Przygotowanie pacjenta do samodzielnej opieki i pielęgnacji, adaptacja do choroby

Edukacja zdrowotna pacjenta jest częścią składową postępowania terapeutycznego  (mającego na celu zwiększenie zdolności pacjenta do samoopieki) i powinna być obecna na każdym etapie leczenia. Umożliwia pacjentowi podejmowanie świadomych decyzji dotyczących własnego zdrowia, zachęca do wykorzystywania posiadanej wiedzy oraz do dbania o własne zdrowie.

Edukacja zdrowotna jest nieodłącznym elementem opieki pielęgniarskiej realizowanej wobec pacjenta. To proces, którego ideą jest odpowiednie przygotowanie chorego do współdziałania w procesie pielęgnowania, leczenia i rehabilitacji. Stanowi zatem nieodłączny element przygotowania do samoopieki i samopielęgnacji. Pielęgniarki, które realizują edukację zdrowotną koncentrują swoje działania na kształtowaniu indywidualnych zachowań zdrowotnych człowieka zdrowego, zagrożonego chorobą czy wreszcie chorego [2,3].

Sposób informowania i edukowania pacjenta nie jest bez znaczenia. Informacja pisemna, np. w formie ulotki, jest mniej skuteczna niż bezpośrednia rozmowa z pielęgniarką, dająca także efekt wsparcia emocjonalnego. W trakcie takiej rozmowy chory nabiera przekonania, że jest dla personelu ważny i przez niego rozumiany. Informacje przekazywane w formie pisemnej, za pomocą broszur czy ulotek mają charakter ogólny, natomiast informacje uzyskane w trakcie bezpośredniej rozmowy dotyczą konkretnej zainteresowanej osoby. Do zadań pielęgniarki należy nie tylko zaspokajanie potrzeb pacjenta, ale też stwarzanie odpowiedniej atmosfery. To ona może kontrolować bieg zdarzeń oraz wpływać na zachowanie pacjenta. Tworzenie atmosfery bezpieczeństwa jest jej ważnym zadaniem, ponieważ wpływa na emocje pacjenta i jego zachowanie.

Czym jest samoopieka?

Samoopieka została zdefiniowana jako proces utrzymywania zdrowia poprzez praktyki promujące zdrowie i radzenie sobie z chorobą. Definicja ta oddaje pogląd, że samoopieka obejmuje różnorodne zachowania, w które angażują się osoby cierpiące na choroby przewlekłe, aby zachować stabilność fizyczną i emocjonalną. Zachowania te (np. zapewnienie wystarczającej ilości snu, przyjmowanie przepisanych leków, radzenie sobie ze stresem, bycie aktywnym fizycznie) określa się mianem dbania o siebie. 

Samoopieka polega na: 

• Podejmowaniu zdrowego stylu życia – byciu aktywnym fizycznie i zdrowym odżywianiu, 
• Unikaniu niezdrowego trybu życia – unikanie palenia i nadmiernego spożywania alkoholu, 
• Odpowiedzialnym korzystaniu z leków wydawanych na receptę i bez recepty, 
• Wczesnym wykrywaniu objawów, 
• Samokontroli – monitorowaniu oznak pogorszenia lub poprawy, 
• Samodzielnym leczeniu – radzeniu sobie z objawami choroby samodzielnie lub we współpracy z personelem medycznym. 

Korzyści z dbania o siebie

Samoopieka oszczędza czas i wysiłek, umożliwiając pacjentom skuteczne, samodzielne radzenie sobie z wieloma problemami zdrowotnymi. Umożliwia zaspokojenie podstawowych potrzeb bez komplikacji i dodatkowego wysiłku związanego z wizytą u lekarza. 

Samoopieka zapewnienie sprawczości pacjentów w kwestiach związanych z ich zdrowiem, co daje im motywację do poprawy jakości życia. Odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu niektórym schorzeniom i skraca czas powrotu do zdrowia. Jest to kluczowy element dobrego samopoczucia na wszystkich etapach życia [4].

Rola personelu medycznego w procesie adaptacji do życia z chorobą

Akceptacja choroby wpływa korzystnie na jakość życia oraz obniża negatywne reakcje emocjonalne wywołane chorobą. Im większa jest akceptacja choroby przewlekłej, tym mniejsze jest poczucie dyskomfortu powstałego wskutek choroby, a to za sprawą związanej z tym redukcji stresu. Zachowane jest także poczucie własnej wartości. Aby jednak proces ten mógł zajść, konieczna jest współpraca osoby chorej z personelem medycznym, tzw. sojusz terapeutyczny. Rola personelu medycznego wydaje się szczególnie istotna w odniesieniu do uzyskania przez pacjenta poczucia wpływu na chorobę, podjęcia z nią walki. Będzie to możliwe wówczas, gdy personel medyczny nawiąże bliski kontakt z pacjentem, zbuduje atmosferę zaufania, wykaże się empatią, pozyska pacjenta jako sprzymierzeńca, z którym będzie współdziałał na rzecz jego zdrowia. 

