z pytań jest oceniane w skali 0-3 punkty, gdzie 0 oznacza brak objawu, a 3 – jego znaczne nasilenie. Łączny wynik skali mieści się w przedziale 0-24 punkty.

Dziecięca skala rozwojowa (DSR)

W sytuacji, w której wciąż media donoszą o narastających problemach psychicznych dzieci i młodzieży, które mogą prowadzić do wystąpienia zaburzeń lub chorób przedstawimy jeszcze kilka skal stosowanych w psychiatrii dzieci i młodzieży.

Dziecięca skala rozwojowa (DSR) - jest to narzędzie składające się z dwóch podskal: wykonaniowej i obserwacyjnej. Skala wykonaniowa zawiera 10 testów (manipulacja, percepcja, bazgranie, rysowanie, klocki, porównywanie, pamięć, mowa, słownik, zachowania społeczne i motoryka). Dziecko jest badane testami stosownymi do wieku. Badanie jest przeznaczone dla dzieci w wieku od 2 miesięcy do 3 lat. Przeprowadzenie badania i dalszą ocenę ułatwia nagranie. Wynikiem w tej części testu jest suma punktów uzyskanych w poszczególnych testach.  Z kolei skala obserwacyjna pozwala na podstawie dziecka w trakcie badania ocenić: cechy jego temperamentu. Badanie ma na celu wczesne wykrywanie zaburzeń i opóźnień w rozwoju, może również służyć do badan przesiewowych.

Skala depresji dziecięcej (children’s Depression Rating Scale-Revise) CDRS-R

Skala depresji dziecięcej (children’s Depression Rating Scale-Revise) CDRS-R – skala służy do oceny depresji u dzieci w wielu od 6 do 12 lat. Narzędzie służy do diagnozowania depresji i jej nasilenia. Ocena jest dokonywana według 17 obszarów objawowych m.in.: nauka, relacje, dolegliwości psychosomatyczne, myśli i odczucia. 

Skala depresji Kutchera dla młodzieży (Kutcher Adolescent Depression Scale) KADS

Skala depresji Kutchera dla młodzieży (Kutcher Adolescent Depression Scale) KADS - jest powszechnie stosowanym testem przesiewowym do wykrywania młodych osób zagrożonych depresją. Najczęściej stosowana wersja składa się z sześciu pytań odnoszących się do: odczuwanego smutku, braku wiary w siebie, poczucia wyczerpania fizycznego, przekonania, że życie jest trudne i przytłaczające, odczuwania lęku i niepokoju, pojawiających się myśli i planów samobójczych. Osoba badana w sakli 0-3 zaznacza częstość odczuwania wymienionych emocji i myśli. Interpretacja wyników 6 punktów i więcej wskazuje na zaburzenia depresyjne. Jest jedną z najczęściej stosowanych skal we wstępnym diagnozowaniu depresji młodzieży. 

Zaprezentowane skale i testy stanowią tylko niewielki wycinek tematu czy możliwości, z jakich możemy skorzystać z jednej strony w praktyce i w trakcie prowadzenia wywiadu z pacjentem. 

Z drugiej strony ważne, abyśmy zwracali uwagę, że wypełnianie w Internecie testów, wywiadów czy skal, nie jest leczeniem i nie zastąpi kontaktu z lekarzem i profesjonalną opieką medyczną.

Źródła:

1. Gałecki P. (red.) Badanie stanu klinicznego. Rozpoznanie według ICD-11. Wydawnictwo Edra 2023
2. Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej: https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2023/03/Test-AUDIT.pdf dostęp: 26.04.2024
3. Uproszczony Wywiad Objawów Negatywnych i Pozytywnych (SNAPSI) i skala PANSS-6 – polska adaptacja językowa i zastosowanie. DOI: https://doi.org/10.5114/ppn.2020.103633 dostęp: 25.04.2024.
4. Gawęda Ł. Polska wersja Skal Oceny Objawów Psychotycznych (PSYRATS). Psychiatria 2012; 9, 3: 100–107, dostęp: 25.04.2024.
5. Fornal-Pawłowska M. Walidacja Ateńskiej Skali Bezsenności. Psychiatria Polska 2011;45(2):211-219, dostęp: 25.04.2024.