Prowadzenie bilansu wodnego

Jaka jest definicja bilansu wodnego?

Bilans wodny odnosi się do różnicy między ilością płynów przyjmowanych przez pacjenta a ilością płynów przez niego wydalanych. Przyjmuje się, że organizm utrzymuje równowagę wodną, kiedy ilość przyjmowanych płynów jest równa ilości wydalanych płynów. Bilans wodny może być dodatni (gdy przyjmowanie płynów przewyższa wydalanie) lub ujemny (gdy wydalanie płynów przewyższa przyjmowanie).

Jakie są wskazania do prowadzenia bilansu wodnego?

Bilans wodny pacjenta jest często monitorowany w przypadku osób hospitalizowanych, w szczególności pacjentów z odwodnieniem, niewydolnością nerek lub w innych stanach klinicznych wymagających ścisłej kontroli płynów. Poniżej znajdują się wskazania do prowadzenia bilansu wodnego u pacjenta.

• Odwodnienie – w przypadku podejrzenia lub diagnozy odwodnienia bilans wodny pozwala monitorować skuteczność terapii i wskazuje, czy pacjent otrzymuje odpowiednią ilość płynów.
• Niewydolność nerek – osoby z niewydolnością nerek mogą mieć zaburzenia równowagi wodnoelektrolitowej. Prowadzenie bilansu wodnego pozwala ocenić, czy funkcje nerek są zachowane i czy nie ma nadmiaru lub niedoboru płynów.
• Zaburzenia elektrolitowe – w przypadku zaburzeń równowagi elektrolitowej, takich jak hipo- lub hiperkaliemia, bilans wodny jest niezbędny do monitorowania i dostosowania podaży płynów w celu utrzymania prawidłowych poziomów elektrolitów.
• Zabiegi chirurgiczne – po operacjach może być konieczne ścisłe monitorowanie bilansu wodnego, zwłaszcza jeśli pacjent otrzymuje płyny dożylnie lub występuje utrata płynów w wyniku krwawienia.
• Ostry zespół nerczycowy – pacjenci z ostrym zespołem nerczycowym charakteryzują się nadmierną utratą białka przez nerki. Bilans wodny pomaga w ocenie równowagi płynowej i monitorowaniu postępu leczenia.
• Sepsa lub infekcje – w przypadku pacjentów z sepsą lub poważnymi infekcjami może być konieczne monitorowanie bilansu wodnego, ponieważ organizm może reagować na infekcję utratą płynów.
• Nadciśnienie tętnicze – osoby z nadciśnieniem tętniczym mogą wymagać monitorowania bilansu wodnego w celu optymalizacji terapii lekowej i kontroli ciśnienia krwi.

W niektórych przypadkach medycznych prowadzenie bilansu wodnego może być znacznie utrudnione, np. u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami psychicznymi lub nieprzytomnych. W przypadku ubytku płynów stanowiącego natychmiastowe zagrożenie życia pilna terapia płynami może być niezbędna przed rozpoczęciem prowadzenia bilansu wodnego. W tej sytuacji priorytetem będzie stabilizacja pacjenta i przywrócenie równowagi płynowej.

Jak prawidłowo prowadzić bilans płynów?

Główna zasada przyjmowania płynów jest dość prosta. Powinniśmy dziennie dostarczać naszemu organizmowi ok. 30 ml płynu na każdy kilogram masy ciała, czyli osoba, która waży 70 kg, powinna w ciągu doby przyjąć około 2100 ml płynów. Organizm wytwarza dodatkowo około 500–600 ml, co daje łącznie ok. 3 l wody. Zaleca się więc, by dorosły człowiek przyjmował pomiędzy 1,5 l a 2,5 l płynów na dobę.

Pierwszym krokiem podczas prowadzenia bilansu wodnego jest dokładne monitorowanie ilości płynów przyjmowanych przez pacjenta. Należy uwzględnić wszystkie źródła płynów: płyny przyjmowane doustnie (np. woda, napoje, leki w płynie), infuzje dożylne, transfuzje krwi, żywienie dojelitowe czy dojelitowe podawanie płynów.

• Doustne podawanie płynów – konieczne jest monitorowanie ilości wypitej wody oraz innych płynów przyjętych przez pacjenta. W przypadku chorych, którzy nie są w stanie pić samodzielnie, należy uwzględnić podawanie płynów np. przez sondę.
• Infuzje dożylne – należy uwzględnić ilość i rodzaj infuzji dożylnej, np. płynów nawadniających, leków podawanych w formie kroplówki czy transfuzji krwi. Konieczne jest dokładne monitorowanie ilości podawanych płynów oraz regularne sprawdzanie prędkości infuzji.
• Żywienie dojelitowe – jeśli pacjent otrzymuje żywienie dojelitowe, należy uwzględnić ilość płynów zawartych w preparatach żywieniowych, a także podawanych przez sondę.

