Warunki dobrej komunikacji z dzieckiem i jego rodziną

Atmosfera zaufania i poczucia bezpieczeństwa

Dzieci, zwłaszcza te najmłodsze, mogą czuć lęk przed nowym otoczeniem i osobami w białych fartuchach. Aby złagodzić ten strach, warto poświęcić chwilę na nawiązanie kontaktu – przykucnąć do poziomu dziecka, uśmiechnąć się, a nawet zapytać o ulubioną bajkę czy kolor. Przykładowo, jeśli dziecko obawia się badania stetoskopem, można najpierw pozwolić mu go dotknąć lub przyłożyć do misia, aby zobaczyło, że to nic groźnego. Starsze dzieci warto angażować w rozmowę, np. poprzez zadawanie pytań: "Czy chcesz najpierw posłuchać swojego serca, czy mam to zrobić ja?". Dając dziecku wybór w drobnych sprawach, zwiększamy jego poczucie kontroli i redukujemy stres. 

Równie ważne jest budowanie zaufania z rodzicami, którzy często przeżywają silne emocje związane ze stanem zdrowia swojego dziecka. Warto w pierwszych chwilach rozmowy podkreślić, że ich obawy są zrozumiałe i że mogą liczyć na wsparcie. Przykładowo, gdy rodzic obawia się podania dziecku zastrzyku, można wyjaśnić, jak to przebiega, pokazać sprzęt oraz zapewnić, że procedura potrwa tylko chwilę. Otwartość, cierpliwość i jasne przekazywanie informacji pomagają w budowaniu atmosfery bezpieczeństwa i zaufania.

Język dostosowany do wieku dziecka

Komunikacja z dzieckiem powinna być prowadzona w sposób prosty i dostosowany do jego wieku oraz poziomu rozwoju. Młodsze dzieci lepiej rozumieją komunikaty przekazywane w sposób obrazowy, poprzez zabawę lub porównania do ich codziennych doświadczeń. Na przykład, zamiast mówić: "Teraz muszę ci zmierzyć temperaturę", można powiedzieć: "Zobaczymy, czy twoje czoło jest tak gorące jak słoneczko, czy może jak chłodny wiatr". Podczas podawania leków w formie syropu można użyć określenia: "To taki magiczny napój, który pomoże ci poczuć się lepiej".

Starsze dzieci warto angażować w rozmowę, wyjaśniając im, co się dzieje i jakie będą kolejne kroki leczenia. Można na przykład powiedzieć: "Teraz założymy plasterek, żeby rana szybciej się zagoiła" albo "Twoje serce bije jak mały bębenek, posłuchajmy go razem". Jeśli dziecko musi poddać się badaniu krwi, warto uprzedzić je, jak to będzie wyglądało, mówiąc: "Najpierw poczujesz chłodny płyn na skórze, a potem lekkie ukłucie, ale to potrwa tylko chwilę". Takie podejście pomaga dziecku zrozumieć sytuację i zredukować niepokój.

Aktywne słuchanie

Słuchanie to nie tylko odbieranie informacji, ale także okazywanie zrozumienia i wsparcia. Aktywne słuchanie obejmuje kilka kluczowych technik, które mogą znacząco poprawić komunikację z dzieckiem i jego rodziną. Na przykład, gdy dziecko wyraża strach przed zastrzykiem, zamiast odpowiadać: "Nie bój się, to nic takiego", lepiej użyć techniki parafrazowania i powiedzieć: "Rozumiem, że się boisz, to może być nieprzyjemne, ale jestem tutaj, aby ci pomóc i postaram się, żeby było jak najłagodniej". Taki sposób komunikacji pokazuje dziecku, że jego emocje są ważne i że ma wsparcie.

