Udzielanie świadczeń lekarskich bez zlecenia lekarskiego

Samodzielność zawodowa pielegniarek

Pielęgniarka, to profesjonalista medyczny, który swoje zawodowe zadania może realizować w sposób zależny i współzależny od innych zespołów medycznych, a także samodzielnie podejmować decyzje i działania na rzecz zachowania zdrowia i życia pacjenta. Wśród tych ostatnich znajdują się świadczenia zapobiegawcze, diagnostyczne, lecznicze i rehabilitacyjne.

Środki zapobiegawcze

Jak wskazano w rozporządzeniu, pielęgniarka jest uprawniona do wykonywania samodzielnie bez zlecenia lekarskiego, świadczeń zapobiegawczych obejmujących psychoedukację pacjentów z zaburzeniami psychicznymi i uzależnieniami oraz ich rodzin. Uprawniona do tego typu świadczeń jest pielęgniarka, która ukończyła kurs specjalistyczny w tym zakresie lub kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa psychiatrycznego.

Powyższe umożliwia także posiadanie przez pielęgniarkę tytułu magistra pielęgniarstwa lub tytułu specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa psychiatrycznego.

Pielęgniarka, uprawniona jest także do prowadzenia edukacji osób chorych na cukrzycę i ich rodzin. Warunki są tutaj podobne. Pielęgniarka pragnąca korzystać z tych uprawnień powinna ukończyć kurs specjalistyczny lub kwalifikacyjny. Alternatywnie - posiadać tytuł magistra pielęgniarstwa, lub tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa, jeżeli program kursu lub specjalizacji obejmował treści kształcenia z tego zakresu.

Diagnostyka

Posiadając określone kwalifikacje, pielęgniarka uczestniczyć może także w procesie diagnostycznym. Może pobierać materiał do badań oraz samodzielnie przeprowadzać niektóre badania diagnostyczne.

Podstawowym badaniem, z którym kojarzony jest zawód pielęgniarki jest badanie fizykalne, tj. mające na celu zebranie informacji o stanie zdrowia pacjenta za pomocą takich metod jego oglądanie, osłuchiwanie, opukiwanie czy palpacja. Pielęgniarka, aby móc prowadzić takie badania musi:

1. ukończyć kurs specjalistyczny w tym kierunku lub;
2. posiadać tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa uzyskany po 2001 r. lub
3. ukończyć studia pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo, które rozpoczęły się w roku akademickim 2012/2013, lub;
4. posiadać zaświadczenie o ukończeniu kursu z zakresu badania fizykalnego Advanced Physical Assessment.

Pielęgniarka uprawniona jest także do wykonywania gazometrii z krwi tętniczej pobranej przez kaniulę założoną uprzednio przez lekarza, w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego, jeżeli ukończyła ona kurs kwalifikacyjny lub posiada tytuł specjalisty z dziedziny pielęgniarstwa, jeżeli program kursu lub specjalizacji obejmowały treści kształcenia z tego zakresu.

Do dokonywania oceny i monitorowania poziomu znieczulenia pacjenta oraz poziomu zwiotczenia w trakcie znieczulenia ogólnego, uprawniona jest pielęgniarka, która ukończyła kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki, lub posiada tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki.

Z kolei wykonywanie standardowego, spoczynkowego badania elektrokardiograficznego i rozpoznanie cech elektrokardiograficznych stanów chorobowych w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego, może być dokonywane przez pielęgniarkę, wyłącznie wówczas, gdy ukończyła ona kurs specjalistyczny w tym zakresie.

Badania, do których nie potrzeba dodatkowych kursów

Bez odbywania dodatkowych kursów, pielęgniarka może pobierać do celów diagnostycznych bez zlecenia lekarskiego każdy rodzaj materiału do badania, którego pobieranie wynika z uprawnień zawodowych nabytych w ramach kształcenia przeddyplomowego i podyplomowego. Rozporządzenie precyzuje, iż w szczególności dotyczy to pobierania krwi żylnej, moczu, śliny, kału, włosów, wyskrobiny z paznokci, z górnych dróg oddechowych, z rany, z dróg moczowych i narządów płciowych, z odbytu, z oka, z policzka i wymazy cytologiczne.

Pielęgniarki uprawnione są również do wykonywania badań diagnostycznych z zastosowaniem analizatorów:

1. morfologii krwi obwodowej z wzorem odsetkowym i płytkami krwi,
2. sodu,
3. potasu,
4. wapnia,
5. kreatyniny,
6. poziomu glukozy,
7. mleczanów,
8. czasu protrombinowego (INR),
9. TSH,
10. gazometrii z krwi żylnej,
11. gazometrii z krwi włośniczkowej

Jak również badań przeprowadzonych za pomocą szybkich testów diagnostycznych - białka C-reaktywnego, troponiny, hemoglobiny glikowanej (HbA1c) i badań moczu, a także z zastosowaniem innych urządzeń pomiarowych - przezskórnego pomiaru bilirubiny, oraz pomiaru glikemii za pomocą glukometru.

Skierowania

Posiadając tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa lub dyplom ukończenia studiów co najmniej pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo, pielęgniarka ma prawo wystawiać skierowania na wykonanie określonych badań diagnostycznych (w tym laboratoryjnych), z wyjątkiem badań wymagających metod stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta. 

Określa je, w formie tabeli, załącznik nr 4 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 stycznia 2018 r., w sprawie wykazu substancji czynnych zawartych w lekach, środków spożywczych specjalnego przeznaczania żywieniowego i wyrobów medycznych ordynowanych przez pielęgniarki i położne oraz wykazu badań diagnostycznych, na które mają prawo wystawiać skierowania pielęgniarki i położne. Dla przykładu są to: morfologia krwi obwodowej ze wzorem odsetkowym i płytkami krwi, odczyn opadania krwinek czerwonych (OB), doustny test tolerancji glukozy (DTTG), białko C-reaktywne (CRP), badanie w kierunku toksoplazmozy (IgG, IgM), badanie w kierunku różyczki (IgG, IgM).

Źródła:

1. Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej, z późniejszymi zmianami;
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2017 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego;
3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 stycznia 2018 r. w sprawie wykazu substancji czynnych zawartych w lekach, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych ordynowanych przez pielęgniarki i położne oraz wykazu badań diagnostycznych, na które mają prawo wystawiać skierowania pielęgniarki i położne