28 lipca - Światowy Dzień Wirusowego Zapalenia Wątroby (WZW)

W 2016 roku w trakcie światowego zgromadzenia WHO państwa członkowskie, w tym Polska, przyjęły „Globalną strategię sektora zdrowia WHO dotyczącą wirusowego zapalenia wątroby”. Globalna strategia WHO dla sektora zdrowia wyznacza działania i cele mające na celu wyeliminowanie wirusowego zapalenia wątroby do 2030 r. poprzez zmniejszenie liczby nowych infekcji i zgonów do pół miliona na całym świecie – co stanowi redukcję odpowiednio o 90% i 65%. Od 2016 roku strategia ta jest systematycznie aktualizowana i publikowana na stronach WHO. Ostatnia aktualizacja strategii miała miejsce w marcu 2024, w Kioto (Japonia), w trakcie konferencji poświęconej badaniom nad chorobami wątroby. W aktualizacji WHO identyfikuje zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B jako główny problem zdrowia publicznego oraz przyczynę przewlekłych chorób wątroby. Według WHO, na świecie ponad 250 milionów ludzi żyje z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu B. Jak dotąd poczyniono postępy w wyeliminowaniu przenoszenia wirusa zapalenie wątroby typu B z matki na dziecko. Pomogło w tym wprowadzenie powszechnych szczepień niemowląt przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Jednakże wszczepialność niemowląt jest różna w zależności od kontynentu, najmniejsza w regionie afrykańskim (wynosi mniej niż 20%).

Kilka słów o wirusowym zapaleniu wątroby i typach wirusa

Wirusowe zapalenia wątroby to grupa chorób wątroby, w których przebiegu dochodzi do powstania zmian zapalno-martwiczych wątroby, które z kolei prowadzą do uszkodzenia narządu. Choroby są wywoływane przez różne typy wirusa. Wyróżnia się sześć różnych typów wirusów zapalenia wątroby, które powodują różne postacie i objawy choroby, a wśród nich:

• wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A, HAV), często nazywane żółtaczką pokarmową,
• wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B, HBV), które określa się mianem żółtaczki wszczepiennej,
• wirusowe zapalenie wątroby typu C (WZW C, HCV), inaczej żółtaczka typu C,
• wirusowe zapalenie wątroby typu D (WZW D), które powoduje wirus HDV,
• wirusowe zapalenie wątroby typu E (WZW E), powodowane przez wirusa HEV,
• wirusowe zapalenie wątroby typu G (WZW G), wywoływane przez wirusa HGV.

Klinicznie wyróżniany ostre i przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby.  Ostre wirusowe zapalenie wątroby cechują szybko rozwijające się zmiany martwicze i zapalne w wątrobie, wywoływane przez wirusy. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby jest przetrwałym, trwającym ponad 6 miesięcy zakażeniem, które rozwija się, kiedy ostre zapalenie wątroby nie ustąpi całkowicie – chodzi o zakażenie wirusami zapalenia wątroby typu B (HBV), typu D (HDV) lub typu C (HCV). Wszystkie przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby zagrażają powstaniem marskości wątroby i rozwojem raka wątrobowokomórkowego.

W Polsce najczęściej występują zakażenia HAV, HBV i HCV, natomiast zakażenia HEV i HDV są bardzo rzadkie. Wirusowe zapalenia wątroby mogą także wywoływać wirusy z rodziny Herpesviridae: cytomegalowirus (CMV), wirus Epsteina i Barr (EBV) i inne. 

Jak dochodzi do zakażenia wirusem zapalenia wątroby

Droga zakażenia wirusem zapalenia wątroby jest różna i zależy od rodzaju wirusa. Do zakażenia wirusem HAV, HDV i HEV dochodzi przez:

• spożycie skażonej żywności (warzywa, owoce, owoce morza niepoddane skutecznej obróbce termicznej),
• spożywanie skażonej wody,
• bezpośredni kontakt z osobą zakażoną (np. przeniesienie wirusa poprzez nie umyte po wyjściu z toalety ręce).

HAV i HEV przenoszą się drogą pokarmową, dlatego nazywane są „chorobami brudnych rąk”.

Z kolei do zakażenia wirusem HBV i HCV dochodzi w wyniku kontaktu z zakażoną krwią podczas:

• zabiegów pozamedycznych i medycznych, w których dochodzi do przerwania ciągłości tkanek, jeśli nie są przestrzegane procedury zapobiegające zakażeniom (zabiegi medyczne związane z naruszeniem ciągłości tkanek to np. iniekcje, pobranie krwi, zabiegi stomatologiczne, operacje chirurgiczne),
• stosowania nieprawidłowo wyjałowionych narzędzi i sprzętu używanego podczas zabiegów medycznych oraz niemedycznych (zabiegów fryzjerskich, kosmetycznych, tatuażu),
• wstrzykiwania substancji odurzających (narkotyków) lub innych substancji w celach niemedycznych bez zachowania zasad bezpieczeństwa iniekcji,
• w trakcie zabiegów kosmetycznych wykonywanych z użyciem niesterylnych ostrych narzędzi, zabiegów medycyny estetycznej jak nakłucia kosmetyczne, piercing, tatuaż itp.,
• przy kontakcie z krwią - zawodowo bądź przypadkowo, np. podczas wypadku, bójki, w sportach kontaktowych (np. boks, judo),
• podczas wspólnego używania przyborów kosmetyczno - higienicznych (np. maszynki do golenia i inne ostre narzędzia kosmetyczne)
• podczas kontaktów seksualnych, 
• w wyniku przeniesienia wirusów z zakażonej matki na dziecko podczas ciąży i porodu.