Z kolei w rozmowie z rodzicem, który obawia się o skuteczność leczenia, warto stosować pytania otwarte, np.: "Co najbardziej Pana/Panią niepokoi w tej sytuacji?", "Czy są jakieś pytania, na które mogę odpowiedzieć?". Takie podejście pomaga rozpoznać rzeczywiste obawy rodziców i dostosować przekazywane informacje do ich potrzeb. Potakiwanie i kontakt wzrokowy również wzmacniają aktywne słuchanie – np. podczas rozmowy z rodzicem można kiwać głową, utrzymywać kontakt wzrokowy i co jakiś czas wtrącać krótkie zwroty typu: "Rozumiem", "To ważna sprawa". Drobne gesty i słowa potwierdzające zrozumienie sprawiają, że rozmówca czuje się wysłuchany.

Współpraca z rodzicami

Rodzice są głównymi opiekunami dziecka, dlatego ich zaangażowanie w proces komunikacji jest kluczowe. Należy traktować ich jako partnerów w opiece nad dzieckiem, co oznacza nie tylko dostarczanie rzetelnych informacji, ale także aktywne słuchanie ich pytań, obaw i sugestii. Na przykład, jeśli rodzic wyraża niepokój dotyczący skutków ubocznych leku, warto nie tylko podać ogólne informacje medyczne, ale również zapytać: "Czy coś konkretnego w ulotce Panią/Pana zaniepokoiło?", aby lepiej zrozumieć źródło lęku i dostosować wyjaśnienia. W sytuacjach trudnych, takich jak diagnoza przewlekłej choroby, personel medyczny powinien stosować empatyczne podejście – unikać nadmiernie technicznego języka i dawać rodzicom czas na przetworzenie informacji. Dobrym rozwiązaniem jest także proponowanie dodatkowych materiałów informacyjnych lub kontaktu z innymi specjalistami, np. psychologiem dziecięcym. Sprawna wymiana informacji pozwala na lepsze dostosowanie opieki do indywidualnych potrzeb pacjenta, np. można to osiągnąć poprzez regularne spotkania informacyjne lub wypracowanie schematu komunikacji, w którym rodzice wiedzą, do kogo mogą zwrócić się z pytaniami w razie wątpliwości.

Empatia i cierpliwość

Dzieci mogą reagować w sposób trudny do przewidzenia – płaczem, lękiem, a nawet agresją. Kluczowa jest wówczas empatia oraz cierpliwość ze strony pielęgniarek i położnych. Zrozumienie perspektywy dziecka i okazanie mu wsparcia pomaga w przezwyciężeniu trudnych emocji. W praktyce oznacza to na przykład, że jeśli dziecko zaczyna płakać podczas badania, zamiast ponaglać je słowami: "Już, już, to chwilka!", warto poświęcić chwilę na uspokojenie, mówiąc: "Rozumiem, że się boisz. Jeśli chcesz, możesz przytulić swoją maskotkę albo potrzymać mamę za rękę". W przypadku bardziej intensywnych reakcji, takich jak agresja, skuteczne może być wyznaczenie granic w spokojny sposób: "Widzę, że jesteś zdenerwowany, ale nie możemy kopać ani bić. Jeśli chcesz, możesz mocno ścisnąć piłeczkę antystresową". Dzieci, które są nadmiernie pobudzone, mogą potrzebować dodatkowego wsparcia sensorycznego, na przykład poprzez głębokie oddechy („Nadmuchajmy razem wielki balon”), liczenie do dziesięciu albo wspólne uderzanie dłońmi o kolana, co pomaga w regulacji emocji. Ważne jest także budowanie relacji opartych na zaufaniu – jeśli dziecko widzi, że personel medyczny je rozumie i nie wymusza na nim niczego na siłę, łatwiej poddaje się procedurom medycznym.

Jasne i spokojne przekazywanie informacji

Zarówno dziecko, jak i jego rodzina powinny otrzymywać jasne, konkretne i spokojnie przekazane informacje dotyczące stanu zdrowia oraz procedur medycznych. W przypadku dzieci szczególnie ważne jest używanie prostych słów i porównań do ich codziennych doświadczeń. Na przykład, zamiast mówić "Zrobimy badanie USG jamy brzusznej", można powiedzieć: "Zajrzymy do twojego brzuszka jak latarką, żeby zobaczyć, czy wszystko jest w porządku".

