Dziecko nadpobudliwe

Wróć do listy Data:
mgr Magdalena Sawicka

Czasem trudno jest określić, czy dziecko jest zbuntowane i niegrzeczne, czy już nadpobudliwe, czy to ADHD. Gdzie przebiega granica?


Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (attention deficit hyperactivity disorder – ADHD) jest uważany za najlepiej opisane schorzenie dzieci i młodzieży. Objawy ADHD najczęściej pojawiają się w wieku 6-9 (klasyfikacja DSM-V podwyższyła wiek pierwszej manifestacji ADHD do 12 lat) lat i związane są z rozpoczęciem szkolnej edukacji, która wymusza pewien rygor i podporządkowanie się. W przypadku ADHD nie możemy mówić o „początku” objawów, gdyż diagnozowanie ADHD odbywa się w momencie, kiedy zaczynają pojawiać się pierwsze problemy szkolne, zgłaszane przez dyrekcję szkoły, wychowawcę i nauczycieli, a rodzice dziecka zaczynają szukać pomocy.

ADHD jest zaburzeniem neurorozwojowym o nieznanej jeszcze etiologii. W badaniach często jednak wskazuje się na istnienie dziedziczności w pojawianiu się ADHD w rodzinie. Można zatem mówić o pewnym podłożu genetycznym ADHD. Czynniki genetyczne mają wpływ na przekazywanie specyficznej neurobiologicznej pracy mózgu. Główną rolę w przekazywaniu informacji, pobudzeń w układzie nerwowym odgrywają neuroprzekaźniki. Przyjmuje się, że w przypadku ADHD praca neuroprzekaźników zostaje zaburzona lub/i spowolniona. Ten specyficzny, inny tryb pracy mózgu powoduje trudności w koncentracji i w skupieniu się. 

Klasyczny zespół nadpobudliwości psychoruchowej charakteryzują trzy grupy objawów:

  • nadmierna ruchliwość – dziecko z trudnością pozostaje w jednym miejscu, dużo biega, wspina się na meble, skacze. Temu zachowaniu towarzyszy gadatliwość i buntowniczość i nieposłuszeństwo.
  • nadmierna impulsywność – dziecko musi zrobić natychmiast coś co właśnie przychodzi mu do głowy, trudność sprawia im wykonanie zadania długoterminowego i złożonego, ma kłopoty ze współpracą w grupie lub w czasie gier zespołowych, gdzie są określone reguły i zasady. Dziecko łatwo wpada w złość, wybucha agresją. Impulsywnie może niszczyć rzeczy i przedmioty, co wzbudza w otoczeniu, rówieśnikach, dorosłych strach i lęk. 
  • problemy z koncentracją, które uniemożliwiają skupienie się na jednej czynności

Powyższa grupa trzech objawów może dotyczyć dziecka w każdym wieku i nie musi być ono od razu diagnozowane jako dziecko z ADHD. Wiele dzieci na różnych etapach rozwoju psychoruchowego wykazuje powyższe objawy, bywają dzieci nadmiernie ruchliwe, nadmiernie gadatliwe czy nadmiernie impulsywne. Lecz istotą zaburzenia ADHD jest fakt, że intensywność powyższych objawów jest niewspółmierna do wieku i poziomu rozwoju dziecka oraz że zaczyna przeszkadzać dziecku, zaburza jego funkcjonowanie w domu, w grupie rówieśniczej, staje się źródłem frustracji, niekorzystnie wpływa na naukę i pokonywanie kolejnych stopni edukacji. 

ADHD częściej występuje u chłopców niż u dziewczynek. U dziewczynek ADHD ma inny obraz i jest trudniejsze do zdiagnozowania. W przeciwieństwie do chłopców, u dziewcząt częściej dominują zaburzenia koncentracji, pojawiają się trudności z wykonywaniem zadań, uwaga łatwo ulega rozproszeniu i rozkojarzeniu. Dziewczynka zaczyna wiele zadań, lecz ich nie kończy, szybko się nudzi, ma problemy z czytaniem oraz rozumieniem tekstu, jest przy tym gadatliwa.

Wśród nastolatek z ADHD kontakty społeczne są utrudniane przez zapominalstwo, przegapianie spotkań z przyjaciółmi, widoczny brak zainteresowania tym, co mają do powiedzenia ich przyjaciele oraz przez nadmierne skupienie na sobie, co utrudnia utrzymywanie przyjaźni. W dalszych etapach u dziewcząt z nieleczonym ADHD mogą pojawić się kolejne zaburzenia, wynikające z niskiej samooceny. Są to: zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia), kompulsywne stosunki seksualne czy zaburzenia depresyjne.

