Probiotyki i prebiotyki a problemy zdrowotne u dzieci

Probiotyki

Probiotyki to mikroorganizmy, głównie bakterie kwasu mlekowego, mogące zasiedlać rożne środowiska, w tym organizm człowieka. Probiotyk może mieć w swym składzie pojedyncze szczepy bakterii kwasu mlekowego (Lactobacillus spp., Streptococcus spp.), szczepy drożdży (Saccharomyces spp.), kultury pleśni (Aspergillus spp.) lub też bakterie kwasu mlekowego łącznie z wyselekcjonowanymi szczepami drożdżowymi.^[1]

Źródłem probiotyków są m.in. preparaty farmaceutyczne, suplementy diety, napoje fermentowane: kefir, kwaśne mleko, maślanka, jogurty, mleko acidofilne, a także kiszonki: ogórki i kapusta.

Funkcje probiotyków:

• przywracają równowagę mikroflory jelitowej - obniżając pH treści jelita grubego poprzez produkcję metabolitów takich jak: kwas mlekowy, mrówkowy, propionowy czy octowy
• usprawniają proces trawienia m.in. zwiększając resorpcję 
• lipidów, wapnia, żelaza, fosforu i aktywują metabolizm aminokwasów
• maja wpływ na wchłanianie witamin, zwłaszcza z grupy B
• wzmacniają odporność
• neutralizują toksyny i inne szkodliwie substancje dostające się do organizmu wraz z pożywieniem
• uczestniczą w produkcji niektórych żeńskich hormonów i neuroprzekaźników, w tym serotoniny
• chronią komórki jelit przed degeneracją i mutacjami, pełniąc tym samym rolę w pierwotnej profilaktyce onkologicznej

Szczepy drobnoustrojów o właściwościach probiotycznych stosowane w praktyce (zestawienie jest oparte na badaniach klinicznych):^[2]

• Lactobacillus acidophilus LC1 - stymulacja odpowiedzi immunologicznej, działanie wspomagające w szczepionkach doustnych
• Lactobacillus acidophilus NCFO 1748 - zapobieganie biegunkom i innym niepożądanym działaniom po radioterapii i po leczeniu antybiotykami, leczenie zaparć́, obniżanie poziomu enzymów w kale 
• Lactobacillus rhamnosus GG - leczenie i zapobieganie biegunkom po zakażeniach rotawirusami. Leczenie nawrotowych biegunek spowodowanych przez Clostridium difficile. Zapobieganie ostrym biegunkom bakteryjnym, łagodzenie przebiegu choroby Crohn’a i dziecięcego artretyzmu reumatoidalnego, antagonista bakterii związanych z próchnicą zębów, zapobieganie nawrotowym zapaleniom pochwy 
• Lactobacillus casei Shirota - hamujący wpływ na rozwój powierzchniowego raka pęcherza i jelita grubego. Ochrona przed zaburzeniami jelitowymi, leczenie biegunek rotawirusowych, utrzymywanie w równowadze mikroflory jelitowej, pozytywne efekty w leczeniu raka pęcherza moczowego,
• Lactobacillus johnsonii La1 (NCC533) - stymulacja układu odpornościowego, adhezja do komórek ludzkiego jelita, pozytywne efekty w leczeniu nieżytów przewodu pokarmowego 
• Lactobacillus casei DN 114 001 - stymulacja układu odpornościowego, zapobieganie i leczenie infekcji jelitowych, dobra przeżywalność́ w żołądku i dwunastnicy, zmniejszenie częstości i skrócenie czasu trwania ostrych biegunek u dzieci 
• Bifidobacterium bifidum - leczenie biegunki rotawirusowej, przywracanie równowagi flory jelitowej, właściwości przeciwwrzodowe, eliminacja Helicobacter pylori 
• Bifidobacterium breve Yakult - właściwości przeciwwrzodowe, utrzymanie w równowadze mikroflory jelitowej, ochrona przed biegunkami 
• Lactobacillus reuteri - obniżanie poziomu enzymów kałowych, kolonizacja przewodu pokarmowego
• Saccharomyces boulardi - zapobieganie biegunkom podróżnych, zapobieganie i leczenie biegunek spowodowanych przez C. difficile

W jelitach człowieka panuje stan zwany eubiozą – jest to stan równowagi. Około 90% flory bakteryjnej jelit stanowią bakterie kwasu mlekowego wytwarzające kwas mlekowy i krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Są to m.in.: S. thermophilus, L. acidophilus, B. bifidum, 1% stanowią enterokoki I Escherichia coli. Reszta, czyli 9%, to m.in.: Clostridia, Staphylococci i zarodniki grzybów.^[3]

