Alergie - porady w drobnych dolegliwościach

Charakterystyka alergii

Pod pojęciem alergii kryje się nadmierna, swoista odpowiedź immunologiczna organizmu na skutek kontaktu z czynnikami zewnętrznymi (zwanymi alergenami) prowadząca do pojawienia się niekorzystnych reakcji dla organizmu. Alergeny to przeważnie białka obecne w komórkach roślin lub zwierząt bądź niektóre substancje chemiczne. U zdrowych osób są one przeważnie nieszkodliwe i nie powodują nadwrażliwości immunologicznej organizmu.

Objawy alergii i jej różnicowanie

Obecnie reakcje alergiczne dzielimy na:

• IgE-zależne – mechanizm immunologiczny oparty na obecności swoistych przeciwciał IgE, są to tzw. reakcje natychmiastowe lub anafilaktyczne,  skłonność do wytwarzania swoistych IgE jest dziedziczna i nosi nazwę atopii, do nieatopowych alergii zaliczamy użądlenia/ukąszenia owadów, alergie na leki, substancje chemiczne np. lateks, detergenty, konserwanty,
• IgE-niezależne – mechanizm immunologiczny oparty na obecności przeciwciał innych niż IgE lub reakcjach komórkowych, należą tutaj tzw. reakcje cytotoksyczne, reakacje związane z powstawaniem kompleksów immunologicznych lub reakcje opóźnione (komórkowe).

Do chorób z nadwrażliwości w których biorą udział mechanizmy immunologiczne (zarówno IgE-zależne czy IgE-niezależne) możemy zaliczyć: astmę alergiczną, alergiczny nieżyt nosa, alergiczne zapalenie spojówek, pokrzywkę alergiczną, alergię pokarmową, alergię na leki czy jad owadów oraz anafilaksję.

W przypadku reakcji IgE-zależnej możemy zaobserwować:

• fazę wczesną – pojawia się natychmiast po kontakcie z alergenem w wyniku uwolnienia mediatorów z komórek tucznych. Dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych (może dojść do spadku ciśnienia krwi) i zwiększenia ich przepuszczalności (pojawia się wyciek z nosa, świąd, kichanie, pokrzywka, obrzęk krtani), skurczu mięśni gładkich oskrzeli (duszność); objawy zwykle trwają od kilkunastu minut do pół godziny.
• fazę późną – dochodzi do nawrotu objawów, które mają największe nasilenie po 6-12 godzinach od kontaktu z alergenem. Degranulacja komórek tucznych w fazie wczesnej w konsekwencji prowadzi do napływu innych komórek zapalnych (np. eozynofilów, bazofilów) w miejsce reakcji, które po kilku godzinach ulegają pobudzeniu powodując alergię późną z dłużej trwającymi objawami.

Objawy alarmowe

Objawami alarmowymi, które wymagają pilnego wezwania zespołu ratownictwa medycznego jest obrzęk górnych dróg oddechowych, któremu towarzyszy duszność, charakterystyczny świszczący oddech, kaszel, pojawiająca się pokrzywka lub zaczerwienienie skóry, bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka, zawroty i bóle głowy, ponieważ mogą one wskazywać na potencjalnie zagrażającą życiu reakcję anafilaktyczną, która bez szybko podjętego leczenia może prowadzić do zagrażającego życiu wstrząsu anafilaktycznego.

Przegląd substancji stosowanych w leczeniu

W leczeniu chorób alergicznych takich jak alergiczne zapalenie spojówek, pokrzywka czy alergiczny nieżyt nosa stosuje się:

• doustne leki przeciwhistaminowe – zaleca się stosowanie doustnych antagonistów receptora H1 II generacji, które słabo bądź wcale nie przenikają przez barierę krew-mózg przez co nie powodują uczucia senności, np.

• bilastyna (20 mg, raz dziennie, od 6 roku życia – dawka dostosowana do wieku, należy stosować godzinę przed lub 2 godziny po posiłku, ostrożnie u osób z niewydolnością nerek),
• desloratadyna (5 mg, raz dziennie, od 12 miesiąca życia – dawka dostosowana do wieku, ostrożnie u osób z niewydolnością nerek),
• feksofenadyna (120 mg, raz dziennie, od 12 roku życia, u osób z problemami sercowo-naczyniowymi może wystąpić tachykardia, kołatanie serca,  ostrożnie u osób z niewydolnością nerek lub wątroby).

• dodatkowo w przy alergicznym nieżycie nosa można stosować donosowe krople z azelastyną o działaniu przeciwhistaminowym oraz glikokortykosteroidy donosowe np. budezonid 1-2 dawki 2 razy dziennie czy mometazon 2 dawki raz dziennie. Natomiast przy alergicznym nieżycie spojówek dodatkowo stosujemy krople przeciwhistaminowe do oczu np. olopatadynę, azelastynę po 1 kropli do worka spojówkowego, 2 razy dziennie.

Ogólne zasady leczenia astmy obejmują stosowanie:

• leków przyjmowanych regularnie takich jak: glikortykosteroidy wziewne (np. beklometazon, flutykazon, budezonid), β-mimetyki wziewne długo działające (np. formoterol, salmeterol), leki antycholinergiczne długo działające (np. bromek tiotropium) czy leki przeciwleukotrienowe (np. montelukast, zafirlukast), teofilinę.
• leków przyjmowanych doraźnie: β-mimetyki wziewne szybko działające (np. salbutamol, fenoterol), leki antycholinergiczne krótko działające (np. bromek ipratropium).

