Pielęgnacja skóry noworodka i niemowlęcia

Skóra zmienia się wraz ze wzrostem i rozwojem noworodka. Początkowo naskórek nie jest przyczepiony (przyrośnięty) do skóry właściwej i to powoduje częste pojawianie się pęcherzy. Również pH skóry zmienia się z kwaśnego na zasadowy.^[1] W chwili urodzenia skórę chroni maź płodowa o pH 6,7–7,4, zawierająca elementy tłuszczowe, co powoduje, że wyglądem przypomina wosk. Zabezpiecza ona płód przed maceracją wodami płodowymi, ułatwia przejście przez kanał rodny, utrzymuje prawidłową wilgotność skóry i chroni przed czynnikami infekcyjnymi.^[2] 

W momencie narodzin całkowicie wykształcone są gruczoły łojowe oraz mieszki włosowe. Najwięcej gruczołów łojowych znajduje się na nosie, czole i policzkach – z tego powodu miejsca te są bardziej narażone na pojawianie się zmian skórnych. Jeśli chodzi o owłosienie noworodka, to jest ono skąpe. Początkowe, najczęściej cienkie i jasne włosy wypadają lub wycierają się po 2-3 mies. Na ich miejsce wyrastają włosy grubsze i ciemniejsze. 

Przydatne wskazówki w pielęgnacji skóry noworodka i niemowlęcia:

• pierwszą kąpiel noworodka można wykonywać po ustabilizowaniu się ciepłoty ciała, około 6-8 godzin po urodzeniu. Ważne, aby do kąpieli używać łagodnego, nieperfumowanego mydła w płynie o neutralnym pH. Wskazane jest używanie mydła co drugi dzień, gdyż jego częste stosowanie powoduje wysuszenie i podrażnienie skóry
• noworodka kąpiemy w temperaturze 35-37 stopni C
• ważne, aby w czasie kąpieli noworodka temperatura otoczenia wynosiła 22-24 stopnie C
• po kąpieli ciało noworodka osuszamy, szczególnie okolice fałdów skórnych i zakładamy pieluchę z wycięciem (zakładką) na kikut pępowinowy. Noworodka ubieramy w koszulkę, kaftanik, czapeczkę, skarpetki i zawijamy w koc
• u noworodków wykonuje się toaletę oczu jałowymi gazikami nasączonymi roztworem Aqua (może być przegotowana woda lub sól fizjologiczna) gaziki przesuwamy od zewnątrz do wewnątrz kącika oka
• ważna jest obserwacja kikuta pępowiny i jego okolicy – pod katem zakażenia. Kikut pępowiny wysycha samoistnie i odpada po około 10 dniach. Nie ma potrzeby, aby na kikut pępowiny zakładać opatrunek. Wysychanie i oddzielanie się kikuta pępowiny następuje szybciej, kiedy okolice pępka i kikuta mają dostęp do powietrza. Sam kikut pępowiny można przemyć 70% alkoholem przy każdej zmianie pieluchy. Można również stosować niealkoholowe roztwory dezynfekcyjne, takie jak chlorheksydyna, woda utleniona czy wodny roztwór jodopowidonu. Powinny one być stosowane na ograniczone powierzchnie skóry, zwłaszcza u wcześniaków.
• ważne jest zwrócenie uwagi do pierwszych dni życia dziecka na odpowiednią pielęgnację pośladków i okolicy pieluszkowej.  Należy unikać pozostawiania noworodka, niemowlęcia w pieluszce przez kilka (np. 5-6 godzin). Pieluszki powinny być zmieniane często, pośladki myte ciepłą wodą lub łagodnymi chusteczkami pielęgnacyjnymi (niektóre z chusteczek zawierają wodę z dodatkiem emolientów, wyciągów z rumianku, aloesu czy pantenol – warto zwrócić uwagę na uwagi producentów. Również należy zwrócić uwagę na dokładne osuszenie skóry, zwłaszcza jej fałdów (okolice ud, brzucha), co może zminimalizować otarcia czy odparzenia. Wskazane jest częste wietrzenie pośladków.
• w przypadku wystąpienia podrażnień skóry pośladków, pachwin stosuje się preparaty w zależności od stopnia stanu zapalnego. Przykładowo pudry, zasypki zawierają skrobię lub talk, które pochłaniają wilgoć i zmniejszają powstawanie otarć i odparzeń. Przy bardziej podrażnione skórze (większe zaczerwienienie) można zastosować kremy z dodatkiem tlenku cynku, alantoiny, lanoliny czy pantenolu, mające właściwości antybakteryjne, wysuszające czy natłuszczające.
• zasadą jest niełączenie oliwki z zasypkami czy pudrem – może to prowadzić do powstania grudek i podrażnienia skóry
• od 2 roku życia zaleca się stosowanie szamponów do włosów – warto zwrócić uwagę by pH szamponu było zbliżone do pH łez. 
• ciemieniucha – jest specyficzną zmianą w obrębie skóry owłosionej skóry głowy, która może pojawić się w 2-3 miesiącu. Zmiany pojawiają się w okolicy ciemiączka i za uszami. Ciemieniucha ma postać małych, tłustych, żółtawych, łuszczących się płatków skóry. Zmiany ustępują najczęściej samoistnie – wystarczy wyczesywanie miękką szczotką do włosów lub miękkim grzebieniem oraz stosowanie preparatów zmiękczających łuskę (oliwka, parafina). Zasadą jest, aby nie usuwać łusek z głowy bez ich wcześniejszego rozmiękczenia lub nie zdrapywać zmian (istnieje ryzyko zakażenia skóry). Ważne jest unikanie przegrzewania dziecka, gdyż nasila ono powstawanie kolejnych łusek ciemieniuchy.
• po kąpieli niemowlęcia (wcześniej noworodka), w przypadku występowania objawów suchości skóry, wskazane jest użycie preparatów nawilżająco-natłuszczających. Wykorzystuje się w nich surowce śluzowe, tj. liście aloesu, nasiona kozieradki, owoce i nasiona pigwy, liście podbiału czy malwy, nasiona lnu, ziele ogórecznika oraz algi morskie. Coraz częściej stosuje się ekstrakty roślinne o działaniu przeciwzapalnym, np. korzeń lukrecji, ziele świetlika, liście babki, ziele krwawnika, kwiat nagietka i rumianku. Zaleca się preparaty nawilżające typu mleczka czy oliwki, które mogą służyć również do usuwania zanieczyszczeń z powierzchni skóry. Kremy i lotiony zwykle są wzbogacone o tlenek cynku, wyciągi z rumianku i aloesu, pantenol, glicerynę, witaminę E, wazelinę i olejek migdałowy.^[3]
• w przypadku niemowląt z atopowym zapaleniem skóry (AZS) wskazane są kąpiele z dodatkiem emolientów. W literaturze sugeruje się również stosowanie kąpieli z nadmanganianem potasu (w rozcieńczeniu 1:10 000) w stanach zaostrzenia schorzenia. Wspomniane już emolienty są rekomendowanym środkiem leczniczym zarówno w okresach remisji, jak i nasilenia stanu zapalnego w przebiegu AZS. 