Jakie są charakterystyczne objawy wirusowego zapalenia wątroby

W zależności od typu wirusa WZW może przybierać formę bezobjawową, skąpoobjawową lub pełnoobjawową. W wielu przypadkach początkowe objawy wirusowego zapalenia wątroby przypominają przeziębienie lub grypę, np. podwyższona temperatura, bóle mięśni i stawów. Po okresie inkubacji (może trwać od kilku tygodni do 6 miesięcy) mogą pojawić się dodatkowe symptomy:

• osłabienie organizmu, uczucie ciągłego zmęczenia,
• zażółcenie skóry, błon śluzowych i białkówki oczu, co spowodowane jest nagromadzeniem się bilirubiny w surowicy krwi oraz tkankach organizmu. Żółtaczka jest najczęstszym objawem zakażenia wirusem typu B
• ciemny kolor moczu i jasny kolor stolca,
• gorączka,
• wymioty,
• ból brzucha pod żebrem z prawej strony i powiększenie obwodu brzucha, co związane jest z powiększeniem wątroby,
• brak apetytu,
• spadek masy ciała,
• podwyższony poziom enzymów wątrobowych we krwi.

Leczenie i zapobieganie

Leczenie wirusowego zapalenia wątroby zależy od typu wirusa i nasilenia choroby. W wielu przypadkach, takich jak wirusowe zapalenie wątroby typu A i E, organizm sam poradzi sobie z infekcją, a leczenie sprowadza się do łagodzenia objawów. W przypadku wirusowego zapalenia wątroby typu B i C, dostępne są terapie antywirusowe, które mogą kontrolować replikację wirusa i zmniejszyć ryzyko powikłań.

Metody zapobiegania zachorowaniu różnią się w zależności od typu wirusa. W przypadku WZW typu A należy zwrócić uwagę na warunki sanitarne, bezpieczeństwo żywności i szczepienia ochronne. W przypadku WZW typu B należy unikać bezpośredniego kontaktu błon śluzowych i ran skóry z rzeczami, które mogą stanowić źródło zakażenia oraz zastosować szczepienia ochronne. W przypadku WZW typu C należy przestrzegać zasad bezpieczeństwa w placówkach ochrony zdrowia: higiena rąk, w tym stosowanie rękawiczek ochronnych, właściwa utylizacja odpadów medycznych i narzędzi, sterylizacja sprzętu medycznego, badanie dawców krwi oraz szkolenie personelu medycznego. Z kolei w przypadku WZW typu D należy unikać bezpośredniego kontaktu błon śluzowych i ran skóry z rzeczami, które mogą stanowić źródło zakażenia. W przypadku WZW typu E należy poprawić warunki sanitarne, zwrócić uwagę na bezpieczeństwo żywności i wody, unikać picie wody z nieznanego źródła, a w przypadku WZW typu G przenosi się drogą płciową lub pozajelitowo (np. podczas przetaczania krwi).

Szczepienia ochronne

Od 1994 roku w kalendarzu szczepień wprowadzone jest obowiązkowe szczepienie niemowląt przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, jednak wielu pacjentów nie objął obowiązek szczepień (urodzeni przed 1994 rokiem) lub uchylają się od szczepień obowiązkowych. 

Szczepienie przeciw WZW typu B (HBV) jest obowiązkowe dla wszystkich niemowląt oraz zalecane dla osób dorosłych z grup ryzyka wcześniej niezaszczepionych. Dla osób zdrowych wystarczą 3 dawki szczepionki (0-1-6 miesięcy), nie ma potrzeby sprawdzania poziomu przeciwciał ani podawania dawek przypominających. Dzieciom z niską masą urodzeniową stosujemy 4-dawkowy schemat szczepienia (0-1-2-12 miesięcy). U osób z chorobami przewlekłymi lub zaburzeniami układu odpornościowego po szczepieniu konieczne jest sprawdzanie poziomu przeciwciał i/lub dawki przypominające. U osób, u których planowany jest zabieg chirurgiczny i nie mają odporności przeciwko WZW typu B zalecane jest szczepienie ochronne.

Uznaje się, że u ogólnie zdrowych osób ochrona przed zachorowaniem na wirusowe zapalenie wątroby typu B (HBV) po pełnym cyklu szczepień utrzymuje się do końca życia. 

Dotąd nie opracowano szczepionki przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu C (HCV). Ze względu na ukryty objawowo przebieg zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C (HCV) największym wyzwaniem związanym z HCV jest odnalezienie nieświadomych zakażenia osób i po uzyskaniu pozytywnego wyniku badania na obecność przeciwciał anty-HCV wdrożenie leczenia.

Źródło:

1. WHO: Guidelines for the prevention, diagnosis, care and treatment for people with chronic hepatitis B infection, https://www.who.int/publications/i/item/9789240090903 , dostęp: 24.07.2024
2. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna https://www.gov.pl/web/psse-wrzesnia/swiatowy-dzien-wirusowego-zapalenia-watroby-latozsanepidem, dostęp: 24.07.2024
3. Wiercińska M. Wirusowe zapalenie wątroby (WZW): objawy, leczenie i przyczyny. Medycyna Praktyczna https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/50949,wirusowe-zapalenie-watroby-wzw , dostęp 24.07.2024
4. Interna Szczeklika 2022. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 13. 2022, str 1205