Glikokortykosteroidy wziewne powodują rozwój grzybicy w jamie ustnej i gardle oraz chrypkę i kaszel dlatego w celu zmniejszenia ryzyka ich rozwoju należy płukać jamę ustną wodą po każdym ich zastosowaniu.

W przypadku astmy oskrzelowej, alergicznego nieżytu nosa czy zapalenia spojówek, alergii na jad os i pszczół o ciężkim przebiegu warto rozważyć zastosowanie odczulania (tzw. immunoterapii swoistej).

Zalecana suplementacja/odstawienie suplementacji

Nie zaleca się suplementacji wapnia i kwercetyny ze względu na brak badań potwierdzających ich skuteczność.

Zalecenia niefarmakologiczne

Najważniejsze jest zapobieganie wystąpieniu reakcji alergicznej dlatego należy unikać alergenów bądź sytuacji narażających na kontakt z nimi. Równie ważna jest codzienna pielęgnacja w postaci stosowania np. soli fizjologicznej do oczu i nosa, która zmniejsza kontakt z alergenami.  Zaleca się rzucenie palenia i odpowiednią dietę eliminującą produkty uczulające. 

Badania diagnostyczne/kontrolne

W diagnostyce chorób alergicznych oprócz dogłębnego wywiadu i badania przedmiotowego z pacjentem wykonuje się badania z krwi i moczu określające m.in. poziom IgE (całkowite i alergenowo swoiste) eozynofilii, tryptazy, histaminy. Wykonuje się testy skórne w celu wykrycia alergenów. W przypadku podejrzenia astmy wykonuje się spirometrię.

Czy w ramach konsultacji alergii można wystawić pacjentowi receptę farmaceutyczną na lek Rx?

Jeżeli mamy do czynienia ze stałym pacjentem apteki, farmaceuta zna historię jego leczenia (lub pacjent upoważnił go do wglądu w dane Internetowego Konta Pacjenta), można rozważyć wystawienie recepty farmaceutycznej i wydanie leku wcześniej przyjmowanego. Należy pamiętać, że wystawienie recepty farmaceutycznej i wydanie leku wymaga właściwego udokumentowania, zweryfikowania wiarygodności problemu zdrowotnego i uzasadnienia. Farmaceuta może rozważyć kwestię pobrania opłaty za udzieloną usługę.

Postępowanie w przypadku nieustąpienia objawów. Powikłania

W przypadku nieustąpienia objawów zaleca się skierowanie pacjenta do lekarza pierwszego kontaktu, który pomoże ustalić przyczynę, a w odpowiednich przypadkach skieruje do lekarza specjalisty.

Inne

W przypadku chorych u których wystąpiły ciężkie reakcje anafilaktyczne oraz u chorych z jednoczesną ciężką lub umiarkowaną astmą i alergią pokarmową niezbędne jest posiadanie ampułkostrzykawki z adrenaliną, którą można podać domięśniowo.

Podsumowanie

• poinformuj pacjenta o właściwej pielęgnacji nosa i oczu – płukanie np. solą fizjologiczną łagodzi objawy alergii
• poinformuj pacjenta o konieczności płukania jamy ustnej w przypadku stosowania wziewnych glikokortykosteroidów
• jeżeli pacjent zgłasza objawy alarmowe jak najszybciej wezwij pogotowie ratunkowe
• poinformuj pacjenta o konieczności wykluczenia z diety pokarmów na które jest uczulony
• jeżeli u pacjenta występowały ciężkie reakcje anafilaktyczne poinformuj go konieczności noszenia przy sobie adrenaliny

Autorka: mgr farm. Magdalena Taperek

Źródła:

1. Agnieszka Rey, Marta Chełmińska, Ogólne zasady postępowania w chorobach alergicznych w praktyce lekarza rodzinnego., Forum Medycyny Rodzinnej 2019, tom 13, nr 4, 170–175
2. Marek L Kowalski, Patofizjologia i klasyfikacja chorób alergicznych., W: Interna Szczeklika 2017. Redaktor prowadzący Piotr Gajewski. Wydanie 8. Kraków : Medycyna Praktyczna, 2017, s. 2121-2126
3. Ewa Dadas-Stasiak, Bolesław Kalicki, Anna Jung, Najczęściej występujące przyczyny i rodzaje alergii u dzieci w świetle aktualnej epidemiologii., Pediatr Med Rodz 2010, 6 (2), s. 92-99
4. Jerzy Kruszewski, Anafilaksja i wstrząs anafilaktyczny., W: Interna Szczeklika 2017. Redaktor prowadzący Piotr Gajewski. Wydanie 8. Kraków : Medycyna Praktyczna, 2017, s. 2138-214
5. Grażyna Bochenek, Piotr Krajewski, Ewa Niżankowska-Mogilnicka, Choroby dróg oddechowych. Astma., W: Interna Szczeklika 2017. Redaktor prowadzący Piotr Gajewski. Wydanie 8. Kraków : Medycyna Praktyczna, 2017, s. 695-708
6. Kiedy pacjent ma alergię. Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia  https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/kiedy-dziecko-ma-alergie
7. Barbara Rymarczyk, Barbara Rogala, Alergia pokarmowa., Lekarz POZ 2018 (5), 396-405
8. Charakterystyka Produktu leczniczego Hitaxa
9. Charakterystyka Produktu leczniczego Bilastyna Hitaxa