Następny krok to monitorowanie ilości płynów wydalanych przez pacjenta. Najważniejszym źródłem wydalania płynów są mocz i kał.

• Mocz – istotne jest określenie ilości oddawanego moczu na podstawie wydalonej objętości. Może to wymagać zbierania próbek moczu w specjalnych pojemnikach i dokładnego pomiaru objętości.
• Kał – w przypadku pacjentów, u których ma miejsce niekontrolowane lub nadmiarowe wydalanie płynów w kale (np. biegunka), należy uwzględnić tę stratę w bilansie wodnym.
• Inne straty płynów – przy prowadzeniu bilansu płynów pamiętajmy, że zwiększenie ciepłoty ciała powoduje utratę wody przez płuca oraz skórę. U osoby dorosłej utrata ta wynosi 500 ml na każdy 1°C powyżej 37°C.

W jakim celu prowadzimy bilans wodny?

• Monitorowanie nawodnienia – bilans wodny pozwala ocenić, czy pacjent jest odpowiednio nawodniony. Niedobór płynów może prowadzić do odwodnienia, które może mieć poważne konsekwencje dla funkcjonowania organizmu. Z kolei nadmiar płynów może wskazywać na zatrzymanie wody, które również może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych.
• Ocena odpowiedzi na leczenie – bilans wodny jest pomocny w monitorowaniu skuteczności leczenia i terapii, zwłaszcza u pacjentów z zaburzeniami płynowo-elektrolitowymi. Używa się go do oceny, czy ilość podawanych płynów jest wystarczająca i czy istnieje potrzeba dostosowania dawek lub rodzaju płynów.
• Wykrywanie utraty lub retencji płynów – bilans wodny umożliwia identyfikację utraty lub zatrzymania płynów, które mogą być związane z różnymi schorzeniami, takimi jak niewydolność nerek, choroby serca, zaburzenia hormonalne. Należy również wziąć pod uwagę objawy towarzyszące chorobom, takie jak biegunka czy wymioty itp. 
• Planowanie i monitorowanie płynoterapii – bilans wodny jest również istotny w planowaniu i monitorowaniu płynoterapii u pacjentów, którzy wymagają uzupełnienia płynów, na przykład po zabiegach chirurgicznych, w przypadku odwodnienia, urazów czy chorób zakaźnych. Pomaga kontrolować ilość i rodzaj podawanych płynów, co ułatwia zapewnienie odpowiedniego nawodnienia organizmu.

Obserwacja odwodnienia lub retencji płynów

Podczas prowadzenia bilansu wodnego konieczne jest ścisłe monitorowanie pacjenta pod kątem objawów odwodnienia (suchość w jamie ustnej, zmniejszona ilość oddawanego moczu, osłabienie czy zmniejszona elastyczność skóry) lub retencji płynów (obrzęki, wzrost masy ciała, duszność). Te objawy mogą wskazywać na nieprawidłową równowagę wodną i wymagać interwencji medycznej.

Jak należy interpretować bilans płynów?

Na podstawie zebranych danych dotyczących przyjmowania i wydalania płynów oraz obserwacji objawów odwodnienia lub retencji płynów jesteśmy w stanie ocenić bilans wodny pacjenta. Właściwa równowaga wodna oznacza, że ilości przyjmowanych i wydalanych płynów są zbliżone. Bilans dodatni może wskazywać na nadmierną retencję płynów, podczas gdy bilans ujemny może wskazywać na odwodnienie pacjenta. W każdym przypadku wynik prowadzonego bilansu wodnego należy skonsultować z lekarzem.

Prowadzenie bilansu wodnego pacjenta jest niezwykle istotne dla monitorowania równowagi wodnej i zapewnienia odpowiedniej opieki medycznej. Wymaga dokładnego kontrolowania ilości przyjmowanych i wydalanych płynów oraz obserwacji objawów odwodnienia lub retencji płynów.

Interpretacja bilansu wodnego pozwala lekarzowi ocenić stan pacjenta i podjąć odpowiednie działania w celu przywrócenia prawidłowej równowagi wodnej. Ważne jest, aby bilans wodny był prowadzony przez wykwalifikowany personel medyczny i regularnie aktualizowany w zależności od stanu pacjenta.

Piśmiennictwo

1. Gajewski P (red.). Interna Szczeklika 2022. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.
2. Kokot F, Franek E. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2022.
3. Jurkowska G, Łagoda K (red.). Pielęgniarstwo internistyczne: podręcznik dla studiów medycznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013.
4. Wołowicka L, Dyk D (red.). Anestezjologia i intensywna opieka: klinika i pielęgniarstwo. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.