Uczeń z cukrzycą w szkole

W opiece nad dzieckiem chorym na cukrzycę typu I bierze udział zespół terapeutyczny, w skład, którego wchodzą: lekarz, pielęgniarka, dietetyk, psycholog, rodzice (opiekunowie), pielęgniarka medycyny szkolnej, nauczyciele)

Celem leczenia dzieci i młodzieży chorych na cukrzycę jest:

• umożliwienie im prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego;
• profilaktyka ostrych (śpiączka ketonowa, hipoglikemia) i przewlekłych (niewydolność nerek, utrata wzroku) powikłań choroby;
• zapewnienie dziecku i jego rodzinie prawidłowej jakości życia.

Cukrzyca dzieci i młodzieży, będąc chorobą przewlekłą dotyka wielu aspektów życia dorastających osób. Ma wpływ na sferę emocjonalną, psychiczną i społeczną. 

Młodej osobie mogą towarzyszyć takie uczucia jak np. lęk, złość, smutek, bezsilność, przerażenie, rozpacz, tęsknota czy wstyd. Może wywołać poczucie osamotnienia, winy, niezrozumienia i inności, przygnębienie i utratę nadziei, zaburzać kształtowanie się tożsamości, wpływać na obniżenie poczucia własnej wartości, utrudniać relacje z rówieśnikami. Choroba przewlekła narusza często prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka, może utrudniać edukację, ograniczając aktywność szkolną, a także relacje z rówieśnikami.^[1]

U dzieci w wieku szkolnym następuje stopniowy wzrost zrozumienia choroby oraz umiejętności samokontroli, zarzadzania własną osobą. Około 7-8 roku życie dzieci mogą̨ czynnie uczestniczyć́ w badaniach testowych krwi oraz prowadzić́ rejestrację wyników. Dzieci od 9 roku życie można stopniowo wdrażać́ w przygotowywanie i podawanie insuliny, początkowo pod nadzorem dorosłych. Należy włączyć́ monitorowanie stężenia glukozy we krwi i podawanie insuliny w otoczeniu szkolnym. Dzieci starsze (10-letnie) mogą̨ już̇ zrozumieć́ podstawowe zasady dietetyczne. Dzieci 12-letnie można edukować́ w zakresie dostosowywania dawek insuliny, 13-14-letnie należy zapoznać́ z zagrożeniami oraz podkreślać́ możliwości ich uniknięcia.^[2]

Tym ważniejsze staje się odpowiednie przygotowania środowiska szkolnego na każdym poziomie edukacji. Aby opieka nad dzieckiem w szkole przebiegała prawidłowo konieczne jest ustalenie modelu komunikacji, zasad współpracy na linii: dziecko-rodzice-szkoła.

Wskazane, aby rodzice (opiekunowie) ze swojej strony dostarczyli:

• zaświadczenie lekarskie, zawierające: rozpoznanie choroby przewlekłej, informacje dotyczące postepowania z dzieckiem i konieczności realizacji wskazanych stałych zleceń́ w czasie pobytu dziecka w szkole, informacje dotyczące rodzaju koniecznych działań́ w razie wystąpienia nasilenia objawów choroby, ewentualne ograniczenia i zalecenia dotyczące udziału dziecka w zajęciach. 
• przekazanie informacji na temat sposobu odżywiania dziecka (liczba planowanych posiłków w szkole, godzina ich spożycia; czy dziecko przynosi posiłki z domu lub czy zaopatruje się w stołówce szkolnej, czy do każdego posiłku musi być podana insulina)
• informacja na temat częstotliwości pomiaru poziomu glukozy we krwi 
• Indywidulane, swoiste objawy hipo- i hiperglikemii
• Informacja na temat zalecanych wartości glikemii: przed posiłkiem oraz przed i w trakcie wysiłku fizycznego. 
• dostarczenie szkole wyposażenia i akcesoriów (gleukometr, pen, glukagon, odpowiednie napoje, środki stosowane w przypadku hipoglikemii itp.).
• udzielenie informacji na temat innych chorób współistniejących
• przekazanie numerów telefonów kontaktowych do siebie (rodziców, opiekunów), lekarza diabetologa, pielęgniarki POZ i/lub pielęgniarki diabetologicznej

Wskazane działania szkoły to:

