Opieka długoterminowa w Polsce - omówienie raportu

Do współpracy przy realizacji analizy i opracowaniu raportu z przeglądu systemu opieki długoterminowej został zaproszony Bank Światowy, który przygotował rekomendacje w zakresie priorytetów reformy opieki długoterminowej w Polsce. W niniejszym artykule krótko omówimy raport przygotowany przez Bank Światowy.

Polska, jak większość krajów Europy przechodzi poważną zmianę demograficzną. Z jednej strony żyjemy coraz dłużej, z drugiej wskaźnik urodzeń jest na niskim poziomie. W Polsce osoby powyżej 65 roku życia stanowią blisko 20% całej populacji, a osoby powyżej 80 roku życia około 4% populacji. Według danych demograficznych w Polsce w 2023 roku przeciętna trwania życia dla mężczyzn wynosiła 73 lata, a dla kobiet około 81 lat.

Według raportu w Polsce opieka długoterminowa jest w większości świadczona w sposób bardziej nieformalny niż formalny. Opieka nieformalna jest świadczona przez rodzinę, przyjaciół, znajomych i sąsiadów. Opieka formalna jest organizowana i finansowana ze środków publicznych. Najbliższe lata spowodują wzrost zapotrzebowania na oba rodzaje usług.

W Polsce usługi opieki długoterminowej są realizowane w sektorze ochrony zdrowia oraz w sektorze pomocy społecznej. Usługi mogą być realizowane w trybie stacjonarnym (w całodobowych placówkach), w trybie dziennym oraz środowiskowym lub domowym. W sektorze pomocy społecznej do placówek stacjonarnych zalicza się domy pomocy społecznej. Poza tym istnieją również rodzinne domy pomocy – mniejsze placówki całodobowe, dla osób wymagających stałej opieki ze względu na wieku i/lub niepełnosprawność.  Z kolei w sektorze ochrony zdrowia funkcjonują zakłady opiekuńczo-lecznicze i zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, świadczące również opiekę medyczną. Poza wymienionymi placówkami usługi opieki długoterminowej są również świadczone przez inne placówki. Opieka środowiskowa i domowa w ramach sektora pomocy społecznej jest świadczona w ramach ośrodków wsparcia oraz usług opiekuńczych. W sektorze ochrony zdrowia opieka długoterminowa środowiskowa i domowa jest świadczona poprzez pielęgniarską opiekę domowa lub opiekę nad osobami wentylowanymi mechanicznie. Ważnym uzupełnieniem są programy takie jak np. Opieka 75+.

Autorzy raportu zawracają uwagę, że chcąc przyspieszyć reformę systemu opieki długoterminowej w Polsce w ciągu 1-2 lat należałoby przeprowadzić 3 główne zmiany:

1. przyjąć spójną i jednolitą definicję sformułowania „opieka długoterminowa” dla sektora pomocy społecznej i sektora ochrony zdrowia
2. zwiększyć finansowanie opieki długoterminowej, co spowoduje lepszy dostęp do usług, poprawi ich jakość i poprawi zarzadzanie nimi
3. opracować ramy jakości opieki długoterminowej

Te trzy elementy: jednolita definicja, dodatkowe finansowanie i ramy jakości będą swoistym fundamentem dla dalszych reform.

W raporcie zaproponowano zmiany w obszarach: zarządzania, finansowania, kadr, jakości, infrastruktury oraz rynku usług prywatnych. Zarządzanie opieką długoterminową w Polsce funkcjonuje w rozbiciu na dwa sektory: ochrony zdrowia i pomocy społecznej. Brak koordynacji między obydwoma sektorami powoduje, że opieka może być udzielana fragmentarycznie i nie zawsze efektywnie. Brak wspólnych definicji takich sformułowań jak np.: opieka długoterminowa, osoba niepełnosprawna, osoba starsza, niesamodzielność, powoduje zamieszanie informacyjno-kompetencyjne. 

W raporcie zaproponowane są między innymi następujące rozwiązania w obszarze zarządzania w opiece długoterminowej: 

• opracowanie jednolitych regulacji prawnych
• opracowanie przejrzystych kryteriów uprawniających do korzystania usług i programów opieki długoterminowej na każdym poziomie: stacjonarnym, całodobowym, domowym i środowiskowym
• sporządzenie map placówek opieki długoterminowej na szczeblu lokalnym tak, aby ułatwić przepływ informacji między placówkami obu sektorów
• wyznaczenie koordynatorów opieki długoterminowej
• opracowanie wzorów umów o wymianie danych pomiędzy ministerstwem, jednostkami samorządu terytorialnego a usługodawcami opieki długoterminowej
• przegląd istniejących aktów prawnych
• opracowanie interaktywnego raportu generującego dane nt. sytuacji demograficznej, zapotrzebowania na opiekę i stanu realizacji usług dla każdego województwa
• opracowanie kampanii informacyjnych nt. dostępnych usług opieki długoterminowej

