Ostre niedokrwienie kończyn górnych - jak rozpoznać objawy i jakie kroki podjąć w opiece pielęgniarskiej

Wróć do listy Data:
mgr Magdalena Sawicka

Miażdżyca, choroba przewlekła o podstępnym przebiegu, często kojarzona z niedokrwieniem serca czy kończyn dolnych, może również prowadzić do groźnych powikłań w obrębie kończyn górnych. Ostre niedokrwienie kończyny górnej, będące skutkiem zaawansowanej miażdżycy, to stan wymagający pilnej interwencji medycznej, którego objawy mogą rozwijać się gwałtownie, prowadząc do bólu, zaburzeń czucia, a nawet martwicy tkanek. Choć to stosunkowo rzadsza manifestacja choroby miażdżycowej, jej konsekwencje mogą być równie dramatyczne, dlatego kluczowe jest szybkie rozpoznanie i podjęcie odpowiednich działań. Jakie są przyczyny tego stanu, jak przebiega diagnostyka oraz jakie metody leczenia oferuje medycyna? I jaką rolę pełnią pielęgniarki w opiece nad pacjentem z ostrym niedokrwieniem kończyn górnych? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w dalszej części artykułu.


Ostre niedokrwienie kończyny górnej jest wynikiem nagłego ograniczenia przepływu krwi w tętnicach dostarczających krew do ręki. Może być spowodowane zamknięciem naczynia krwionośnego przez skrzeplinę, zator, skurcz naczyń lub uraz mechaniczny. W konsekwencji tkanki pozbawione tlenu i substancji odżywczych zaczynają ulegać niedotlenieniu, co prowadzi do ich uszkodzenia. W ciągu kilku godzin może dojść do nieodwracalnych zmian martwiczych, dlatego czas odgrywa kluczową rolę w procesie terapeutycznym.

Przyczyny ostrego niedokrwienia kończyn górnych

Do najczęstszych przyczyn ostrego niedokrwienia kończyn górnych należą:

  • zatory tętnicze – najczęściej pochodzenia sercowego (np. w wyniku migotania przedsionków, zawału serca lub infekcyjnego zapalenia wsierdzia). Mogą one również pochodzić z tętniaków aorty lub dużych tętnic, w których oderwany fragment blaszki miażdżycowej powoduje nagłe zamknięcie naczynia
  • zakrzepica tętnicza – często na podłożu zaawansowanej miażdżycy. Zmiany miażdżycowe prowadzą do zwężenia światła tętnic, co sprzyja tworzeniu zakrzepó
  • urazy mechaniczne – np. ucisk na tętnice przez zewnętrzny przedmiot (opaski uciskowe, długotrwałe unieruchomienie) lub w wyniku urazów chirurgicznych, takich jak powikłania po procedurach inwazyjnych
  • rozwarstwienie tętnicy – rzadziej występująca przyczyna, ale o poważnych konsekwencjach. Może być wynikiem urazu tętnicy, nadciśnienia tętniczego lub zespołów genetycznych, takich jak zespół Marfana
  • skurcz naczyń – np. w wyniku chorób autoimmunologicznych (twardzina układowa, toczeń rumieniowaty układowy), zespołu Reynauda, a także jako reakcja na niektóre leki lub substancje chemiczne, w tym nikotynę.

Objawy

Objawy ostrego niedokrwienia kończyn górnych zależą od stopnia i lokalizacji zablokowania przepływu krwi, jednak klasycznie opisuje się je za pomocą sześciu "P":

  • pain (ból) - nagły, intensywny ból w kończynie, często nasilający się podczas ruchu lub w odpowiedzi na ucisk
  • pallor (bladość) – bladość lub marmurkowaty wygląd skóry, wynikające z ograniczenia dopływu krwi
  • pulselessness (brak tętna) – tętno w dotkniętej kończynie jest niewyczuwalne lub znacznie osłabione w obwodowych tętnicach
  • paresthesia (parestezje) – drętwienie, mrowienie lub uczucie „pieczenia”, wskazujące na niedokrwienie nerwów obwodowych
  • paralysis (paraliż) – osłabienie siły mięśniowej, trudność w poruszaniu ręką, a w zaawansowanych przypadkach całkowita niemożność wykonania ruchów dowolnych
  • perishing with cold (przejmujące zimno) - kończyna dotknięta niedokrwieniem staje się wyraźnie chłodniejsza niż reszta ciała. Wynika to z ograniczenia przepływu krwi. Pacjenci mogą zgłaszać uczucie „zamrożenia” lub odrętwienia kończyny.

Pierwsze objawy odczuwane przez pacjenta, to zazwyczaj silny ból kończyny górnej, który nasila się wraz z upływem czasu. Po około 2 godzinach od początku niedokrwienia pojawia się uczucie zziębnięcia, mrowienia i drętwienia kończyny. Średnio po 6 godzinach następuje zniesienie czucia, a po kolejnych 2 godzinach dochodzi do porażenia mięśni. Od tego momentu mówimy o ciężkim niedokrwieniu, które wiąże się z większym ryzykiem amputacji. Długo utrzymujące się niedokrwienie kończyny prowadzi do rozległej martwicy tkanek. W tej fazie pacjent może już nie odczuwać bólu, a kończyna jest sina, często pokryta wybroczynami. 