• zorganizowanie szkoleń dla nauczycieli na temat cukrzycy (mogą być przygotowywane i prowadzone przez pielęgniarkę środowiska nauczania i wychowania – przykładowe zagadnienie to: istota cukrzycy typu 1, prawidłowe wartości glukozy we krwi, objawy hipo- i hiperglikemii, postępowanie w przypadku objawów hipo- i hiperglikemii, dieta cukrzycowa, udzielanie pierwszej pomocy w przypadku hipo- lub hiperglikemii, instrukcja i pokaz pomiaru glikemii za  pomocą glukometru, instrukcja i pokaz podania insuliny za pomocą pena, instrukcja i pokaz obsługi pompy insulinowej)
• zaznajomienie uczniów z problematyką cukrzycy – np. jeśli wiek pozwala sam uczeń z cukrzycą może przygotować „szkolenie” dla klasy
• zapewnienie warunków do badania poziomu glikemii, podania insuliny/kontroli pompy insulinowej – gabinet pielęgniarki medycyny szkolnej
• objecie ucznia opieka pedagogiczno-psychologiczną
• zapewnienie bezpieczeństwa, zapobiegania działaniom dyskryminującym
• pomoc w zaadoptowaniu się w środowisku szkolnym
• rozwijanie zainteresowań dziecka

Dziecko z cukrzycą musi mieć zapewnione w szkole:

• możliwość pomiaru poziomu glikemii
• możliwość́ podania insuliny w formie iniekcji czy zmiany zestawu infuzyjnego w przypadku leczenia osobistą pompą insulinową - w warunkach zapewniających bezpieczeństwo i dyskrecję - np. gabinet pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania
• możliwość́ spożycia posiłku, jeśli istnieje taka potrzeba – nawet w trakcie trwania lekcji, 
• umożliwienie spożycia śniadania, obiadu o określonej godzinie i w takim czasie, aby ten posiłek dokończyć́, bez względu na koniec przerwy
• możliwość spożycia dodatkowego posiłku, jeśli zaistnieje taka potrzeba - niedocukrzenie
• nieograniczonego dostępu do wody i łazienki
• uczestniczenie we wszystkich aktywnościach (lekcje w-f, zajęcia pozalekcyjne, konkursy, wycieczki etc.)
• kontakt z rodzicami

W 2019 roku weszła w życie Ustawa o opiece zdrowotnej nad uczniami. Nowe przepisy określiły m.in. zasady opieki w szkole nad uczniami przewlekle chorymi. W ramach ustawy pielęgniarce środowiska nauczania i wychowania przypadła rola osoby integrującej działania osób sprawujących opiekę zdrowotną nad uczniami.  W celu zapewnienia właściwej opieki nad uczniami przewlekle chorymi w szkole pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania albo higienistka szkolna współpracuje z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej, rodzicami, pełnoletnimi uczniami oraz dyrektorem i pracownikami szkoły.  Współpraca, obejmuje wspólne określenie sposobu opieki nad uczniem dostosowanego do stanu zdrowia ucznia w sytuacji konieczności podawania leków oraz wykonywania innych czynności podczas pobytu ucznia w szkole.

Bibliografia:

1. Urbańska - Kosińska M., Marcinkowski J. Edukacja nauczycieli uczących dziecko z cukrzycą typu 1 jako profilaktyka powikłań u tych dzieci. Problemy Higieny i Epidemiologii 2006; 87(3) 160-165 dostęp: http://www.phie.pl/pdf/phe-2006/phe-2006-3-160.pdf
2. Kobos E., Pietrzak M., Sienkiewicz Z. Edukacja terapeutyczna w cukrzycy typu 1 u dzieci, Nowa Pediatria 1/2014, dostęp: http://www.nowapediatria.pl/wp-content/uploads/2014/10/np_2014_018-026.pdf 
3. Sochocka L, Ledwoń E, Rak S, Szwamel K. Samoocena wiedzy nauczycieli w zakresie przygotowania do sprawowania opieki nad dzieckiem z cukrzycą typu 1 w szkole. Piel Zdr Publ. 2019;9(3):183–190. doi:10.17219/pzp/96327 
4. Ustawa z dnia 12 kwietna 2019 r. o opiece zdrowotnej nad uczniami - https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190001078 
5. Pawlaczyk B. Pielęgniarstwo Pediatryczne. PZWL