Recepty pielęgniarskie wystawiane jako kontynuacja terapii na zlecenie lekarza

Recepty pielęgniarskie: kontynuacja terapii z troską i precyzją

Pielęgniarki, które posiadają aktualne uprawnienia do wykonywania zawodu, mają możliwość wystawiania recept zarówno w formie tradycyjnej, czyli papierowej, jak i w formie elektronicznej. Recepty te mogą być wystawiane przez pielęgniarki samodzielnie lub w ramach kontynuacji terapii na zlecenie lekarza. Dzięki temu pielęgniarka ma możliwość wystawiania szerszego zakresu leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych, co pozwala lepiej dostosować terapię do potrzeb pacjenta.

Recepty pielęgniarskie w pigułce

Recepty pielęgniarskie to formalne dokumenty, które można podzielić na dwie kategorie: ordynujące, w sytuacji kiedy osoba uprawniona ordynuje leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyroby medyczne na podstawie swojej wiedzy medycznej. W przypadku recept kontynuacyjnych, osoba uprawniona przepisuje leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyroby medyczne w ramach kontynuacji terapii rozpoczętej przez lekarza. W szczególności wykorzystuje się je w przypadkach opieki długoterminowej, aby zagwarantować ciągłość terapii oraz zapobiec ewentualnym komplikacjom zdrowotnym. Bez względu na to, czy lek jest refundowany, czy też nie, wskazania do jego stosowania wraz z adnotacją o możliwej kontynuacji, muszą być zapisane przez lekarza w dokumentacji medycznej pacjenta, choć przepisy do dziś nie uregulowały i nie usystematyzowały formy tej komunikacji na linii lekarz-pielęgniarka i lekarz-położna. Szczególnie w kontekście wystawiania recept pro auctore i pro familiae.

Które pielęgniarki mogą wypisywać recepty?

Zgodnie z przepisami zawartymi w Ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej z dnia 15 lipca 2011 r. (tekst jednolity: Dz.U. 2022 poz. 2702), pielęgniarki lub położne z odpowiednimi kwalifikacjami, takimi jak kurs uprawniający oraz: dyplom ukończenia studiów pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo lub położnictwo (od naboru 2016/2017 bez kursu) lub tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa, są uprawnione do wystawiania recept na leki przepisane wcześniej przez lekarza.

W ramach realizacji zleceń lekarskich w kontynuacji leczenia, mają uprawnienia do wystawiania recept na leki (z wyjątkiem tych, które zawierają substancje bardzo silnie działające, substancje psychotropowe, środki odurzające) oraz na wyroby medyczne i środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego.

Poza wskazanymi zakazami (wykazy A, P, N), w ramach recept kontynuacyjnych, przepisy nie warunkują dodatkowo żadnych ograniczeń. Oznacza to, że mogą na nich znaleźć się wszystkie leki o kategorii dostępności Rp (dostępne na receptę) niezależnie od drogi podania, wskazań czy grup terapeutycznych.

Wykazy A, P i N

Wykaz A (określony w Farmakopei Polskiej): wykaz substancji bardzo silnie działających.

Wykaz P: wykaz substancji psychotropowych (grupa I-P, II-P, III-P oraz IV-P).

Wykaz N: wykaz środków odurzających (grupa I-N, II-N, III-N (preparaty środków grup 

I-N i II-N objęte kontrolą złagodzoną) oraz grupa IV-N (podzbiór I-N objęty kontrolą zaostrzoną).

Wykaz środków odurzających i psychotropowych oraz lista nowych substancji psychoaktywnych zostały zawarte w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 17 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych. Podział na grupy został dokonany na podstawie stopnia ryzyka powstania uzależnienia w przypadku używania danej substancji w celach innych niż medyczne oraz zakresu ich stosowania w celach medycznych.

Podstawowe zasady wystawiania recept w ramach kontynuacji zlecenia

Recepty pielęgniarskie wystawiane są według ściśle określonych reguł, opisanych w Ustawie z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne ( Dz.U. 2022 poz. 2301) oraz Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2020 r. w sprawie recept (Dz. U. 2020 poz. 2424, ze zm.). Określają one dane jakie muszą pojawić się na recepcie, wskazują także maksymalny zakres czasowy na jaki pielęgniarka lub położna może zaopatrzyć pacjenta w leki.  

Obecnie pielęgniarka może w ramach kontynuacji terapii zaopatrzyć pacjenta w leki maksymalnie na 60 dni (recepta papierowa na leki antykoncepcyjne), 120 dni (recepta papierowa na pozostałe leki) lub 180 dni (recepta elektroniczna na wszystkie dopuszczone leki) terapii wyliczonej na podstawie wskazanego dawkowania. Recepta może być ważna do 30 dni (recepta papierowa) lub nawet do 365 dni (recepta elektroniczna). Niezależnie od typu recepty – jeśli znajdzie się na niej antybiotyk w postaci doustnej lub parenteralnej – będzie ważna tylko 7 dni.