Podobnie w rozmowie z rodzicami należy unikać skomplikowanego języka medycznego i zamiast mówić "Obserwujemy umiarkowaną tachykardię, ale pacjent pozostaje stabilny", lepiej przekazać to w bardziej przystępny sposób: "Serduszko dziecka bije trochę szybciej niż zwykle, ale jego stan jest pod kontrolą i monitorujemy go na bieżąco". Dodatkowo warto upewnić się, czy rodzina dobrze zrozumiała przekazane informacje. Można to zrobić poprzez pytanie w stylu: "Czy to, co powiedziałam, jest dla Państwa jasne?", a w razie potrzeby podać przykład lub krótkie podsumowanie. Dzięki takiemu podejściu minimalizuje się stres i niepewność, co zwiększa poczucie bezpieczeństwa zarówno dziecka, jak i jego opiekunów.

Indywidualne podejście do pacjenta

Każde dziecko i każda rodzina są inne, dlatego warto dostosowywać sposób komunikacji do ich indywidualnych potrzeb i preferencji. Niektóre dzieci potrzebują więcej czasu na oswojenie się z nową sytuacją, inne z kolei chętnie podejmują rozmowę. Ważne jest obserwowanie zachowań dziecka i dostosowanie się do jego tempa. Na przykład, jeśli dziecko jest nieśmiałe i unika kontaktu wzrokowego, można zacząć od spokojnej rozmowy na neutralny temat, np. "Widzę, że masz na koszulce bohatera z bajki, lubisz tę bajkę?". Dzieci bardziej otwarte mogą być skłonne do współpracy, jeśli zaangażuje się je w drobne decyzje, np. "Chcesz, żebym najpierw posłuchała twojego serduszka, czy sprawdziła temperaturę?".

Rodziny również mają różne oczekiwania wobec komunikacji – niektórzy rodzice wolą dokładne, medyczne wyjaśnienia, inni potrzebują prostszych komunikatów i więcej emocjonalnego wsparcia. Jeśli rodzic wydaje się zestresowany, warto zapytać: "Czy jest coś, co mogę jeszcze wyjaśnić, żeby poczuli się Państwo pewniej?". W przypadku rodziców, którzy lubią aktywnie uczestniczyć w opiece, można zachęcać ich do prostych działań, np. "Może Pani delikatnie przytrzymać dziecko, żeby czuło się bezpieczniej podczas badania?".

Dobra komunikacja między pielęgniarką lub położną a dzieckiem i jego rodziną wymaga zaufania, empatii, jasnego przekazu oraz dostosowania sposobu rozmowy do wieku i sytuacji pacjenta. Tworzenie bezpiecznej atmosfery oraz włączanie rodziców w proces leczenia znacząco poprawia jakość opieki i wspiera dobrostan zarówno dziecka, jak i jego bliskich. Pamiętajmy, że każda interakcja z dzieckiem i jego rodziną ma znaczenie – nawet małe gesty, takie jak uśmiech, spokojny ton głosu czy okazanie cierpliwości, mogą wpłynąć na odbiór sytuacji i pomóc w jej przejściu w jak najbardziej komfortowy sposób.

Źródła:

1. Marć M. Zakres i charakter komunikowania się pielęgniarki z rodzicami dziecka hospitalizowanego. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego. Rzeszów 2005, 2, 156–160 https://www.ejcem.ur.edu.pl/system/tdf/09_z2_2005_0.pdf?file=1&id=389&type=node dostęp: 5.03.2025
2. Nowak A.  Ocena wsparcia psychicznego oraz roli pielęgniarki w komunikacji z rodzicami dzieci z wrodzonymi wadami serca po zabiegach kardiochirurgicznych. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2017; 11 (4): 153-158 https://www.termedia.pl/Ocena-wsparcia-psychicznego-oraz-roli-pielegniarki-w-komunikacji-z-rodzicami-dzieci-z-wrodzonymi-wadami-serca-po-zabiegach-kardiochirurgicznych%2C50%2C31609%2C1%2C0.html Dostęp: 5.03.2025
3. Pawlaczyk B. (red.) Pielęgniarstwo Pediatryczne. Wydawnictwo PZWL 2007. Str. 20-26