Jak rozmawiać z rodziną w sytuacjach trudnych?

Wróć do listy Data:
Andrzej Mirek

Przekazywanie informacji o złym rokowaniu, poważnej diagnozie czy ciężkim przebiegu choroby, to trudne wyzwanie, przed którym staje personel medyczny. Wiąże się ono zarówno z dylematami natury etycznej, jak i moralnej. Trudności z informowaniem bliskich o niekorzystnym przebiegu leczenia mają nawet ci, którzy opanowali umiejętność komunikacji z pacjentem i jego rodziną w sytuacjach typowych. W literaturze medycznej przedstawiono różne techniki komunikowania się w sytuacjach trudnych, które pomagają uniknąć błędów. 

Spis treści:

Przekazywanie złych wiadomości rodzinie

Szczególnym rodzajem komunikacji z rodziną jest przekazywanie złych wiadomości o stanie zdrowia męża, ojca, żony, dziecka lub innego bliskiego krewnego. Nierzadko, to na pielęgniarkę spada ten przykry obowiązek. 

Choroba, która pojawia się w rodzinie nie jest problemem wyłącznie pacjenta. W jej przeżywaniu uczestniczy cała rodzina, na której choroba wyciska silne piętno, zwłaszcza jeżeli ma ciężki przebieg i wiąże się z niekorzystnym rokowaniem. Z tego powodu w literaturze psychologicznej powstał termin „pacjenci drugiego rzutu” odnoszący się do bliskich pacjenta. Warto o tym pamiętać pełniąc rolę leczniczo-opiekuńczą wobec samego chorego. Rodzina zasługuje bowiem, na równi z pacjentem, na uważne słuchanie, empatię i szacunek.  

Rodzina też potrzebuje uwagi

Umiejętność rozmowy z rodziną osoby chorej opiera się, pod wieloma względami, na ogólnych zasadach komunikacji. Wymaga od pielęgniarki aktywnego słuchania, milczenia w odpowiednich momentach, wyjaśniania niezrozumiałych kwestii, potwierdzania, jeśli rodzina tego oczekuje, właściwego zadawania pytań oraz podsumowania zastanego stanu rzeczy.  W kontakcie z rodziną koniecznie trzeba uwzględnić sytuację emocjonalną, w której się ona znajduje. 

Niekorzystne wiadomości o bliskim

Szczególną sytuacją kontaktu na linii pielęgniarka-rodzina pacjenta jest ta, w której personel medyczny musi przekazać bliskim niepomyślne informacje. W celu ułatwienia trudnych rozmów proponuje się różne algorytmy postępowania, a najpopularniejszy z nich to SPIKES (Setting, Perception, Information, Knowledge, Empathy, Summarize). Należy także pamiętać, że informacje najbardziej traumatyczne, o śmierci pacjenta, nie należą do zadań pielęgniarki. Te, zawsze powinien przekazać lekarz prowadzący pacjenta. 

Sześć kroków w modelu SPIKES

  1. Przygotowanie do spotkania z rodziną - sprawdzenie epikryzy, wyłączenie telefonu, zapewnienie właściwego, intymnego miejsca do rozmowy (setting), 
  2. Zadawanie bliskim pacjenta pytań o ich wiedzę dotyczącą choroby i stanu chorego - określenie poziomu informacji, jakie rodzina otrzymała oraz ocena rozumienia zdarzenia (perception), 
  3. Pytanie rodziny, co chciałaby wiedzieć (information), 
  4. Dzielenie się z rodziną złą informacją, używając prostego języka, dostosowanego do poziomu rozumienia rodziny (knowledge), 
  5. Odpowiadanie na emocjonalne reakcje rodziny (empathy), 
  6. Podsumowanie przekazanych informacji, zwracając uwagę na to, aby rodzina wszystko prawidłowo zrozumiała (summarize). 

Warto też zwrócić uwagę na najczęściej popełniane błędy podczas przekazywania niepomyślnych informacji. Są to: pośpiech i ,,chowanie się” za dokumentacją medyczną, niesłuchanie rodziny i stosowanie pytań zamkniętych, brak uważności i forsowanie wiedzy, używanie żargonu medycznego, skoncentrowanie się na wynikach badań oraz forsowanie informacji mimo sygnałów, że rodzina nie chce już ich więcej, brak odniesienia do emocji bliskich czy nihilizm terapeutyczny, czyli pozbawianie nadziei. 

W uproszczonym ujęciu procedura ta składa się z trzech kroków: przygotowania, przekazania informacji i podążania za rodziną chorego. Pomóc w tej czynności może przestrzeganie podstawowych zasad:  

  • mówienie wprost i bez ogródek  
  • otoczenie rozmówcy opieką  
  • przekazanie jedynie niezbędnych faktów.  

Literatura:

1. Włoszczak-Szubzda A., Jarosz M.J.: „Rola i znaczenie komunikacji w relacji lekarz – pacjent – rodzina”. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012,  

2. Starfield B.: „Commentary on regular primary care lowers hospitalisation risk and mortality in seniors with chronic respiratory disease”. The Journal of General Internal Medicine, 2010, 

3. Lickiewicz J., Serdnicki W., Zasada E., Wordliczek J.: „Wprowadzenie algorytmu postępowania i kontaktu z rodziną pacjenta krytycznie chorego. Doświadczenia Centrum Urazowego Medycyny Ratunkowej i Katastrof w Krakowie”. Anestezjologia i Ratownictwo, 2014, 

4. Park I., Gupta A., Mandani K., Haubner L., Peckler B.: „Breaking bad news education for emergency medicine residents: A novel training module using simulation with the SPIKES protocol”. Journal of Emergencies Trauma and Shock, 2010,  

5. Jarosz M.: „Przekazywanie niepomyślnych informacji w praktyce klinicznej”. Oncology in Clinical Practice, 2013, 

6. Fields S., Johnson W.: „Physician-patient communication: breaking bad news”. West Virginia State Medical Association, 2012. 

Wróć do listy Przejdź dalej