Warto zwrócić uwagę, na niezwykle ważny aspekt czyli dawkowanie – usankcjonowane jest ono prawnie i powinno zawierać częstotliwość stosowania leku oraz jednostkę dawkowania (np. dwa razy dziennie jedna tabletka). Brak wpisania dawkowania zgodnego z tym schematem może skutkować ograniczeniami w zaopatrzeniu pacjenta w lek przez aptekę.

Pielęgniarki i położne, które ukończyły kształcenie zawodowe w tzw. „starym systemie kształcenia” (liceum medyczne, medyczne studium zawodowe)

W ramach realizacji zadań wynikających ze zleceń lekarzy w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji pielęgniarki i położne, które ukończyły kształcenie zawodowe w tzw. „starym systemie kształcenia” uprawnione są do:

• Wystawiania recept na leki, z wyjątkiem leków bardzo silnie działających, środków odurzających i substancji psychotropowych,
• Wystawiania recept na środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego,
• Wystawiania zlecenia na wyroby medyczne niezbędne do kontynuacji leczenia, o ile posiadają specjalizację pielęgniarską i ukończyły kurs specjalistyczny "Ordynowanie leków i wystawianie recept" - część II,
• Wystawiania zleceń na wyroby medyczne, przy założeniu, że posiadają specjalizację pielęgniarską.

Zmiany w realizacji recept od 21 września 2023 roku

Od 21 września 2023 roku istotną zmianą w realizacji recept jest to, że pacjent może teraz otrzymać jednorazowo ilość produktu leczniczego, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobu medycznego, która jest niezbędna pacjentowi na okres stosowania wynoszący do 120 dni, zgodnie z określonym na recepcie sposobem dawkowania, zaś kolejne porcje leku można otrzymać dopiero po upływie ¾ okresu na jaki zaopatrzono pacjenta w leki. 

W przypadku, gdy produkt leczniczy, środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrób medyczny jest dostępny tylko w opakowaniach, których wielkość uniemożliwia wydanie dokładnie tej ilości, pacjent może otrzymać ilość przekraczającą potrzebną do stosowania przez wyliczony okres, jednak nie więcej niż jedno najmniejsze dostępne w obrocie lub refundowane opakowanie. 

W świetle powyższych zmian warto pamiętać, o niezwykle istotnym niuansie – w przypadku ustalenia daty ważności recepty elektronicznej na 30 dni, pomimo zaopatrzenia pacjenta w dopuszczalne 180 dni terapii, pacjent realnie otrzyma lek jedynie na 120 dni, z uwagi na zapis iż w kolejną porcję leku można pacjenta zaopatrzyć po upływie ¾ okresu na jaki został zaopatrzony – czyli najwcześniej po 90 dniach – jak łatwo zauważyć, recepta nie będzie już ważna. W związku z tym – osoba wystawiająca receptę musi pamiętać o tym, iż optymalnym rozwiązaniem przy wystawianiu recept na większe ilości leku jest oznaczenie recepty jako ważnej rok.

Korzyści dla pacjentów

W ciągłym dążeniu do doskonalenia opieki zdrowotnej, recepty pielęgniarskie stanowią ważny element, który podnosi jakość leczenia oraz poprawia samopoczucie pacjentów. Pielęgniarstwo, jako nieodłączna część opieki zdrowotnej, jest nie tylko odbieraniem pacjentom bólu i choroby, ale także zapewnianiem im wsparcia, edukacji i ciągłej opieki. Recepty pielęgniarskie są doskonałym narzędziem w rękach pielęgniarek i położnych, pozwalającym na bardziej efektywne zarządzanie terapią oraz poprawę jakości życia pacjentów.

Mimo że recepty pielęgniarskie otwierają nowe możliwości opieki zdrowotnej, nie możemy zapominać o ich odpowiedzialnym wykorzystaniu. Pielęgniarki i położne powinny działać zgodnie z obowiązującymi przepisami, konsultować się z lekarzami w przypadku wątpliwości oraz zapewniać pacjentom wsparcie i edukację na każdym etapie terapii. Stanowią ważny krok w kierunku bardziej dostępnej, kompleksowej i pacjentocentrycznej opieki.

Jednocześnie pamiętajmy, że w wielu kwestiach to osoba ordynująca odpowiada prawnie, zawodowo i finansowo za treść wystawionego dokumentu jakim jest recepta.

Autor: Patrycja Waligórska, mgr pielęgniarstwa
Konsultacja: mgr farm. Marcin Piątek

Bibliografia:

1. Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z dnia 15 lipca 2011 r. (Dz.U. 2022 poz. 2702)

2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2020 r. w sprawie recept (Dz. U. 2020 poz. 2424).

3. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz.U. 2022 poz. 2301)