Emolienty są dostępne w postaci lotionów, kremów, maści, olejków i emulsji. Wykazują one działanie natłuszczające, okluzyjne, nawilżające, higroskopijne, a ponadto przeciwświądowe i przeciwzapalne. Emolienty zawierają w składzie tłuszcze zwierzęce i roślinne (olej ze słodkich migdałów, nasion wiesiołka, ogórecznika, czarnej porzeczki, lnu, konopi, słonecznika, soi, olej z zarodków pszenicznych i kukurydzy), niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (linolowy, linolenowy, arachidonowy), węglowodory mineralne (olej parafinowy i wazelinowy), witaminy, fosfolipidy oraz fitosterole. Efekt ich działania jest zauważalny po ok. 0,5–1 godz. i utrzymuje się przez 4–6 godz. Zaleca się ich stosowanie 4 razy dziennie.

Ze względu na większą wrażliwość i skłonność do podrażnień skóry niemowląt i noworodków ważne jest odpowiednie dobranie preparatu kosmetycznego. Od lat przyjmuje się zasadę, że preparaty kosmetyczne przeznaczone dla dzieci muszą spełniać określone wymagania mikrobiologiczne oraz wskazane jest, aby miały różne atesty czy rekomendacje np. Instytutu Matki i Dziecka, Państwowego Zakładu Higieny czy Centrum Zdrowia Dziecka. Jeśli chodzi o wymagania mikrobiologiczne to wskazane jest, aby kosmetyki przeznaczone dla noworodków, niemowląt i później dzieci młodszych były pozbawione składników mogących wywołać alergie, aby były bezzapachowe i nie zawierały barwników.

Bibliografia:

1. Kmieć M., Urysiak-Czubatka I., Broniarczyk-Dyła G. Pielęgnacja skóry dzieci. Postępy Dermatologii i Alergologii 2010; XXVII, 1: 40–44. 
2. Czarnecka-Operacz M., Gollnick H. Trudności diagnostyczne w leczeniu zmian skórnych u dzieci. Lekarz POZ 3/2018 vol.4
3. Pawlaczyk B. Pielęgniarstwo pediatryczne. PZWL 2007. Str 76.