Leczenie ostrego niedokrwienia kończyn górnych

Leczenie ostrego niedokrwienia kończyn górnych zależy od przyczyny i stopnia zaawansowania stanu. Główne opcje terapeutyczne obejmują:

  • trombolizę farmakologiczną – stosowaną w przypadku zatorów lub zakrzepów. Procedura ta polega na podaniu leków trombolitycznych, takich jak np. alteplaza, które rozpuszczają istniejące skrzepliny i przywracają przepływ krwi w zajętym naczyniu
  • chirurgiczne usunięcie zatoru lub zakrzepu – np. trombektomia lub embolektomia. Zabiegi te są szczególnie skuteczne w przypadkach, gdy skrzeplina znajduje się w dużych naczyniach i możliwe jest jej mechaniczne usunięcie
  • angioplastykę balonową – w celu udrożnienia naczynia. W tej procedurze wprowadza się balon do zwężonego segmentu naczynia, a następnie rozpręża go, co pozwala na przywrócenie przepływu krwi. W wielu przypadkach angioplastyka jest wspierana implantacją stentu.
  • amputację – jako ostateczność, gdy doszło do martwicy tkanek. Amputacja może być konieczna w sytuacjach, gdy proces martwiczy zagraża zdrowiu pacjenta lub istnieje ryzyko rozwoju sepsy.
  • farmakoterapię wspomagającą – leki przeciwzakrzepowe (np. heparyna) stosowane są w celu zapobiegania dalszemu tworzeniu się skrzeplin. Leki przeciwbólowe łagodzą ból związany z niedokrwieniem, a leki poprawiające mikrokrążenie wspierają regenerację tkanek poprzez zwiększenie dopływu krwi do obszarów dotkniętych niedokrwieniem.

Postępowanie pielęgniarskie

Na co zwrócić uwagę w postępowaniu pielęgniarskim? 

Pielęgniarki odgrywają kluczową rolę w opiece nad pacjentami z ostrym niedokrwieniem kończyn górnych. Ich zadania obejmują:

  • ocena stanu pacjenta - regularna ocena stanu kończyny pod kątem objawów postępującego niedokrwienia, takich jak: ból, temperatura, kolor, wilgotność zmiana zabarwienia skóry (bladość, sinica, marmurkowatość) i obecność zmian skórnych, objawy parestezji (drętwienie, mrowienie) lub utraty czucia w kończynie, regularna kontrola obecności lub braku tętna na tętnicy promieniowej, łokciowej i ramiennej
  • monitorowanie parametrów życiowych, w tym ciśnienia krwi, saturacji, częstotliwości akcji serca i oddechów, dokumentowanie wszelkich zmian w stanie pacjenta
  • utrzymanie kończyny w pozycji uniesionej, jeśli jest to zalecane lub w pozycji neutralnej w celu poprawy przepływu krwi i zapobiegania dalszemu obrzękowi, dbanie o odpowiednie ułożenie kończyny, aby nie wywierać dodatkowego nacisku na naczynia krwionośne
  • ochrona skóry - stosowanie miękkich podkładek lub opatrunków w miejscach narażonych na ucisk.
  • unikanie narażenia kończyny na dodatkowe zimno i wychłodzenie 
  • unikanie manipulacji kończyną - każdy ruch może pogorszyć ukrwienie lub spowodować uraz, a przede wszystkim zwiększyć ból pacjenta
  • działania interwencyjne - przygotowanie pacjenta do zabiegów diagnostycznych, takich jak USG Doppler, angiografia czy zabiegi interwencyjne
  • zapewnienie dostępu dożylnego - monitorowanie miejsca wkłucia
  • podawanie leków zgodnie z zaleceniami lekarskimi, w tym przeciwzakrzepowych, przeciwbólowych i trombolitycznych – obserwacja i monitorowanie stanu pacjenta w trakcie podania leków, prowadzenie dokumentacji medycznej 
  • regularne zmiany pozycji pacjenta, aby zapobiec odleżynom i powikłaniom związanym z unieruchomieniem
  • zastosowanie technik aseptycznych podczas opatrunków 
  • informowanie i edukowanie pacjenta o znaczeniu przestrzegania zaleceń dotyczących przyjmowania leków, konieczności dalszego leczenia u pozostawania pod opieką angiologa
  • wsparcie psychologiczne - pomoc pacjentowi w radzeniu sobie z lękiem i stresem związanym z nagłą chorobą i ewentualnymi konsekwencjami, takimi jak utrata funkcji ręki, organizowanie kontaktu z psychologiem lub grupą wsparcia, jeśli pacjent wymaga dodatkowej pomocy w adaptacji do sytuacji
  • wspieranie rodziny pacjenta w zrozumieniu stanu zdrowia i procesu leczenia, co pozwala na lepsze zaangażowanie w opiekę
  • współpraca z zespołem rehabilitacyjnym w celu przywrócenia sprawności kończyny, obejmująca ćwiczenia wzmacniające i poprawiające zakres ruchu
  • udział w planowaniu długoterminowej opieki nad pacjentem, szczególnie w przypadku poważnych powikłań
  • wspieranie pacjenta w odzyskiwaniu niezależności i powrocie do codziennych aktywności.



Źródła:

  1. Ludwikowska K. Ostre niedokrwienie kończyny górnej. Medycyna Praktyczna 2017. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-ukladu-krazenia/choroby/165419,ostre-niedokrwienie-konczyny-gornej dostęp: 10.12.2024
  2. Durakiewicz M. Teresiński T. Ostre niedokrwienie kończyn w przebiegu zatoru lub zakrzepicy tętnic. 
  3. Medycyna Rodzinna 3-4/2001, s. 114-120. https://www.czytelniamedyczna.pl/686,ostre-niedokrwienie-koczyn-w-przebiegu-zatoru-lub-zakrzepicy-ttnic.html dostęp: 10.12.2024


Wróć do listy Przejdź dalej