Do zaburzenia w składzie flory bakteryjnej może przyczynić się np. stres czy nie właściwe nawyki żywieniowe. Procesy te powodują namnażanie się toksycznej flory bakteryjnej jelit np. Escherichia coli. Stan eubiozy ulega zaburzeniu, o równowadze nie może być już mowy. Dochodzi do dysbiozy - stanu, w którym zmniejsza się ilość bakterii prozdrowotnych, a wzrastająca ilość bakterii toksycznych powoduje wystąpienie takich objawów jak: biegunka, zaparcia, wzdęcia czy niestrawność.

Liczne badania naukowe potwierdziły, że zastosowanie probiotyków skraca czas trwania biegunki u dzieci o jeden dzień i zmniejsza o około 60% ryzyko biegunki utrzymującej się powyżej 4 dni.  Według zaleceń European Society for Paediatric Infectious Diseases w leczeniu ostrej biegunki można rozważyć – zawsze jako uzupełnienie nawadniania – stosowanie następujących probiotyków: L.Rhamnosus GG i S. boulardii. 

Stosowanie antybiotyków w przebiegu infekcji bakteryjnych może wiązać się z wystąpieniem objawów ubocznych w postaci biegunek. Największe ryzyko stwarzają antybiotyki z grupy: aminopenicylin, amoksycylina z kwasem klawulanowym, klindamycyna oraz niektóre cefalosporyny. Również z tym wypadku badania dowiodły, że stosowanie probiotyków zmniejsza o około 42% ryzyko wystąpienia biegunki. 

Poza tym suplementy probiotyków podaje się dzieciom, po konsultacji z lekarzem,   w sytuacji nawracających infekcji dróg oddechowych. Nie powinno się stosować probiotyków u chorych: z niedoborem odporności, w ciężkim stanie ogólnym hospitalizowanych na oddziale intensywnej terapii oraz u chorych z cewnikiem w żyle centralnej.

Prebiotyki

Prebiotyki są traktowane jako wspomaganie probiotyków i ich działania. Mogą̨ być́ wprowadzone sztucznie do żywności w celu poprawienia wartości odżywczej i zdrowotnej, np. inulina, fruktooligosacharydy, laktuloza, czy pochodne galaktozy i β-glukanów. Są one pożywką̨ dla probiotyków, stymulują̨ ich wzrost i w przeciwieństwie do nich, nie ma w ich składzie mikroorganizmów. Prebiotyki są̨ nietrawione przez endogenne enzymy w organizmie człowieka, praktycznie niestrawione docierają̨ do okrężnicy i tam ulegają̨ całkowitej fermentacji, rozkładane przez Bifidoacterie.^[4]

Główne kryteria, jakie powinny spełniać prebiotyki to: obniżanie pH treści pokarmowej, nieuleganie hydrolizie ani wchłanianiu w górnych partiach przewodu pokarmowego.

Prebiotyki naturalnie występują w produktach takich jak: jabłko, czosnek, cykoria, szparagi, pszenica, cebula, banany, kakao, siemię lniane, soja.  Naturalne prebiotyki zawiera również mleko matki, dlatego jest to kolejny ważny argument przemawiający za karmieniem naturalnym Prebiotyki są również produkowane w sposób chemiczny, sztuczny – za najbardziej efektywne uznaje się inulinę i oligofruktozę. Prebiotyki znajdują się także w mleku modyfikowanym podawanym niemowlętom.

Kombinacja probiotyku i prebiotyki nazywana jest symbiotykiem. Działanie probiotyków jest pobudzane przez działanie prebiotyków, dając efekt synergistyczny.

Bibliografia:

1. Szajewska H. Praktyczne zastosowanie probiotyków. Gastroenterologia Kliniczna. 2014, tom 6, nr 1, 16–23
2. Mojka K. Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje. Problemy Higieny i Epidemiologii 2014, 95(3): 541-549
3. Wnęk D. Probiotyki, prebiotyki, synbiotyki i postbiotyki - korzystne działanie i stosowanie. Medycyna Praktyczna 2022. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/142829,probiotyki-prebiotyki-i-synbiotyki 
4. Szajewska H.: Rola probiotyków w profilaktyce i leczeniu chorób przewodu pokarmowego według aktualnych wytycznych. Medycyna Praktyczna, 2021; 1: 44–53