W zakresie finansowania opieki długoterminowej autorzy raportu proponują między innymi:

• zwiększenie finansowania opieki długoterminowej
• przegląd wydatków publicznych pod katem efektywności wydatków na opiekę długoterminowa i propozycja rozwiązań budżetowych gwarantujących stabilność systemu

W zakresie kadr autorzy raportu zwracają uwagę na niedobór pracowników. Dwoistość systemu również może być przeszkodą, gdyż cześć osób pracujących w opiece długoterminowej pracuje w sektorze pomocy społecznej, a część w sektorze ochrony zdrowia.  Brakuje wspólnych standardów zawodowych i zasad zatrudniania obowiązujących w obu sektorach. W raporcie zaproponowano następujące rozwiązania: 

• podniesienie wynagrodzeń personelu zatrudnionego w opiece długoterminowej,
• intensywniejsze działania mające na celu ustandaryzowanie zawodu opiekuna medycznego, 
• zwiększenie prestiżu i atrakcyjności zawodów opiekuńczych poprzez np. kampanie informacyjne, pakiety zachęt pozafinansowych
• ułatwianie dostępu do ścieżek podnoszenia kwalifikacji i szkoleń dla pracowników opieki długoterminowej
• zdefiniowanie opieki nieformalnej
• wprowadzenie ułatwień dla opieki nieformalnej i łagodzenie negatywnych konsekwencji ponoszonych przez nieformalnych opiekunów (rodzina, bliscy) poprzez np. uprawnienia emerytalne, ulgi podatkowe, elastyczność godzin pracy czy gwarancje zatrudnienia
• zapewnienie wsparcia finansowego i pozafinansowego dla opiekunów nieformalnych poprzez np. bony opiekuńcze, fizjoterapię, wspieranie zdrowia psychicznego, opiekę wytchnieniową/zastępczą.

Analizując obszar jakości sprawowanej opieki długoterminowej w raporcie zwrócono uwagę, że z powodu niskiej dostępności mierników jakości kontrola jakości usług jest niewystarczająca. Brakuje odpowiednich standardów jakości, a kontrole w placówkach opieki długoterminowej są realizowane nieregularnie przez różne organy (wojewodowie, samorządy lokalne, Narodowy Fundusz Zdrowia). W raporcie znalazły się propozycje następujących rozwiązań w obszarze poprawy jakości w opiece długoterminowej:

• powołanie grupy ekspertów w celu opracowania zintegrowanych międzysektorowo ram jakości opieki długoterminowej w Polsce
• uruchomienie krajowego mechanizmu monitorowania i ewaluacji jakości
• wdrożenie ankiet dla osób korzystających z opieki długoterminowej i ich bliskich
• opracowanie publicznie dostępnej bazy danych ze wskaźnikami jakości dla poszczególnych placówek opieki długoterminowej (publicznych i prywatnych)
• promowanie badań naukowych poświęconych zagadnieniom opieki długoterminowej w celu usprawnienia systemu

W zakresie infrastruktury zwrócono uwagę, że duże znaczenie ma dostępność lokali mieszkalnych dostosowanych do wieku i poziomu sprawności. Pozwoli to na jak najpóźniejsze przenoszenie osób objętych domową opieką długoterminową do miejsc opieki stacjonarnej. Zwrócono również uwagę m.in. na uregulowanie norm projektowych budynków i lokali przeznaczonych dla osób z niepełnosprawnością, oraz uregulowanie kwestii planistycznych pod katem lokalnego dostępu do środków komunikacji miejskiej, bazy usługowej.

W obszarze rynku prywatnych usług w opiece długoterminowej zwrócono uwagę na obecność różnego rodzaju podmiotów prywatnych. Przyczynia się to z jednej strony do dalszych problemów z koordynacją opieki długoterminowej, lecz z drugiej obecność tych podmiotów jest szansą na wyeliminowanie braków czy wyrównanie dysproporcji na rynku.

Źródło:

1. Przegląd Strategiczny Opieki Długoterminowej w Polsce 2024
2. https://www.gov.pl/web/zdrowie/przeglad-strategiczny-opieki-dlugoterminowej-w-polsce-opracowany-przez-bank-swiatowy - Raport Banku Światowego, dostęp: 13.07.2024
3. Reforma A4.6. Wzrost uczestnictwa w rynku pracy poprzez rozwój opieki długoterminowej. https://www.gov.pl/web/zdrowie/a46-wzrost-uczestnictwa-w-rynku-pracy-poprzez-rozwoj-opieki-dlugoterminowej Dostęp: 12.07.2024