W relacjach pacjent–personel duży nacisk kładzie się na orientację ogólną, której zasadniczym przejawem jest nawiązanie z pacjentem dobrego kontaktu i więzi, co umożliwia dostrzeżenie jego choroby w wymiarze psychospołecznym. Bezwzględnie należy unikać orientacji somatycznej, podejścia skoncentrowanego przede wszystkim na chorobie, co uprzedmiatawia pacjenta, a tym samym utrudnia mu dostosowanie się do życia z chorobą. Wśród najbardziej pożądanych cech personelu medycznego jest właśnie empatia, gdyż ułatwia współdziałanie, a więc przyspiesza leczenie. Równie ważne, zwłaszcza w wypadku osób odczuwających lęk, są otwartość, akceptacja, życzliwość. Potwierdza to jak ogromny wpływ na dostosowanie się pacjenta do nowej sytuacji, jaką jest choroba, mają relacje chorego z personelem medycznym.  

Kolejnym ważnym aspektem całościowej opieki nad pacjentem jest wsparcie informacyjne. W badaniach przedstawionych przez Kurpas i Kaczmarek-Dylewską zaobserwowano deficyt dotyczący wsparcia informacyjnego u niemalże połowy badanych cierpiących na choroby przewlekłe [5]. W związku z powyższym niezwykle istotna jest edukacja pacjenta tuż po postawieniu diagnozy, co stanowi element kompleksowej opieki i ogranicza niepokój wynikający z braku wiedzy pacjenta o jego sytuacji zdrowotnej oraz wsparcie psychologiczne. Okazuje się, że pacjenci oczekują od personelu medycznego przede wszystkim wskazówek edukacyjnych, instruktażowych oraz informowania o sprawach dotyczących choroby. 

Warto zwrócić uwagę na sposób komunikacji z pacjentem (w tym używanie zrozumiałych sformułowań) podczas wyjaśniania pacjentom wątpliwości związanych z chorobą. Wykazano istotną zależność między stopniem akceptacji choroby przez respondentów a tym, czy personel medyczny zrozumiale wyjaśnia wątpliwości związane z chorobą. U osób, które nie rozumiały wyjaśnień lekarza i pielęgniarki, zaobserwowano niższy stopień przystosowania się do życia z chorobą, co może mieć związek z niepokojem wywołanym niewiedzą czy też wątpliwościami, jak dalej postępować [6].

Podsumowanie

Dostępność personelu medycznego, udzielanie wsparcia oraz edukacja dotycząca samoopieki i pielęgnacji, umożliwia wyższy stopień adaptacji pacjenta do choroby oraz zwiększa jego zdolność do samodzielnej opieki. Priorytetowym czynnikiem wpływającym na proces adaptacji jest częstotliwość edukacji na temat choroby i sposobów radzenia sobie z nią prowadzona przez personel medyczny. Używanie specjalistycznego języka, niezrozumiałego dla pacjentów wiąże się z niskim stopniem adaptacji do choroby.

Bibliografia: 

1. Kennedy A., Rogers A., Bower P., Support for self care for patients with chronic disease. BMJ. 2007;10:968-70. 
2. Gregorowicz-Warpas D. Metody edukacji pacjentów i ich rodzin w zakresie profilaktyki oraz zwalczania zakażeń. Forum Zakażeń. 2018;9 (1):33 – 37.  
3. Woynarowska B., Edukacja zdrowotna. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2017. 
4. Riegel B., Westland H., Iovino P., Barelds I., Bruins Slot J., Stawnychy MA., Osokpo O., Tarbi E., Trappenburg JCA., Vellone E., Strömberg A., Jaarsma T. Characteristics of self-care interventions for patients with a chronic condition: A scoping review. Int J Nurs Stud. 2021;116. 
5. Kurpas D., Kaczmarek-Dylewska M., Oczekiwania pacjentów – bariera czy cel terapii? Family Med Prim Care Rev 2019;13:599-600. 
6. Glińska J., Grzegorczyk A., Dziki Ł. And Dziki A. The role of medical personnel in the process of adaptation to life with inflammatory bowel diseases. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2015;2:118–123