Sposoby leczenia ADHD i na co zwrócić uwagę w postępowaniu z dzieckiem z ADHD:

  • psychoedukacja – pierwszym działaniem jest tutaj edukacja rodziców, opiekunów na temat samej istoty ADHD, objawów, przebiegu, rokowania. Dostarczenie wiedzy rodzinie ma na celu pomoc w poradzeniu sobie z poczuciem winy 
  • nauka rodziców, nauczycieli strategii radzenia sobie z objawami ADHD u dziecka 
  • indywidualna praca z dzieckiem - określenie spójnych zasad postępowania (dom, szkoła), wskazywanie i zauważanie pozytywnych zachowań u dziecka, ograniczenie liczby bodźców, przekazywanie treści w sposób krótki i jasny. W komunikacji z dzieckiem ważne jest utrzymanie nieosądzającego sposobu rozmawiania oraz zachęcanie dziecka do szczerości i otwartości. 
  • wsparcie psychologiczno-pedagogiczne w szkole – założeniem jest, aby dziecko osiągało te same cele, co jego rówieśnicy, lecz przy większej pomocy i wsparciu pedagogów i nauczycieli oraz że kluczowym problemem dziecka jest utrzymanie uwagi, motywacji, a nie brak wiedzy. 
  • ćwiczenia i treningi skierowane na specyficzne trudności związane z opanowywaniem umiejętności szkolnych, zaburzeniami koordynacji ruchowej, poznawaniem sposobów radzenia sobie z nadpobudliwością̨, związanych z kształtowaniem świadomości własnego ciała, relaksacją, ćwiczeniami oddechowymi (np. integracja sensoryczna, metoda Weroniki Sherborn, metoda Dennisona). 
  • leczenie farmakologiczne jest leczeniem objawowym. Lekiem stosowanym w pierwszej kolejności jest metylofenidat – lek, psychostymulujący, którego działanie polega na poprawieniu koncentracji.

Przede wszystkim nie należy sądzić, że zachowanie się dziecka z ADHD jest wynikiem jego złośliwości, złych intencji czy prowokacji. Nie można więc karać za objawy ADHD.[1] 

U około 70% dzieci ADHD utrzymuje się w okresie dojrzewania, u 5-10 % również w okresie dorosłości. Niezdiagnozowane i nieleczone ADHD może prowadzić do zaburzeń w sferze poznawczej, emocjonalnej i społecznej. Dziecko uczy się poniżej swoich możliwości intelektualnych i ma opinię „łobuza”. Ta etykieta może wiązać się z trudnościami w kontaktach społecznych tak ważnych w okresie dojrzewania. Z czasem osoba z nieleczonym ADHD, przy zachowanej triadzie objawów (impulsywność, ruchliwość, brak koncentracji), może popadać w konwikty z prawem lub sięgać po środki zmieniające świadomość (alkohol, narkotyki, dopalacze, leki, inne psychostymulanty). W życiu dorosłym mogą również pojawić się zaburzenia kompulsywne (np. objadanie się), czy autodestrukcyjne (próby samobójcze).

Bibliografia:

  1. Miernik-Jaeschke M., Namysłowska I. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Medycyna Praktyczna 2016. Dostęp: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/psychiatria/78868,zespol-nadpobudliwosci-psychoruchowej-adhd
  2. Deklaracja dotyczące ADHD u dziewcząt i kobiet dostęp: https://adhd-women.eu/blog/2022-deklaracja-dotyczaca-adhd-u-dziewczat-i-kobiet/
  3. Kowalczyk T. ADHD: niewidzialna choroba. Psychiatria Spersonalizowana 2022; 1(1): 25-31. Dostęp: https://www.termedia.pl/ADHD-niewidzialna-choroba,169,47198,1,0.html
  4. Szada-Borzyszkowska J. Dziecko z ADHD wyzwaniem dla dzieci i rodziców. https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/3286/1/Jolanta%20Szada-Borzyszkowska_Dziecko%20z%20ADHD%20wyzwaniem%20dla%20nauczycieli%20i%20rodziców.pdf
  5. Januszewska E. Januszewski A. Nadpobudliwość psychoruchowa — kryteria diagnostyczne, przebieg i trudności na różnych etapach rozwoju. Dostęp: https://czasopisma.ignatianum.edu.pl/rfi/article/view/700/798


[1] Szada-Borzyszkowska J. Dziecko z ADHD wyzwaniem dla dzieci i rodziców. https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/3286/1/Jolanta%20Szada-Borzyszkowska_Dziecko%20z%20ADHD%20wyzwaniem%20dla%20nauczycieli%20i%20rodziców.pdf str 629

Wróć do listy Przejdź dalej